- Qobyzdy ózińe serik etkenińe 17 jyldyń júzi bolypty. Qara qobyz seni qandaı qasıetimen baýrap aldy?
- Osy jyly meniń qobyz aspabyn alǵash qolyma alyp, onyń qyr-syryn meńgere bastaǵanyma týra on jeti jyl bolady. Meniń ómirden túıgenim, ár adam kishkentaıynan óziniń minezine saı keletin, júregine jaqyn nársemen shuǵyldanatyn tárizdi. Bul, sirá ómirdiń zańdylyǵy bolsa kerek. Olaı deıtinim, qarapaıym qara qobyz ben meniń minezimde bir uqsastyq, dálirek aıtqanda, bir úılesimdilik bar. Onyń ústine kıeli de qasıetti ári áýlıeli meken — ejelgi Túrkistanda ómirge kelýimniń ózi meni Qorqyt atamnan qalǵan kóne mura- qobyzǵa erekshe «ǵashyq» etti. Sondyqtan da kúni búginge deıin ózimdi qobyzsyz qabyldaı almaımyn. Mine, sodan da bolar, 1995 jyly Ahmet Jubanov atyndaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan arnaıy mamandandyrylǵan mýzyka mektebine oqýǵa tústim. Osy mektepti úzdik attestatpen bitirgen soń, 2005 jyly Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń halyq aspaptar fakýltetine qobyz mamandyǵy boıynsha oqýǵa qabyldandym. Alǵashynda Ábdimanap Jumabekulynan dáris alsam, odan keıin Qurmanǵazy konservatorııasynyń professory Bazarhan Qosbasarov syndy tanymal óner sheberinen qobyzdyń qyr-syryn jan-jaqty meńgerýime týra keldi. Qudaıǵa shúkir, sodan beri qyl qobyzymnan eki eli ajyraǵan emespin. Bir aıtarym, basqa mýzyka aspaptarymen salystyrǵanda qobyzdyń artyqshylyǵy da, ózine tán ereksheligi de bar. Eń aldymen, qobyzdyń úni arqyly qazaqtyń keń dalasynyń úni, elimizdiń san ǵasyrlar qoınaýynda qalǵan tynys-tirshiligi men tarıhy kóz aldyńyzǵa keledi. Sondyqtan da men búldirshin kezimnen bastap qobyzdyń únine yntyq boldym. Shyndyǵy sol, dál qazir qobyzdyń úninsiz ómirdi túsine almaımyn. Sondyqtan da men qobyzben birge erjetip, eseıip kelemin.
- Kúni keshegi bala minez Aqerke men boıjetken Aqerkeniń arasynda qandaı aıyrmashylyq bar dep oılaısyń?
- Halqymyz «ata kórgen oq jonar, ana kórgen ton pisher» demeýshi me edi?! Zer salyp qarasam, osy sóz tereńnen, ómir shyndyǵynan alynǵan naqyl sóz eken. Barlyq qurbylarym tárizdi men de ata-ananyń, sondaı-aq búgingi kúni seksenniń altaýyna aıaq basqan ájemniń tálim-tárbıesin boıyma sińirip óstim. Al endi jeke ózime keletin bolsam, bala kúngi Aqerke men qazirgi Aqerkeniń arasynda aspan men jerdeı aıyrmashylyq bar ekendigin ańǵaramyn. Bir ereksheligim, qazir men ómirge kózqarasym qalyptasqan, jaqsy men jamandy, asyldan jasyqty aıyra biletin jaǵdaıdamyn. Al bala kúnimnen ózgermeı qalǵan bir qasıet — qobyzǵa degen ińkárlik.
- Qalaı oılaısyń, kádýilgi qara qobyzdyń jańa ǵasyr estradasynda qandaı da bir úlesi bar ma? Bolsa qandaı?
- Muny dáleldi bolý úshin naqty mysalmen aıtaıyn. Baıqasańyz, sońǵy ýaqytta qaısybir jarnamalarda qobyzdyń estradalyq úlgige túsken dybysy jıi paıdalanylyp júr. Tipti keıbir estrada ánshileri maǵan ózderi oryndaıtyn ándi qobyzben súıemeldep berýge qolqa salatyn kezderi de bar. Naqty mysal keltirsem, meniń qobyzymnyń únimen órilgen Baqyt Shadaevanyń oryndaýyndaǵy «Ómir — arman» áni 2001 jyly «Jyldyń eń úzdik áni» atalymyn jeńip alsa, ánshi Tańat Mamyrhanulynyń oryndaýyndaǵy «Qaıran, ómir-aı» áni «Altyn daýys» baıqaýynyń júldegeri atandy. Muny maqtanysh úshin aıtyp otyrǵanym joq, shyndyǵy sol! Reti kelgende aıta ketetin taǵy bir jaıt, qobyzdy estradaǵa ıkemdep, alǵash ret sahnaǵa alyp shyqqan da men bolatynmyn. Osydan birer jyl buryn jaryqqa shyqqan «Kóktem» dep atalatyn úntaspam munyń tolyq dáleli. Munda halyq kompozıtorlarymen qatar, shetel sazgerleriniń de shyǵarmalary bar. Demek, munyń ózi qazirgi kúni estradada qobyz aspabynyń qaıtalanbas sazdy áýenine aıryqsha suranys bar ekendigin kórsetse kerek. Árıne, munyń barlyǵy sazger men ándi oryndaıtyn ánshiniń talǵamyna tyǵyz baılanysty ekendigin tipti de jasyrýǵa bolmaıdy.
- Jalpy, shetelderdegi ónersúıer qaýym qazaqtyń qobyzyn qalaı qabyldaıdy? Qyzyǵýshylyq bar ma?
- Shyndyǵy sol, meıli túbi bir Túrkııany alaıyq nemese muhıttyń arǵy betindegi elderdi alaıyq, mundaǵy turǵyndardyń barlyǵy qobyzdyń únin erekshe yqylaspen tyńdaıdy. Tipti «bıs-bıstep» ózińdi sahnadan jibermeı, birneshe shyǵarma oryndaýdy suraıdy. Bul, árıne — qobyzdyń qasıeti! Ekinshiden, Eýropa elderi dańǵaza estradadan ábden qajyp, mezi bolǵan. Sondyqtan da olar qobyzdyń tereńnen quıqyljyta shyǵatyn únin estigende, oryndarynan túregelip, dý qol shapalaqtap, rızashylyq sezimderin bildiredi. Tipti konertten soń keıbireýleri qasyńa kelip, qobyzdy qolyna ustap kórip, qarapaıym qyldan taıaqpen súıkegende nebir ǵalamat dybystyń qalaı shyǵatynyn bilgileri kelip, san alýan suraqtyń astyna alatyndary da bar. Al qaısybireýleri qobyzdy skrıpka aspabymen salystyra qaraıdy. Munyń ózi halqymyzdyń kıeli aspaby — qobyzdyń ǵumyrynyń uzaq bolatyndyǵynan habar bergendeı kórinedi maǵan.
Meniń bir baıqaǵanym, ádette halyqaralyq týrızm jármeńkelerinde el men jerdiń tek tabıǵı baılyǵy ǵana emes, jalpy mádenıeti de halyqqa tanystyrylady. Bir qýantatyny, túrkitildes halyqtar, onyń ishinde túbi bir Túrkııa memleketiniń turǵyndary qobyzdy óte joǵary baǵalaıdy. Tipti áńgimelese qalsańyz, olardyń qaı-qaısysy bolmasyn «Qorqyt — bizdiń babamyz» dep qyzý pikirtalas ta týdyrady. Bul — árıne, olardyń Qorqyt babamyzǵa, qobyzǵa degen kózqarasy! Túrkııada maǵan bir kisi «Baıburt qalasyndaǵy Qorqyt mazaryna barasyń ba? » dep qolqa saldy. Men: «Bul qalaı? Qorqyt — ejelden qazaqtyń babasy. Kesenesi Syrdarııanyń jaǵasynda» dep ashyq aıttym. Áıtse de qobyzdy asa qadirleıtin túrikter meni konertterge jıi shaqyryp turady. Eýropa, ásirese, Baltyq jaǵalaýyndaǵy elder bizdiń dástúrli mýzykamyzdy unatady. Mysaly, men ózim konerttik saparda bolǵanda Lıtva, Germanııa, Túrkııa, Koreıa, Moldova, Qytaı, Reseı, Iordan Hashımıttik Koroldigi, Tájikstan elderiniń bizdiń elimizge, ulttyq mádenıetimizge degen qoshamet-qurmetine aıryqsha rıza boldym.
- Joǵaryda «qobyzdy estradaǵa ıkemdep, alǵash ret sahnaǵa alyp shyqqan da men bolatynmyn» dep qaldyń. Qobyzdy qazirgi zaman talabyna saı ıkemdeımin dep, onyń ózine ǵana tán qońyr áýezinen aıyrylyp qalamyn dep qoryqpaısyń ba?
- Áli esimde, 1999 jyly alǵash ret elektronıkanyń súıemeldeýimen qobyzda kúı tartqan bolatynmyn. Sol jyldarda maǵan keıbir aǵalarymnyń: «qobyzdyń kúıin qurtyp jatyrsyń» dep aıyp taǵyp, syn aıtqan kezderi de boldy. Eger sol aǵalarym bile bilse, eń aldymen, men kásibı mýzykantpyn. Osy saladaǵy ulaǵatty ustazym, professor Bazarhan Qosbasarov maǵan jeńil-jelpi án-kúıge áýes bolmaýym qajettigin aıtyp, únemi aqyl-keńes berip otyratyn. Qudaıǵa shúkir, meniń de óner salasynda, onyń ishinde qobyzǵa baýyr basqanyma 17 jyl bolypty. Olaı bolsa, osy jyldar ishinde «qasyqtap» jınaǵan abyroı-bedelimnen bir-aq sátte aıyrylyp qalǵym kelmeıdi. Men, eń aldymen ózim oınap júrgen aspabymnyń tarıhyna úlken mán beremin.
Kúılerdiń áýenin buzyp oınaýdy qasiret dep túsinemin. Degenmen meniń qurby-qurdastarym, búginginiń jastary ǵasyrlar qoınaýynan jańa zamanǵa jetken qobyz únine qulaq túrsin dep jańashyldyqqa umtylatynym ras. Al repertýar máselesine kelsem, qandaı shyǵarma oryndaıtynymdy óner kórsetetin ortanyń talǵamyna qaraı ıkemdep otyramyn. Eger tyńdarmandar arasynda kóneniń kózi — qarttar kóp jınalǵan bolsa, onda Qorqyttyń, Yqylastyń kúılerin oryndaımyn. Al jastar kóp bolsa, onda oınaqy kúılerdi tógiltip oınaımyn. Ásilinde, mýzykanyń jamany joq, oryndaýshynyń nemese tyńdaýshynyń jamany bolýy múmkin.
Qazirgi ýaqytta Álqýat Qazaqbaev, Nursát Beıseqojaev, Marjan Arapbaeva syndy kompozıtorlardyń maǵan arnaıy jazǵan mýzykalyq shyǵarmalaryn da oryndap júrmin. Ózge mýzykalyq aspaptarmen salystyra alǵanda, qobyzda oryndalatyn shyǵarmalar kóp jaǵdaıda az, ıaǵnı shekteýli ǵana. Al dombyraǵa arnalǵan shyǵarmalar óte kóp. Bir ereksheligi, qobyzda oınap-úırený úlken eńbekti, qajymaı-talmaı mańdaı terdi tógýdi qajet etedi. Buǵan qosa, adamnyń ishki jan dúnıesi kirshiksiz taza bolǵany lázim. Menińshe, qobyzdyń qudiretin jany taza adam ǵana túsinedi.
- Meniń biletinim, o basta óziń qobyzǵa qosylyp án de oryndaıtyn ediń. Qazirgi ýaqytta bul úrdisti umyt qaldyrǵan joqsyń ba?
- Durys aıtasyz, men o basta úlken óner tabaldyryǵyn «Ińkárim-aı» degen ánmen attaǵanmyn. Osy ándi aıtyp, mektepte júrgen kezimde talaı baıqaýlarǵa qatysyp, birneshe márte júldeli oryndardy jeńip alǵanym bar. Bul án kópshilik qaýymǵa halyq artısi, kúmis kómeı ánshi Roza Baǵlanova apamyzdyń oryndaýymen belgili bolǵan. Týǵan jerim — qasıetti Túrkistanda júrgenimde jergilikti án baıqaýlaryna qatysyp, maqtanǵanym emes, júldesiz qalǵan kezim bolǵan emes. Sol jyldardyń ózinde meniń ónerimdi qurmettep, maǵan úmit artqan aǵa-ápkelerim «bul qyzdy Almatyǵa jiberý kerek qoı» dep san márte pikir de aıtqan bolatyn. Ókinishke qaraı, ata-anam «qyzymyz áli kishkentaı» dep meni úıden alysqa jibergisi kelmedi. Dese de bir jyly jaz aılarynda Almatyǵa demalýǵa kelgenimde ata-anama aıtpastan «baǵymdy synap kóreıin» dep, Ahmet Jubanov atyndaǵy mýzyka mektebine synaq tapsyrdym. Sóıtip, osyndaǵy óner ıeleri — ustaz aǵa-apalarym ónerimdi «óte jaqsy» baǵalap, meni mýzyka mektebine oqýǵa qabyldaýǵa sheshim shyǵardy. Sodan elge oralyp, Almatyǵa mýzyka mektebine oqýǵa ketýim qajettigin aıtqanymda, ata-anam biraz kelispedi. Al bolashaqta qobyzshy bolatynymdy estigende úıdegiler qarsylyqtaryn odan saıyn údetti. Olar maǵan qylqobyz oınaýdyń ońaı emestigin túsindirip álek boldy. «Qylqobyzben alysqa barmaısyń» dep jolymdy keskisi kelgen aǵaıyndar da tabyldy. Men sonda da alǵan betimnen qaıtpadym. Qudaıǵa shúkir, qazir osy qara qobyzymmen nan taýyp jep júrmin. El kórip, jer kórip qana qoımaı, álem elderine týǵan elim — Qazaqstandy tanytyp júrmin. Ásilinde, men ulttyq ónerdi dúnıeniń tórt buryshyna pash etip júrgenime ózimdi baqytty sanaımyn!
- Halqymyzda «týǵan el — altyn besik» degen ulaǵatty sóz bar. Osy sózdiń tórkinin óziń qalaı paıymdaısyń?
- «Týǵan el» degen sózdiń maǵynasy óte tereńde jatyr. Óıtkeni týǵan el — óziń týyp-ósip, erjetken úıińniń tabaldyryǵynan bastalady. Aýyldaǵy jýsannyń jupar ısi, onyń keýdege qýat berer saf móldir aýasy, jotaǵa órlegen jalǵyz aıaq joldary, janary jaısań adamdary, osynyń bári — týǵan eldiń ajyraǵysyz bir bólshegi. Odan qala berse, umytylmas balalyq shaq! Men aýyldan óte erte, jastaıymnan kettim. Qazir de qartaıyp turǵanym joq. Degenmen qazir oılap qarasam, aýylda ómir súrgen azǵana jyldarym, men úshin úlken sabaq, úlken mádenıet ortasy bolǵan eken. Úlken ónerge jol ashqan ómirimniń máńgi umytylmas qımas kezeńderi. Óıtkeni meniń bes jasymda balabaqshada, alty jasymda mektep qabyrǵasynda alǵash «óner» degen qudiretti túısinip, kózge kórinbeıtin qııal álemine toly armandy-shattyqty kúnderimdi ótkizgenim áli esimde. Alǵash ret «Ánshi balapan», «Ýtrennıaıa zvezda» baıqaýlaryna qatysyp, bas júldeni jeńip alyp, Almatyǵa joldama alǵanym áli kúnge kóz aldymda. Ata-anadan alshaq ketip, Ahmet Jubanov atyndaǵy arnaıy mýzyka mektebinde oqı júrip, respýblıkalyq, halyqaralyq baıqaýlarǵa qatysyp, júldeli oryndarǵa ıe boldym. Ónerdiń basqa da túrleri tárizdi kúıshilik óner — adam balasynyń oı-órisin, dúnıetanymyn, oı-qııalyn barynsha damytyp, adamnyń sulýlyqqa ińkárligin anaǵurlym arttyra túsetin máńgi óshpes ónerdiń bir salasy. Olaı deıtinim, 12 jyldyq mýzyka mektebin úzdik bitirip, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasyna grantpen oqýǵa túsip, ony da úzdik bitirip, taǵy da grant arqyly magıstratýraǵa túsýim, qazaq halqynyń kóne murasy, jádigeri — qylqobyzǵa degen súıispenshilikten, ulttyq ónerge degen patrıottyq sezimnen týyndap otyr dep ashyq aıta alamyn. Adam boıyndaǵy eńbeksúıgishtik, ustamdylyq, tózimdi bola bilýdiń ózi adam balasynyń adamgershilik qasıetteriniń negizgi ólshemderiniń biri ekenine kózim anyq jetedi. Ásilinde, óner úshin aýyldyń úlesi zor. Óz basym aýyl men ónerdiń arasynda tamyry tereń baılanys bar dep uǵamyn. Týǵan aýylymdy únemi ańsap turamyn. Sondyqtan búgingi kúni óner salasynda qandaı da bir jetistikke qol jetkizsem, sol jetistikte meni ómirge ákelgen ata-anamnyń, bilim bergen mektebimniń, ózim ónip-ósken ortadaǵy úlgi-ónege bolǵan adamdardyń, kindik qanym tamǵan kıeli de qasıetti týǵan jerimniń zor úlesi bar dep sanaımyn. Qorqyt atadan qalǵan qasıetti qobyzym arqyly qanshama alys-jaqyn shetelderde boldym. Biraq týǵan-jerim — Qazaqstanym — altyn besigim! Men úshin órkendi de órkenıetti táýelsiz elimizge esh nárse jetpeıdi. Bul meniń júrek túkpirindegi syrym!
- Shyǵarmashylyq josparlaryń qandaı?
- Buǵan deıin Túrkistanda jáne Almatyda jeke shyǵarmashylyq konertimdi ótkizdim. Qazirgi ýaqytta aldyma qoıyp otyrǵan úlken maqsatymnyń biri — ómirime máńgilikke serik etken qylqobyzdyń qaıtalanbas ásem sazdy únin, kúı oryndaýdaǵy ereksheligi men artyqshylyqtaryn jan-jaqty zerttep, úlken bir ǵylymı jumys jazsam ba deımin. Shynymdy aıtsam, jospar da, arman da kóp. Eń bastysy, alda turǵan bıik te zor asýlardy baǵyndyrý úshin kúsh-qaırat, zor eńbek, úlken bilim, erinbeı izdený qajet ekenin jaqsy sezinemin. Men úshin maqsat-jospardyń eń bıigi — qaı ýaqytta da bilim bergen ustazdarymnyń, qobyzdyń únine yntyq kórermenderimniń senimin, úmitin aqtaý dep bilemin. Bir qýantatyny, halqymyzdyń ulttyq mýzykaǵa degen qumarlyǵy kún saıyn artyp keledi. Mysaly, kópshilik tyńdarmannyń suraýy jáne «Eır Astana» áýe kompanııasynyń talǵamy boıynsha osy kompanııa jaqynda maǵan ushaq borttary arqyly «sizdiń qobyzda oryndaǵan kúılerińizdi san myńdaǵan jolaýshylardyń nazaryna usynsaq» degen usynys aıtty. Osylaısha osy áýe kompanııasymen kelisimshartqa otyrýymnyń nátıjesinde meniń tartqan kúılerim tyńdaýshylarǵa jetetin bolady.
- Áńgimeńe raqmet!
Suhbattasqan Jomart MOLDAHMETULY
«Aıqyn».
