70 jyldyǧyna bailanysty şalmen 12 kün söileskenmın.
27.H.1980.
Televidenie Bauyrjan Momyşūlynyŋ 70 jyldyǧyna arnap ssenarii jazyp beruımdı ötıngen edı. Jaŋa ǧana jazyp bıttım. Bırazdan berı tek oqyp, qolyma qalam almaǧandıkı bolar, äiteuır suyp qalyppyn. Suyqtau ssenarii jazyldy. Bauyrjan - otty, jalyndy adam. Ol jönınde qyzu jazu kerek, qyzynyp jazu kerek. Äitpese şyqpauy mümkın. Suyp jazudan suyq jazu ǧana şyǧatyn bolar asyly. Tek maqalaǧa ainaldyruda tyǧyz etıp qaita qarap, öŋdei jazyp şyǧuym kerek.Telessenariidıŋ stilı basqa, maqalanyŋ stilı basqa. Ony ūmytuǧa bolmaidy. Rasynda Baukeŋ keiıpker, ärı jazuşy retınde qos qabat daŋqty eken. B.Momyşūly tvorchestvosyn qazaq ädebietındegı memuar mäselesıne bailanystyra qarap, bıraz pıkır aituǧa bolady. Onyŋ tvorchestvosynyŋ bırneşe erekşelıgı bar. 1. Ol orys tılınde jazady. Orys tılınıŋ äsırese äskeri prozada mümkındıgı mol. 2. Orysşa, qazaqşa bırdei oilaidy. Qazaq tılınıŋ keŋ tüsınıgı, bai emosiiasy keide Baukeŋ şyǧarmalarynda orys tılıne audaryla paidalanylady. 3. Orys tılınde jazuyna qaramastan ol ūlttyq jazuşy. Qarapaiym ocherktık tılmen-aq qanşama ūlttyq harakterler jasaidy. Ūlttyq jazuşy. Sebebı? Qazaq auyz ädebietınıŋ käusar būlaǧy – onyŋ keiıpkerlerınıŋ tynysy. Ol qazaqy harakterdı ädemı şyǧarady. Ömırge jaqyn onyŋ keiıpkerlerı. 4. Şyǧarmalarynyŋ tılı aforizmdı, maqal, naqyl bolyp keledı. 5. Baukeŋ şyǧarmalary negızınen dokumentaldy proza ülgısı. Degenmen memuar ärı körkem proza talabyn qos qatar kötere alatyn siiaqty. 6. Ol oqiǧalardy sipattaidy, suretteidı. Oǧan qosymşa sonyŋ barşasyn harakter tabiǧatyna sıŋıre paidalanady. Būl sondyqtan taldauǧa saiady. 28.H.1980 Bauyrjan Momyşūly tvorchestvosy jaily telessenariige mynadai faktılerdı qossam. 1.Säbit Mūqanovqa haty. Tvor. Laboratoriia. 2. D.Furmanovtyŋ Burnyi stansiiasy turaly pıkırı. 3. Baukeŋ rolın sahnada oinaǧan («Namys gvardiiasy») Qapan Badyrovty sahnaǧa şyǧaru. 20.HI.1980 Iа doljen byl cherez gazetu... Būl gazettıŋ bergenı köp. 5-6 jyl aktivnyi korrespondentı bolǧam. Eto ne starcheskaia obida. Qazır tüsınbeseŋ, jasyŋ kelgende tüsınesıŋ. Qoisaŋşy (äielıne). Kezınde Ǧabit Müsırepovterdıŋ korrespondent bolǧanyn bılemız. Qazırgı jastar... Qaǧaz alyp kelseişı. B.Momyşūly.... «Leninşıl jas» gazetınıŋ oqyrmandaryna! Qaraqtarym jaŋa öspırım qyzdar, ūldar! Menıŋ jasym biyl 70-te. Men de baiaǧyda pioner de, komsomol da bolǧanmyn. Jap-jas kommunist te bolǧanmyn. Köp jasaǧannan sūrama, köptı körgennen sūra degen qazaqtyŋ maqaly bar. Men bala kezımnen osy uaqytqa deiın, egde tartqanǧa deiın «Leninşıl jas» gazettı üzbei oqityn oqyrmannyŋ bıreuımın. Bıreuımın degenım bylai tūrsyn, Ūly Otan soǧysy, odan keiıngı jyldarda şamamnyŋ kelgenınşe är türlı jyldar jaǧdaiyna bailanysty osy gazettıŋ (belsendı) betterınen uaqytynda oryn alyp jürgen avtorlarynyŋ bıreuı bolǧanmyn. Naqty esebım joq. Bıraqta şamalauymşa kemınde 100-den astam sandarynan...... El süietın gazetterınıŋ bırı dep maqtana bermeŋder. (Keiın qosu.) Maqala, äŋgımeler jaǧynan oryn alǧan avtorlardyŋ bıreuımın. Şynymdy aitsam, menıŋ tvorchestvolyq betalysymda qazaq tılınde basqa gazet-jurnaldy bylai qoiǧanda, betaşarym, oqyrmandarǧa bırınşı ret jazuşy retınde tanystyrǧan osy «Leninşıl jas» gazetı bolatyn dep sanaimyn. Qazaqta maqal bar şyraqtarym: «Kelınşektıŋ betın kım aşsa, sol ystyq körınedı» deidı. Basqa gazetterdıŋ köŋılıne kelse kelsın meilı, menıŋ jeke öz basyma, jasym ūlǧaisa da , osy uaqytqa deiın maǧan «Leninşıl jas» gazetı ystyq körınedı. Süigenın şūnaǧym deitūǧyn qazaqtyŋ sözı bar. «Leninşıl jas» gazetı şūnaq pa, tūmaq pa, äiteuır osy uaqytqa deiın süietın gazetım. Gazettı üzbei oqimyn. Ärine, halyq aitqandai, köleŋkesız adam da, zat ta, gazet te bolmaidy. Negızınde «Leninşıl jas» gazetı jalǧyz jastarǧa emes, jastarǧa janaşyr ülken ata-analarǧa öz betınde osy uaqytqa deiın ülgılılıkke jarap kele jatyr. Öz mındetın jas oqyrmandardan jasy ūlǧaiǧandarǧa deiın oryndy atqaryp kele jatyr. Būl – menıŋ jeke basymnyŋ pıkırı emes, jasy bar, kärısı bar menıŋ pıkır alysyp jürgen zamandastarymnyŋ pıkırı. Jaŋa aittym ǧoi, jasym ūlǧaisa da «Leninşıl jasty» osy uaqytqa deiın üzbei oqimyn. Qaitalauyma keşırıŋder. Būndai pıkırdı aituǧa menı oqyrman retınde, dostarymmen, joldastarymmen, aǧa-jeŋgelerımmen, balalarymmen pıkır alysudyŋ qorytyndysy. «Leninşıl jastyŋ» jasy ūlǧaiǧan oqyrmandarynyŋ bıreuı retınde būl gazetke rizalyǧymdy bıldıremın. Būdan bylai da niet jaǧynan (ideologiia degen söz), oi jaǧynan, pıkır jaǧynan bızdıŋ būl zamandaǧy ömırımızdıŋ sai-salasy jaǧynan, būrynǧy abyroiyn saqtai ūlǧaita beruıne senım bıldıremın. B.Momyşuly...(Qoly) Men sūraq qoidym. - Bäuke, Sızdı balaŋyz Baqytjan, nemerelerıŋızben de tüsırsek dep edık. Öitkenı Sız aitqan dokumentter būrynǧy ofiser, maidanger Bauyrjandy, jazuşy Bauyrjandy körsetetını, tūlǧalaityny belgılı, al körermen halyq qazırgı ata Bauyrjandy körgısı keledı. Sol üşın. - Men ärtıs emespın. Ärtıs bolǧym kelmeidı. Sondyqtan aldymen (Ol dauysyn qyryldatyp, e-he-he dedı bırtürlı) teleekranǧa şyǧyp: «Men 70-ke keldım. Rahmet-dei almaimyn. Būl bır! Ekınşıden, semiam jönınde. Baqytjan menıŋ jalǧyz balam. Bıraq onyŋ biografiiasy joq. Ol kollektivten tys ösken adam. Jaqsy audarmaşy ekenıne dauym joq. Bıraq eŋbekpen ötken biografiia bolmasa bolmaidy. Ol taŋerteŋ 8-9-da jūmysqa kelıp, keşkı 6-da qaituǧa, jūrt pıkırımen eseptesuge töselmegen. Erkın jürıp, tūrady. Baiaǧyda bıreu akademiia bıtırmegen, nebärı 32 jastaǧy adam qalai polk basqarady degen maǧan küdıktenıp. Sonda: «Menıŋ Akademiiam – polkym, polkym – Akademiiam menıŋ»-degenmın. Būl menıŋ kollektivımdı syilauym. Baqytjanda özı tyŋdap ösetın, ne özı tyŋdap eseitetın eŋbek kollektivı boǧan joq, qaraǧym! Jamandaǧanym emes, ol belımnen şyqqan jalǧyz balam! Semiasyna da qarsymyn. Qatyny turchanka... (Äkesı anau bolǧan, mynau bolǧan. Bäukeŋ şūbyrtty) Bızdıŋ üide bır ǧana aqyldy adam bar. Ol – babuşka! (Äielınıŋ anasyn aitady). Menıŋ qatynym da aqymaq. Bıraq, osy ekı kısını qamtyǧan terıs bolmas edı. Al köşede jürıp suretke tüspeimın! Äielı (Jämilä) tūryp: - Sen şyraǧym aldyn-ala habarla, Baukeŋ saqal-mūrtyn alyp, kiınıp, daiyndalady-dedı. Sonda Baukeŋ: - Molchat! (Orysşalap şeşeden jıberıp qaldy da, qazaqşa saptap qoia berdı... Batyrǧa bärı jarasady dep men otyrmyn... Tynyş tarqasaq boldy äiteuır)-dedı,- Men aittym ǧoi, ondai qatyp qalǧandy jek köremın dep. Senderdıŋ keletınderıŋdı eşkım de bılmeitın bolsyn. Kelıŋder de şyrt-şyrt tüsıre bastaŋdar! Vot i vse! Hhhh - Bıttık. Bügın jaman jūmys ıstegen joqpyz.-dedı Bäukeŋ bır uaqytta. Sen menı qanadyŋ. Eşkım bılmeitın köp material alyp barasyŋ. Tek keler uaqytty kütıp paidalana bıl. Men mūny senıŋ kündelıgıŋ üşın aittym. Tüsınıktı me? Maǧan paidalysy Sen boldyŋ, qaraǧym! (Ol «Leninşıl jas» gazetınıŋ bölım bastyǧy Sailaubek Jūmabekovke būryldy.) Öitkenı, gonorary menıkı. Al, ananyŋ gonoraryn anau alady. (Ol maǧan qarap iegın köterıp qoidy.) - Şäi ışesıŋder me? - Bäukeŋ üiınen şäi ışpei attanu ūiat şyǧar... (Jalma-jan men jauap söz qostym. Būryn kelgen atym bar.) Ol mūrny jalpaiyp küldı. Tabiǧilyqtan tysqary ūzyn qylyştai sausaǧyn maǧan qarata bır kezedı de, ashanany nūsqady. ...Şäi ışıp otyrmyz. Ol Sailaubekke qarap: - İmprovizasiia! Oilamaǧan jerden tudy. Al qaraǧym mūny men bassaŋ da, basasyŋ, baspasaŋ da basasyŋ-dep otyrǧanym joq. Ony redkollegiia şeşedı. Menıŋ jūmysym joq. Al basa qalsaŋdar, abailaŋdar! Men redaksiialauǧa qarsy emespın. Qaita jazuǧa qarsymyn! Tüsınıktı me? Solai! - Araq ışesıŋder me? - Bäukeŋnıŋ üiınen qūrauyz ketu ūiat şyǧar. (Taǧy da men.) - Qa...ty...yn-nn! (Ol ashanada jürgen apaiǧa tıstene qatty aiqailady.) Söittı de «Mynau Şegır söi deidı. Üide ne bar? Şyǧar!-dep komanda berdı. Būl kezde Jämilä äpkem koniak şynysyn alyp balpaŋdai basyp dastarhanǧa kelıp te qalǧan edı. Qarasam, koniak şynysy ortaiyp qalǧan eken... Tılım qyşyp qarap otyrmai: - Bäukeŋdei batyrdyŋ üiınen auzy aşylǧan koniak ışetın boldyq qoi... dedım qaljyŋdap. Bäukeŋ Jämilä apaidy taǧy da bır balaǧat sözdermen ysqyrtyp kep jıberdı... (Men ökındım.) Apai menı oqty közımen atyp, qaiyra balpaŋdai basyp bara jatty. Täbışkesı tyrp-tyrp... Endı bütın, aşylmaǧan koniak qūtysyn alyp kele jatty. Asyǧys sözıme ūialyp būǧyp otyrǧanym. Sailaubek ornynan atyp tūryp apaidyŋ qolyndaǧy koniakqa jarmasty. «Otstavit...» Bäukeŋ yr-yr ete qaldy. Tūra ūmtylyp bara jatqan qaryndy Sailaubek selt ete qaldy da qatyp qaldy tūrǧan ornynda. Apai şalyna jaqyndai berdı. Bäukeŋ apaidyŋ qolynan erıksız küştei şynyny jūlyp aldy. Jūlyp aldy da «Marş, otsiuda!»-dedı. Apai balpaŋdai basyp as daiyndaityn üige qarai kete bardy. Bäukeŋ qolynan şynyny alaiyn dep Sailaubek tūra ūmtyldy. «Otstavit...» Bäukeŋ taǧy da yr ete tüstı. Saptaǧy jauyngerlerge komanda berıp tūrǧan siiaqty. Sostiyp Sailaubek tūr. Bäukeŋ maǧan būryldy. Qart janar jalt etıp bır sät ūşqyn şaşyp öttı. - Sen mynadan 4-5 saǧat būryn keldıŋ bügın. Onyŋ üstıne bügın 12-şı kün osy üidesıŋ. Osy üidıŋ öz balasysyŋ sen! Mä, qūiǧyn myna şarapty! Jalma-jan elp etıp ornymnan tūryp baryp Bäukeŋnıŋ qolynan konk şynysyn aldym. (Bäukeŋ külımsırep otyr.) Aldym da aştym. Üstel üstınde 200 gramdyq ūstaqandar samsap tūr. Qūia bastadym. Nege ekenın, koniak ekenın eskermei, araq qūiǧandai jarysynan asyra qūisam kerek. Bäukeŋ oqty közımen ata qarady. - «Belı auyrmastyŋ nan jesıne qara!...» Durak, Sen koniak qūiyp tūrsyŋ. Bılemısıŋ, koniakty qalai qūiudy? Toltyrmai qūi! - Kısınıŋ araǧyn aiap maǧan ne bolypty Bäuke?! Baidyŋ malyn baiǧūs qyzǧanady... Toi jaqyndap keledı. Yrym bolsyn tögıp-şaşyp qūiamyn... - Belı auyrmastyŋ nan jesıne qara! Bäukeŋ tauyp aitqanyna mūrny jalpaiyp küldı. Qūiylyp bolǧan soŋ söz söilep, tost köterdı. (Ol zamannyŋ ürdısıne ainalyp qalǧan kez. «Sen paidaly, sen paidasyz boldyŋ» degen sözı osy jerge keledı.) Tartyp-tartyp jıberdık. Taǧy bır tost «Leninşıl jas» üşın köterıldı. Ony men köterdım. Taǧy da tartyp-tartyp jıberdık. Şäi ıştık. Bäukeŋ aitty: - Taǧy ışesıŋder me, mynau tausyldy, anda myna qatynnyŋ tyqqan araqtary bar? Işem deseŋder, özderıŋ bılıŋder. - Joq. Joq. Işpeimız. Rahmet Bäuke, bız tūramyz-destık. Rūqsat sūradyq. - Baryŋdar!-dedı Bäukeŋ. Söittı de maǧan qarady: - Sen endı kelme! Qanama menı! Onsyz da qanauşylarym jetedı... Boiym üirenıp qalǧan men jauap qattym: - Joq, Bäuke, Sız maǧan älı Qoşqaraly tarihyn aityp beremın dedıŋız. «Erdıŋ ekı söilegenı - ölgenı...» Tılıŋızden tartqan joqpyn. Özıŋız söz berdıŋız. Taǧy basqa şarualarym boluy mümkın. Sızdıŋ 70 jyldyq toiyŋyz ötkenşe, osy üiden maǧan şäi, sorpa-suan ışıp tūruǧa tura keledı, Bäuke! Künı bügınge deiın Sız erkelep keldıŋız. Endı bız erkeleimız, Bäuke! Erkelei bılgen adam erkelete de bıluı kerek. Erkelık Sız siiaqty şalǧa endı jaraspaǧanymen bız siiaqty balaǧa älı jarasady.... Bäukeŋ tömen qarap keŋk-keŋk küldı. Kelıskenınıŋ belgısı. Sosyn «Közınıŋ tūzdaiyn, Tılınıŋ udaiyn-ai...»-dedı. Kelgın. Tek sūraǧyŋ ūzyn, böler uaqytyŋ qysqa bolmasyn. Qandai sūraq qoiasyŋ, soǧan jauap bererlık uaqyt ta ber maǧan. Kelgın! Hhhh Men Bäukeŋnıŋ üiınen bır adamnyŋ boiyna osynşalyq aqyl-parasat pen osynşalyq tentektık qalai ǧana siyp jatyr?-dep oilana, taŋdana attandym. Taǧy da kelmek bolyp, Qoşqarälı, özınıŋ şyǧarmaşylyq, adamdyq syrlaryn söiletıp alu üşın taǧy kelemın, mındettı türde kelemın – dep attandym!Ūqsas jaŋalyqtar
