«Asylǧan et», «Et tamaq» - menıŋ baǧzy zamannan bergı atym!.
Bes barmaǧyŋyz joq, qolyŋyzda ekı bas barmaq, tört sausaq, iaǧni bas barmaq pen tört sausaqty qosqanda «bes sausaq» bolady, besbarmaq bolmaidy. Basqa ekı barmaq başpailaryŋyzda tūr.
Qazaqta:
«Bes sausaq bırdei emes», - deidı, «bes barmaq bırdei emes» demeidı!
«Et etke, sorpa betke», - deidı, «besbarmaq, besbarmaqqa» demeidı!
«Et asatu», - deidı, «besbarmaq asatu» demeidı!.
«Et jemesek de, sorpa ışkendei boldyq», - deidı, «besbarmaq jemesek te, sorpa ışkendei boldyq» demeidı!.
Men pısıp daiyn bolǧanymda «et tartamyz», - deidı, «besbarmaq tartamyz» demeidı!.
Mahambet: «Özegı talyp et jemei...Erlerdıŋ ısı bıter me?»,- dep jyrlady, «Özegı talyp besbarmaq jemei, Erlerdıŋ ısı bıter me?» demedı!.
Kezınde qazaq dalasyna kelgen saiahatşylar qazaqtan myna tamaqtyŋ aty ne dep sūraǧanda «asylǧan et» dese, onyŋ naqty «quyrdaq» degen siiaqty bır aty bolu kerek dep, maǧynasyn sūraǧanda «qolmen jeimız» dese kerek, saiahatşynyŋ tılın bır körgende meŋgermesı anyq qoi. Sodan saiahatşy, zertteuşıler bırınen bırı alyp «besbarmaq» dep jazsa, bızdıŋ qazaq (sonyŋ ışınde kei ziialy) öz asyn osylai atap jür. Qazaqta asylǧan etke qatysty «besbarmaq»/«beşbarmak» degen ūǧym, söz mülde joq!. Bır de bır folklorlyq mūramyzda ertegı, aŋyz, lirikalyq, epostyq jyrlarymyzda, maqal-mätelımızde «besbarmaq» degen taǧam joq. «Besbarmaqty ergejeilı qosaiaq» degen kemırgışter otriadyna jatatyn kışkentai aŋ bar. «Beş» sözın bızdıŋ qazaq «senıŋ qūnyŋ beş tiyn» dep «san» aituǧa qoldanatyn.
Kezınde basty telearnamyz «Beşbarmak şou» degen habar şyǧaryp, ony Janar Aijanova jürgızıp, qazaqtyŋ betke ūstar mädeniet qairatkerlerı kelıp, «asylǧan ettı» jep, maǧan taŋylǧan «besbarmaq» atauyna bır söz aitpai ketken, būl habar äiteuır jabyldau. Endı 26 qazannan kinoteatrlarda «Besbarmaq» degen kassalyq kino körsetılmekşı. Rejissery: Beibıt Öner. Kino memlekettıŋ - ideologiia qūraly. Maǧan «besbarmaq» dep özge halyq taŋǧan atty kino atauyna şyǧardy. «Ätteŋ etpen bırge asylyp ketetın tılıme tıl bıtse, qazaǧymnan qairan joq eken», - dep özım küreser edım.
Qazaǧym kürespegesın, byltyr mūŋymdy menı zerttei kelgen japondyq suretşı qyz Iаhata Akige şaqtym. Iаhata Aki Kioto Öner muzeiınde «Būny Besbarmaq dep atama» atty plakattar körmesı arqyly menıŋ mūŋymdy älemge jetkızdı.
Qazaǧym, sen menı «Besbarmaq» dep atamaşy!
Senıŋ "besbarmaq" atauyŋ, köne tıldı saqtaǧan Altai asqan qazaqtarymnyŋ tılın būza ma dep qorqamyn!
Tättıgül Qartaeva
etnograf-ǧalym, professor
