Osydan 50 jyl buryn, ıaǵnı 1970 jyly Farabı babamyzdyń 1100 jyldyǵy Máskeýde, Baǵdatta jáne Almaty qalasynda atap ótilip, onyń qazaq topyraǵynda dúnıege kelgendigi moıyndaldy. Aqjan Mashanı bastaǵan ǵalymdar babamyzdyń shyǵarmashylyǵyn zertteýge dańǵyl jol saldy. Biz uly ǵalymnyń ǵylymdardy jikteýdi arıfmetıkadan bastap, metofızıkamen aıaqtalǵan degen jerine nazar aýdarǵandy jón kórdik.
Ál-Farabıdiń «Ǵylymdardyń shyǵýy» týraly traktatty bar. Ol onda bylaı deıdi: «bilgeısiń, sýbstanııalar men akıdenııalardan basqa jáne sol sýbstanııalar men akıdenııalardy jaratqan máńgilik jarylqaýshydan ózge eshtemeniń joq ekenin». Sýbstanııa – zat, akıdenııa – qasıet. Zattar sansyz, qasıetter tipti sansyz. Sonyń bárin Jaratýshy bar. Jaratýshyny ol kisi – «Haq taǵala» deıdi. Haq taǵala tilimizde jıi qoldanylatyn – Alla taǵala.
Munan ári aıtady: «osyndaı jaǵdaılardyń bárin jıyntyqtap kelip, sýbstanııalar men akıdenııalarǵa ataý qoıdym, ony «til bilimi» - dep atadym deıdi.
Ekinshi ǵylym – grammatıka. Grammatıka sózderdiń ret-retimen ornalasýy. Grammatıka semantıkalyq jaǵynana alǵanda - pálsapaalyq pán. Óıtkeni grammatıka degen ataýlardy retteý. Sóılemniń grammatıkasy durys rettelmese, onyń maǵynasy aıqyndalmaıdy.
Úshinshi ǵylym – logıka. Ol áli tanylmaǵan nárseni tanıtyn jáne ne aqıqat, ne jalǵan ekeni týraly pikirimiz tııanaq tabatyn tujyrymdar jasaý úshin habarly sóılemderdi logıkalyq fıgýraalarǵa saı sapqa túzýge úıretedi.
Tórtinshi ǵylym – poetıka. Arıstoteldiń «Poetıka» degen eńbegi bar. Poetıka degen ónerge qatysty. Sýbstanııany túsindirgende mysaly, alma – sýbstanııa, onyń qyzyl bolýy – akıdenııa.
Qarymjan Esjan,
Jambyl oblysy
