(Kórnekti aqyn, bir kezdegi segizinshi jataqhananyń serisi Svetqalı Nurjan týraly)
Almatyny ala jazdaı jaılaǵan abıtýrıent kezimizde tanystyq. Men balyqshynyń bes qulash taıaýy sekildi syryqtaı bozbala edim de, ol «turpaty qatty qysqan judyryqtaı», «turymtaıdaı ul edi». Ol maǵan birden-aq aıryqsha áser qaldyrdy. Birinshiden, túr-syqpyty erekshe. Biz balshyqtan jasalǵandaı ılenip-ıkemdelip tursaq, ol quryshtan quıǵan shaǵyn músin sekildi shyp-shymyr bolatyn. Al endi arystannyń jalyndaı buıra tolqyn shashynyń qalyńdyǵy ǵalamat. Tipti arasyna alty álim, segiz adaı tyǵylsa da ońaılyqpen taptyra qoımaıdy-aý... Ekinshiden, esimi tym tosyn edi. Svetqalı... Elektr jaryǵy keshki saǵat segizde áýpirimdep ázer janyp, túngi on ekige taıaǵan sátte tórt-bes ret jypylyq-jypylyq etip, jalp ete qalatyn aýylda ósken, maı shamnyń óleýsiregen sáýlesine telmirip, tań syz bergenshe kitap oqıtyn men beıbaqqa «svet» degen sózdiń ózi shuǵyla shashyp turatyn sııaqty edi. Sodan jaryqqa arbalǵan qoıandaı sonyń tóńireginde turaqtadyq ta qaldyq.
Jyr qýǵan Jetibaıdyń balasy aldymen jýrfakqa keldi. Keldi de shyǵarmasyn biryńǵaı óleńmen jazyp shyqty. Jurt eki aýyz sózdi áreń qurap otyrǵanda bes-alty bettik dúnıeni óleńmen órý degen sumdyq emes pe?! Biraq jýrfaktyń temirdeı qatty dekany Temirbek aǵam asa qataldyq tanytty. Tipti qatigezdik deýge bolady. «Slýshaı, bala! Jýrfak aqyn daıyndamaıdy. Áıda, tart fılfakqa!». Sodan ol fılfakqa tústi. Birde kól, birde shól meniń dıktator dekanym nege óıtti eken, qabyldaı salǵanda ǵoı, birge oqyp, birge júretin edik dep qoıamyn. Biraq báribir aryndy aqyn Svetqalı dosymnyń tún balasy sarylyp, redakııada kezekshi bolyp, keńestik úlgidegi kópbettik gazetti shyǵar-e-e-e-p otyrǵany nemese telestýdııada tili men jaǵyna súıenip, tok-shoý júrgizip turǵany kóz aldyma elestemeıdi-aý, elestemeıdi. Kerisinshe, shyǵarmashylyqtyń shynaıy shańyraǵy – fılfak oǵan baq-bereke bolǵan tárizdi.
Birinshi kýrstaǵy bota tirsek bozbala kezimizdiń ózinde-aq onyń bitimi bólek-ti.
«Aqynbyz dep qaqpaı-aq keýdemizdi,
Tanıdy ǵoı osy jurt keıde bizdi...» dep Jarasqan aǵam aıtpaqshy, túr-tulǵasymen, bolmysymen aqyn edi. Alla taǵala ony birden shaıyr etip jaratyp, jumyr jerdiń betine jaılap qana jibere salǵan sekildi. Jer basyp júrgen basqa jumyrbasty pendelerdiń birde-bireýine uqsamaıdy. Stýdent kezinde bala bolyp konspekt jazǵanyn kórgen emespin. Sabaqqa barǵysy kelse, barady. Barǵysy kelmese, demalady. Biraq onyń sabaqqa barmaǵanynan bilimi ortaıyp qalǵanyn kórgen emespiz.
Kóneniń kózi, ótkenniń ózi sekildi tereńnen tolǵaıdy. Abyzdardyń aldynan, jyraýlardyń janynan jańa ǵana kelgendeı, eki ıininen demalyp turady. Ol bizge jaýgershilikte joryqtan bólinip qalǵan Mahambettiń sońǵy sarbazy sekildi kórinetin. Áıteýir keskin-keıpi bizdiń zamanymyzǵa onsha úılespeıdi-aý, úılespeıdi... Ejelgi dáýirdiń qazirgi kezeńge ýaqytsha ustaýǵa bere turǵan qasterli qundylyǵy sııaqty edi ol. Kókiregi oıaý, kózi ashyq. Segizinshi jataqhanada otyryp-aq, jeti qat jer astyndaǵynyń bárin bilip alǵan.
Joǵaryda aıtqanymyzdaı, shashy buıra, kózi ótkir. Turqy qoltoqpaqtaı ǵana. Soǵan qaramastan daýysy zor. Basynan sóz asyrmaıdy, esesi ketse, eńgezerdeı jigitterge oqsha atylady. Atylyp bara jatyp, aqyryp bara jatady. Jaı atylmaıdy, Mańǵystaýdyń maqamyna salyp, «Óı, anańdy...» dep ańyratyp baryp atylady. Endi sumdyq. Abaılaý degendi bilmeıdi, únemi adaılap júredi. Al endi óleńin aıtsańshy. Basqa aqyndar tal-terekti, qyz-pyzdy, kóktem-sóktemdi jyrlap júrse, bunyń óleńine deıin bir túrli. Sony soqpaq salady. «Kópten beri estimeı syńǵyryn jyrdyń,
Almatyǵa syıa almaı shyńǵyryp júrmin...», – dep toryǵady.
«Qaıda ketken baıaǵy bula daýysym,
Tómendegen be bıikten qulamaý úshin?» , – dep bizge qarap ejireıedi. Tipti keıde: «Qý qyzyq qashty bilem, máńgi menen, Men endi elge baryp qańǵyp ólem!», – dep kisiniń záresin ushyrady.
«Qaıteıin, qınaldym-aý qınaldym-aý,
Bekerge uly jolǵa jınaldym-aý.
Jalmaǵan Tólegendi jalmaýyz jer,
Tánimdi men de saǵan syılarmyn-aý!», – dep ah uryp, kúńirene kúrsingende zar zaman aqyndary sııaqty zar ılep otyratyn osyndaı aqyny bar segizinshi jataqhanadan shyǵa qashqyń keledi...
Kúlli qoǵamdy ateıster bılep turǵan kezde, alqaly topta «Qudaı, seni joq dep júr ǵoı adamdar, Qudaı, seni joq dep júr ǵoı nadandar. Bir-aq sátte paıda bolyp aspannan, Barlyǵyńdy dáleldeýge shamań bar!», – dep kúndeı kúrkirep óleń oqyǵanyn aıtsańshy. Sanany silkintken Svetqalı jurtty shoshytty ári shıratty, serpiltti ári súısintti.
Jalpy, bizdiń Svetqalıda qujat degen bolmaıdy. Birinshi kýrstan bastap ıelengen qujattary birtindep joǵala bastady. Jataqhanaǵa kiretin ruqsat qaǵazy, stýdenttik bıleti, synaq kitapshasy, tólqujaty sekildi qasterli dúnıeleri izdegen kezde tabyla bermeıdi. Ony izdep basyn da aýyrtpaıdy. «Áı, men osy qujaty joq on toǵyzynshy ne on segizinshi ǵasyrda týatyn adammyn ǵoı!», – dep qaralaı kúıinedi. Árıne, biz bolsaq, aqyn dosymyzdy atys-shabysy kóp álgi ǵasyrlarǵa ońaılyqpen qımaımyz.
Oqý bitirgenshe biraz qujatyn joǵaltqanymen, aqyry Almatydan, Almatydan bolǵanda, alysqa kóp uzamaı, sol ózi tórt-bes jyl panalaǵan áıgili segizinshi jataqhananyń ishinen joǵalmaıtyn qazyna tapty. Bizdiń Araldyń aımańdaı arýymen bas qosyp, shańyraq kóterdi. Báse, bes jyl boıy «Kartadan kór, Kaspııim Aralyńdy. Turǵan joq pa qushaqtap alǵysy kep?», – dep ózimizge qarap kózin ejireıtýi jaman edi?! Teńizimiz qart Kaspııdiń qushaǵyna jete almaı, tóseginde dóńbekship jatyp, qurǵap ketse de, qyzymyz qalyń adaıdyń eline qut boldy. Araıly Adaı jurty qazir ony tóbesine kóteredi.
Súıegine sóz sińgen Svetqalı ýnıversıtetke túse sala,
«Talaı sypsyń qaıtsin-aı, sıqymdy almaı,
Uıqym qanbaı men júrmin, uıqym qanbaı.
Men dalaǵa asyǵam, sol dalada,
Sypsyńdardan qutqarar sıqyr bardaı...», – dep óleń jazdy. Arqaly aqynnyń joıqyn jyrlary jazǵany poezııaǵa úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn talaı topyryshtarǵa dúre soqty. Býyrqanǵan bula jyr týǵyzý tek talanttar men tarpańdardyń ǵana qolynan keletinin ol san ret dáleldedi.
Bóken saǵymdar qudyrap ketti, tentegin,
Boz quıyn bolyp bılep-aq ketti erke qum.
Bul dala mendik saǵynysh-júrek sııaqty,
Bolmaspyn, sirá, dalama tartsam men tegin...
Bul óleńdi jazǵan kezde Svetqalı áli murty da tebindeı qoımaǵan mektep oqýshysy edi. Shynynda da ol tegin bala bolmady, demek, dalasyna tartqan eken. Ómir jolynda óńkeı jaqsy adamdar kezdesti. Basqa emes, bar qazaqtyń batyry Baýyrjan Momyshulynyń ózi Svetqalı atyn Jarqynǵalı dep bizdiń kózimizshe qazaqshalap berdi.
Búginde ol arqaly aqynǵa ǵana emes, aqylman abyzǵa aınaldy. Kómeıinen ún tógiledi. Keýdesinen kúı sógiledi. Qaztýǵannan tamyr tartatyn «Sóılese sózdiń shesheni», «Budyraıǵan eki shekeli», «Bıler atty bı sońy», «Bı ulynyń kenjesi» degen tirkesterdi bólip alyp, baıyrǵy Svetqalıdyń, búgingi Aıt-mannyń bolmys-bitimin keıipteýge qoldana berýge bolady. Óıtkeni bizdiń ortamyzdaǵy ejelgi dáýirdiń elshisi sonyń bárine tatıdy. Tatyǵanda qandaı!
Alash jurtyn aıalap aıtqan ańyz,
Aramyzda aman júr, Aıt-man abyz!
Baýyrjan OMARULY
