Bala asyrap alýshy otaǵasynyń áıeli úlken báıbisheniń kóılegin kıiz úıdiń oń jaǵyna uzynynan tastaıdy. Bala sol kóılektiń jaǵasynan kirip eteginen shyǵady.
Bala asyrap alý dástúri atam qazaq zamanynda óte jıi kezdesedi. Oǵan negizgi sebep eldiń basyndaǵy jaýgershilik, qoǵamda ústem bolyp otyrǵan týysqandyq baılanystar júıesi, ata balasy rý-taıpa ishindegi adam sany kóp bolsyn degen múdde, sebebi san keıin sapa týǵyzady. Qazaq shejiresiniń uzyn-yrǵasy osyndaı asyrap alý oqıǵalaryn jıi baıandaıdy. Qazirgi qazaq rý-taıpalarynyń kópshiligi belgili bir tarıhı kezeńde bir-birimen saıası jáne sharýashylyq múddeniń ortaqtyǵy jaqyndastyrǵan qaýym dep esepteýge bolady. Bizdiń ákimshilik-terrıtorııalyq qurylym, ıaǵnı aýdan, oblys dep júrgenimizdi baıyrǵy zamanda rý-taıpa uǵymdary almastyryǵan. Bala asyrap alýǵa múddeli qazaq eshkimdi de bótensinbeıdi aǵaıyn-týystyń balasy, alys jamaǵaıyn, qolǵa túsken tutqyn, at arqasyna mingesip kelgen olja, panasyz qalǵan jetim bári de qazaq ishinde eger pysyq, eti tiri bolsa óz ornyn, ıaǵnı ákesi men sheshesin taýyp ketedi. Bala asyrap alatyn adam aldymen aýyl aqsaqaldaryna aqyldasady, batasyn alady. Sodan keıin aýyl-eldi jıyp, bir qoıyn soıyp qazan kóteredi. Osy toıdyń ústinde balanyń qolyna qoıdyń, ne jylqynyń ortan jiligin ustatyp úıge kerege astynan kirgizedi. Ol úshin birneshe qarýly jigit kıiz úıdi azdap kóteredi, sol sańylaýdan bala úıge eńbektep kiredi.
«Ortan jilik ustady ma eken ?» degen sóz osyǵan baılanysty qalǵan, ol jilikti ustaǵan bala ákeden qalǵan jan men malǵa murager esepti. Eger balany aýyl-aımaq túgel moıyndasyn dese otaǵasy mańaıyndaǵy ata balasyn túgel shaqyrady. Sol ata balasynyń ishindegi úlken bir báıbisheniń kóılegin daıyndaıdy. Bala syrttan kıiz úıdiń ishine eńbektep kirgen soń ekinshi bir ǵuryp jasalady. Bala asyrap alýshy otaǵasynyń áıeli úlken báıbisheniń kóılegin kıiz úıdiń oń jaǵyna uzynynan tastaıdy. Bala sol kóılektiń jaǵasynan kirip eteginen shyǵady. Bul ıshara bala sol báıbisheniń ishinen shyqty degenmen birdeı. Asyrap alǵan balany osyǵan baılanysty «kıimdi ul» dep ataıdy jáne báıbisheniń baýyrynan taraǵannyń bári ony birge týǵan týysyndaı qabyldaıdy. Eger otaǵasy jáne aýyl aqsaqaldary tutas rý osy balany jatsynbasyn dese, artyq sóz aıtylmasyn dese rý basy kósem-bılerge osy sheshimdi habarlaıdy. Osyǵan baılanysty rý kósemi bastap jınalǵan qalyń eldiń aldynda úshinshi bir ǵuryp ótkiziledi. Ol aýyl-aımaqqa aty belgili bes bereke atanyp júrgen úlken báıbishelerdiń otyz-qyryǵy tizilip tura qalyp, asyrap alynatyn bala aıaqtarynyń arasynan eńbektep ótedi. Endi ol osy eldiń balasy, eshkim bótensimeıdi degen ıshara. Qyryq báıbisheden taraǵan urpaq ony endi tumsyqtyǵa shoqyttyrmaıdy, qanattyǵa qaqtyrmaıdy. Ol da óz kezeginde óziniń aǵaıyndary úshin janyn berýge daıyn turady.
Jambyl ARTYQBAEV, tarıhshy-etnograf
"Qazaqstan tarıhy"
