بالا اسىراپ الۋشى وتاعاسىنىڭ ايەلى ۇلكەن بايبىشەنىڭ كويلەگىن كيىز ءۇيدىڭ وڭ جاعىنا ۇزىنىنان تاستايدى. بالا سول كويلەكتىڭ جاعاسىنان كىرىپ ەتەگىنەن شىعادى.
بالا اسىراپ الۋ ءداستۇرى اتام قازاق زامانىندا وتە ءجيى كەزدەسەدى. وعان نەگىزگى سەبەپ ەلدىڭ باسىنداعى جاۋگەرشىلىك، قوعامدا ۇستەم بولىپ وتىرعان تۋىسقاندىق بايلانىستار جۇيەسى، اتا بالاسى رۋ-تايپا ىشىندەگى ادام سانى كوپ بولسىن دەگەن مۇددە، سەبەبى سان كەيىن ساپا تۋعىزادى. قازاق شەجىرەسىنىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسىنداي اسىراپ الۋ وقيعالارىن ءجيى باياندايدى. قازىرگى قازاق رۋ-تايپالارىنىڭ كوپشىلىگى بەلگىلى ءبىر تاريحي كەزەڭدە ءبىر-بىرىمەن ساياسي جانە شارۋاشىلىق مۇددەنىڭ ورتاقتىعى جاقىنداستىرعان قاۋىم دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. ءبىزدىڭ اكىمشىلىك-تەرريتوريالىق قۇرىلىم، ياعني اۋدان، وبلىس دەپ جۇرگەنىمىزدى بايىرعى زاماندا رۋ-تايپا ۇعىمدارى الماستىرىعان. بالا اسىراپ الۋعا مۇددەلى قازاق ەشكىمدى دە بوتەنسىنبەيدى اعايىن-تۋىستىڭ بالاسى، الىس جاماعايىن، قولعا تۇسكەن تۇتقىن، ات ارقاسىنا مىنگەسىپ كەلگەن ولجا، پاناسىز قالعان جەتىم ءبارى دە قازاق ىشىندە ەگەر پىسىق، ەتى ءتىرى بولسا ءوز ورنىن، ياعني اكەسى مەن شەشەسىن تاۋىپ كەتەدى. بالا اسىراپ الاتىن ادام الدىمەن اۋىل اقساقالدارىنا اقىلداسادى، باتاسىن الادى. سودان كەيىن اۋىل-ەلدى جيىپ، ءبىر قويىن سويىپ قازان كوتەرەدى. وسى تويدىڭ ۇستىندە بالانىڭ قولىنا قويدىڭ، نە جىلقىنىڭ ورتان جىلىگىن ۇستاتىپ ۇيگە كەرەگە استىنان كىرگىزەدى. ول ءۇشىن بىرنەشە قارۋلى جىگىت كيىز ءۇيدى ازداپ كوتەرەدى، سول ساڭىلاۋدان بالا ۇيگە ەڭبەكتەپ كىرەدى.
«ورتان جىلىك ۇستادى ما ەكەن ؟» دەگەن ءسوز وسىعان بايلانىستى قالعان، ول جىلىكتى ۇستاعان بالا اكەدەن قالعان جان مەن مالعا مۇراگەر ەسەپتى. ەگەر بالانى اۋىل-ايماق تۇگەل مويىنداسىن دەسە وتاعاسى ماڭايىنداعى اتا بالاسىن تۇگەل شاقىرادى. سول اتا بالاسىنىڭ ىشىندەگى ۇلكەن ءبىر بايبىشەنىڭ كويلەگىن دايىندايدى. بالا سىرتتان كيىز ءۇيدىڭ ىشىنە ەڭبەكتەپ كىرگەن سوڭ ەكىنشى ءبىر عۇرىپ جاسالادى. بالا اسىراپ الۋشى وتاعاسىنىڭ ايەلى ۇلكەن بايبىشەنىڭ كويلەگىن كيىز ءۇيدىڭ وڭ جاعىنا ۇزىنىنان تاستايدى. بالا سول كويلەكتىڭ جاعاسىنان كىرىپ ەتەگىنەن شىعادى. بۇل يشارا بالا سول بايبىشەنىڭ ىشىنەن شىقتى دەگەنمەن بىردەي. اسىراپ العان بالانى وسىعان بايلانىستى «كيىمدى ۇل» دەپ اتايدى جانە بايبىشەنىڭ باۋىرىنان تاراعاننىڭ ءبارى ونى بىرگە تۋعان تۋىسىنداي قابىلدايدى. ەگەر وتاعاسى جانە اۋىل اقساقالدارى تۇتاس رۋ وسى بالانى جاتسىنباسىن دەسە، ارتىق ءسوز ايتىلماسىن دەسە رۋ باسى كوسەم-بيلەرگە وسى شەشىمدى حابارلايدى. وسىعان بايلانىستى رۋ كوسەمى باستاپ جينالعان قالىڭ ەلدىڭ الدىندا ءۇشىنشى ءبىر عۇرىپ وتكىزىلەدى. ول اۋىل-ايماققا اتى بەلگىلى بەس بەرەكە اتانىپ جۇرگەن ۇلكەن بايبىشەلەردىڭ وتىز-قىرىعى ءتىزىلىپ تۇرا قالىپ، اسىراپ الىناتىن بالا اياقتارىنىڭ اراسىنان ەڭبەكتەپ وتەدى. ەندى ول وسى ەلدىڭ بالاسى، ەشكىم بوتەنسىمەيدى دەگەن يشارا. قىرىق بايبىشەدەن تاراعان ۇرپاق ونى ەندى تۇمسىقتىعا شوقىتتىرمايدى، قاناتتىعا قاقتىرمايدى. ول دا ءوز كەزەگىندە ءوزىنىڭ اعايىندارى ءۇشىن جانىن بەرۋگە دايىن تۇرادى.
جامبىل ارتىقباەۆ، تاريحشى-ەتنوگراف
"قازاقستان تاريحى"
