«Asylǵan et», «Et tamaq» - meniń baǵzy zamannan bergi atym!.
Bes barmaǵyńyz joq, qolyńyzda eki bas barmaq, tórt saýsaq, ıaǵnı bas barmaq pen tórt saýsaqty qosqanda «bes saýsaq» bolady, besbarmaq bolmaıdy. Basqa eki barmaq bashpaılaryńyzda tur.
Qazaqta:
«Bes saýsaq birdeı emes», - deıdi, «bes barmaq birdeı emes» demeıdi!
«Et etke, sorpa betke», - deıdi, «besbarmaq, besbarmaqqa» demeıdi!
«Et asatý», - deıdi, «besbarmaq asatý» demeıdi!.
«Et jemesek de, sorpa ishkendeı boldyq», - deıdi, «besbarmaq jemesek te, sorpa ishkendeı boldyq» demeıdi!.
Men pisip daıyn bolǵanymda «et tartamyz», - deıdi, «besbarmaq tartamyz» demeıdi!.
Mahambet: «Ózegi talyp et jemeı...Erlerdiń isi biter me?»,- dep jyrlady, «Ózegi talyp besbarmaq jemeı, Erlerdiń isi biter me?» demedi!.
Kezinde qazaq dalasyna kelgen saıahatshylar qazaqtan myna tamaqtyń aty ne dep suraǵanda «asylǵan et» dese, onyń naqty «qýyrdaq» degen sııaqty bir aty bolý kerek dep, maǵynasyn suraǵanda «qolmen jeımiz» dese kerek, saıahatshynyń tilin bir kórgende meńgermesi anyq qoı. Sodan saıahatshy, zertteýshiler birinen biri alyp «besbarmaq» dep jazsa, bizdiń qazaq (sonyń ishinde keı zııaly) óz asyn osylaı atap júr. Qazaqta asylǵan etke qatysty «besbarmaq»/«beshbarmak» degen uǵym, sóz múlde joq!. Bir de bir folklorlyq muramyzda ertegi, ańyz, lırıkalyq, epostyq jyrlarymyzda, maqal-mátelimizde «besbarmaq» degen taǵam joq. «Besbarmaqty ergejeıli qosaıaq» degen kemirgishter otrıadyna jatatyn kishkentaı ań bar. «Besh» sózin bizdiń qazaq «seniń qunyń besh tıyn» dep «san» aıtýǵa qoldanatyn.
Kezinde basty telearnamyz «Beshbarmak shoý» degen habar shyǵaryp, ony Janar Aıjanova júrgizip, qazaqtyń betke ustar mádenıet qaıratkerleri kelip, «asylǵan etti» jep, maǵan tańylǵan «besbarmaq» ataýyna bir sóz aıtpaı ketken, bul habar áıteýir jabyldaý. Endi 26 qazannan kınoteatrlarda «Besbarmaq» degen kassalyq kıno kórsetilmekshi. Rejıssery: Beıbit Óner. Kıno memlekettiń - ıdeologııa quraly. Maǵan «besbarmaq» dep ózge halyq tańǵan atty kıno ataýyna shyǵardy. «Átteń etpen birge asylyp ketetin tilime til bitse, qazaǵymnan qaıran joq eken», - dep ózim kúreser edim.
Qazaǵym kúrespegesin, byltyr muńymdy meni zertteı kelgen japondyq sýretshi qyz Iahata Akıge shaqtym. Iahata Akı Kıoto Óner mýzeıinde «Buny Besbarmaq dep atama» atty plakattar kórmesi arqyly meniń muńymdy álemge jetkizdi.
Qazaǵym, sen meni «Besbarmaq» dep atamashy!
Seniń "besbarmaq" ataýyń, kóne tildi saqtaǵan Altaı asqan qazaqtarymnyń tilin buza ma dep qorqamyn!
Táttigúl Qartaeva
etnograf-ǵalym, professor
