Aqerke TÄJIBAEVA, qobyzşy: Qobyzdyŋ qūdıretın jany taza adam ǧana tüsınedı

- Qobyzdy özıŋe serık etke­nıŋe 17 jyldyŋ jüzı bolypty. Qara qobyz senı qandai qasietı­men baurap aldy? 
- Osy jyly menıŋ qobyz aspabyn alǧaş qolyma alyp, onyŋ qyr-syryn meŋgere bas­taǧanyma tura on jetı jyl bo­la­dy. Menıŋ ömırden tüigenım, är adam kışkentaiynan özınıŋ mınezıne sai keletın, jüregıne jaqyn närsemen şūǧyldanatyn tärızdı. Būl, sırä ömırdıŋ zaŋ­dy­lyǧy bolsa kerek. Olai dei­tı­nım, qarapaiym qara qobyz ben menıŋ mınezımde bır ūqsastyq, dälırek aitqanda, bır üilesım­dılık bar. Onyŋ üstıne kielı de qasiettı ärı äulielı meken — ejelgı Türkıstanda ömırge ke­luım­nıŋ özı menı Qorqyt atam­nan qalǧan köne mūra- qobyzǧa erekşe «ǧaşyq» ettı. Sondyq­tan da künı bügınge deiın özımdı qobyzsyz qabyldai almaimyn. Mıne, sodan da bolar, 1995 jyly Ahmet Jūbanov atyndaǧy daryndy balalarǧa arnalǧan ar­naiy mamandandyrylǧan muzy­ka mektebıne oquǧa tüstım. Osy mekteptı üzdık attestatpen bıtır­gen soŋ, 2005 jyly Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konser­vatoriiasynyŋ halyq aspaptar fakultetıne qobyz mamandyǧy boiynşa oquǧa qabyldandym. Alǧaşynda Äbdımanap Jūma­bekūlynan därıs alsam, odan keiın Qūrmanǧazy konservator­iiasynyŋ professory Bazarhan Qosbasarov syndy tanymal öner şeberınen qobyzdyŋ qyr-syryn jan-jaqty meŋgeruıme tura keldı. Qūdaiǧa şükır, sodan berı qyl qobyzymnan ekı elı ajyraǧan emespın. Bır aitarym, basqa muzyka aspaptarymen sa­lystyrǧanda qobyzdyŋ artyq­şylyǧy da, özıne tän erekşelıgı de bar. Eŋ aldymen, qobyzdyŋ ünı arqyly qazaqtyŋ keŋ dala­synyŋ ünı, elımızdıŋ san ǧasyr­lar qoinauynda qalǧan tynys-tırşılıgı men tarihy köz al­­dyŋ­yzǧa keledı. Sondyqtan da men büldırşın kezımnen bas­tap qobyzdyŋ ünıne yntyq bol­dym. Şyndyǧy sol, däl qazır qobyzdyŋ ünınsız ömırdı tüsıne almaimyn. Sondyqtan da men qobyzben bırge erjetıp, eseiıp kelemın.

- Künı keşegı bala mınez Aqerke men boijetken Aqerkenıŋ arasynda qandai aiyrmaşylyq bar dep oilaisyŋ?
- Halqymyz «ata körgen oq jonar, ana körgen ton pışer» demeuşı me edı?! Zer salyp qarasam, osy söz tereŋnen, ömır şyndyǧynan alynǧan naqyl söz eken. Barlyq qūrbylarym tärızdı men de ata-ananyŋ, son­dai-aq bügıngı künı seksennıŋ al­tauyna aiaq basqan äjemnıŋ tälım-tärbiesın boiyma sıŋırıp östım. Al endı jeke özıme keletın bolsam, bala küngı Aqerke men qazırgı Aq­er­kenıŋ arasynda aspan men jer­dei aiyrma­şy­lyq bar ekendıgın aŋǧaramyn. Bır erekşelıgım, qazır men ömırge közqarasym qalyp­tasqan, jaqsy men jamandy, asyldan jasyqty aiyra bıletın jaǧdaidamyn. Al bala künımnen özgermei qalǧan bır qasiet — qobyzǧa degen ıŋkärlık.
- Qalai oilaisyŋ, käduılgı qara qobyzdyŋ jaŋa ǧasyr es­tradasynda qandai da bır ülesı bar ma? Bolsa qandai? 
- Mūny däleldı bolu üşın naqty mysalmen aitaiyn. Bai­qasaŋyz, soŋǧy uaqytta qai­sybır jarnamalarda qobyzdyŋ estra­dalyq ülgıge tüsken dybysy jiı paidalanylyp jür. Tıptı keibır estrada änşılerı maǧan özderı oryndaityn ändı qobyzben süie­meldep beruge qol­qa salatyn kez­derı de bar. Naqty mysal keltır­sem, menıŋ qoby­zymnyŋ ünımen örılgen Baqyt Şadaevanyŋ or­yn­dauyndaǧy «Ömır — arman» änı 2001 jyly «Jyldyŋ eŋ üzdık änı» atalymyn jeŋıp alsa, änşı Taŋat Mamyr­hanūlynyŋ oryndauyn­da­ǧy «Qai­ran, ömır-ai» änı «Altyn dauys» baiqauynyŋ jüldegerı atandy. Mūny maqtanyş üşın aityp otyrǧanym joq, şyndyǧy sol! Retı kelgende aita ketetın taǧy bır jait, qobyzdy estradaǧa ikemdep, alǧaş ret sahnaǧa alyp şyqqan da men bolatynmyn. Osydan bırer jyl būryn jaryqqa şyqqan «Köktem» dep atalatyn üntaspam mūnyŋ tolyq dälelı. Mūnda halyq kompozitorlarymen qatar, şetel sazgerlerınıŋ de şy­ǧarmalary bar. Demek, mūnyŋ özı qazırgı künı estradada qobyz as­pabynyŋ qaitalanbas sazdy äue­nıne airyqşa sūranys bar eken­dıgın körsetse kerek. Ärine, mū­nyŋ barlyǧy sazger men ändı oryndaityn änşınıŋ talǧamyna tyǧyz bailanysty ekendıgın tıptı de jasyruǧa bolmaidy.
- Jalpy, şetelderdegı öner­süier qauym qazaqtyŋ qobyzyn qalai qabyldaidy? Qyzyǧuşylyq bar ma?
- Şyndyǧy sol, meilı tübı bır Türkiiany alaiyq nemese mūhittyŋ arǧy betındegı elderdı alaiyq, mūndaǧy tūrǧyndardyŋ barlyǧy qobyzdyŋ ünın erekşe yqylaspen tyŋdaidy. Tıptı «bis-bistep» özıŋdı sahnadan jıbermei, bırneşe şyǧarma oryndaudy sūraidy. Būl, ärine — qobyzdyŋ qasietı! Ekınşıden, Europa elderı daŋǧaza estradadan äbden qajyp, mezı bolǧan. Sondyqtan da olar qobyzdyŋ tereŋnen qūiqyljyta şyǧatyn ünın estıgende, oryn­darynan türegelıp, du qol şapa­laqtap, rizaşylyq sezımderın bıldıredı. Tıptı konsertten soŋ kei­bıreulerı qasyŋa kelıp, qo­byz­dy qolyna ūstap körıp, qara­paiym qyldan taiaqpen süike­gende nebır ǧalamat dybystyŋ qalai şyǧatynyn bılgılerı kelıp, san aluan sūraqtyŋ astyna ala­tyn­dary da bar. Al qaisybıreulerı qobyzdy skripka aspabymen sa­lystyra qaraidy. Mūnyŋ özı halqymyzdyŋ kielı aspaby — qo­byzdyŋ ǧūmyrynyŋ ūzaq bo­­­la­­­­­­­tyn­­dy­ǧynan habar bergendei körınedı maǧan.
Menıŋ bır baiqaǧanym, ädette halyqaralyq turizm järmeŋ­kelerınde el men jerdıŋ tek tabi­ǧi bailyǧy ǧana emes, jalpy mä­denietı de halyqqa tanys­tyry­lady. Bır quantatyny, türkıtıldes halyqtar, onyŋ ışınde tübı bır Türkiia memleketınıŋ tūrǧyndary qobyzdy öte joǧary baǧalaidy. Tıptı äŋgımelese qalsaŋyz, olar­dyŋ qai-qaisysy bolmasyn «Qor­qyt — bızdıŋ babamyz» dep qyzu pıkırtalas ta tudyrady. Būl — ärine, olardyŋ Qorqyt baba­myzǧa, qobyzǧa degen közqarasy! Türkiiada maǧan bır kısı «Baibūrt qalasyndaǧy Qorqyt mazaryna barasyŋ ba? » dep qolqa saldy. Men: «Būl qalai? Qorqyt — ejel­den qazaqtyŋ babasy. Kesenesı Syrdariianyŋ jaǧasynda» dep aşyq aittym. Äitse de qobyzdy asa qadırleitın türıkter menı kon­sertterge jiı şaqyryp tūrady. Europa, äsırese, Baltyq jaǧa­lauyn­daǧy elder bızdıŋ dästürlı muzykamyzdy ūnatady. Mysaly, men özım konserttık saparda bol­ǧanda Litva, Germaniia, Türkiia, Koreia, Moldova, Qytai, Resei, İordan Haşimittık Koroldıgı, Täjıkstan elderınıŋ bızdıŋ elı­mızge, ūlttyq mädenietımızge de­gen qoşamet-qūrmetıne airyqşa riza boldym.
- Joǧaryda «qobyzdy estra­daǧa ikemdep, alǧaş ret sahnaǧa alyp şyqqan da men bolatynmyn» dep qaldyŋ. Qobyzdy qazırgı zaman talabyna sai ikemdeimın dep, onyŋ özıne ǧana tän qoŋyr äuezınen aiyrylyp qalamyn dep qoryqpai­syŋ ba? 
- Älı esımde, 1999 jyly alǧaş ret elektronikanyŋ süiemel­deuı­men qobyzda küi tartqan bola­tyn­myn. Sol jyldarda maǧan keibır aǧalarymnyŋ: «qobyzdyŋ küiın qūrtyp jatyrsyŋ» dep aiyp taǧyp, syn aitqan kezderı de boldy. Eger sol aǧalarym bıle bılse, eŋ aldymen, men käsıbi muzykantpyn. Osy saladaǧy ūla­ǧatty ūstazym, professor Bazar­han Qosbasarov maǧan jeŋıl-jelpı än-küige äues bolmauym qa­jettıgın aityp, ünemı aqyl-keŋes berıp otyratyn. Qūdaiǧa şükır, menıŋ de öner salasynda, onyŋ ışınde qobyzǧa bauyr bas­qanyma 17 jyl bolypty. Olai bolsa, osy jyldar ışınde «qasyq­tap» jinaǧan abyroi-bedelımnen bır-aq sätte aiyrylyp qalǧym kelmeidı. Men, eŋ aldymen özım oinap jürgen aspabymnyŋ tari­hyna ülken män beremın.

Küi­lerdıŋ äuenın būzyp oinaudy qa­sı­ret dep tüsınemın. Degenmen menıŋ qūrby-qūrdastarym, bügın­gınıŋ jastary ǧasyrlar qoinauy­nan jaŋa zamanǧa jetken qobyz ünıne qūlaq türsın dep jaŋaşyl­dyqqa ūmtylatynym ras. Al re­pertuar mäselesıne kelsem, qan­dai şyǧarma oryndaitynymdy öner körsetetın ortanyŋ talǧa­myna qarai ikemdep otyramyn. Eger tyŋdarmandar arasynda köne­nıŋ közı — qarttar köp ji­nal­ǧan bolsa, onda Qorqyttyŋ, Yqylastyŋ küilerın oryn­dai­myn. Al jastar köp bolsa, onda oinaqy küilerdı tögıltıp oinai­myn. Äsılınde, muzykanyŋ jama­ny joq, oryndauşynyŋ nemese tyŋdauşynyŋ jamany boluy mümkın.

Qazırgı uaqytta Älquat Qazaqbaev, Nūrsät Beiseqojaev, Marjan Arapbaeva syndy kom­po­zitorlardyŋ maǧan arnaiy jazǧan muzykalyq şyǧarmalaryn da oryndap jürmın. Özge muzyka­lyq aspaptarmen salystyra al­ǧanda, qobyzda oryndalatyn şy­ǧarmalar köp jaǧdaida az, iaǧni şekteulı ǧana. Al dombyraǧa ar­nalǧan şyǧarmalar öte köp. Bır erekşelıgı, qobyzda oinap-üire­nu ülken eŋbektı, qajymai-tal­mai maŋdai terdı tögudı qajet ete­dı. Būǧan qosa, adamnyŋ ışkı jan düniesı kırşıksız taza bol­ǧany läzım. Menıŋşe, qobyzdyŋ qūdıretın jany taza adam ǧana tüsınedı.
- Menıŋ bıletınım, o basta özıŋ qobyzǧa qosylyp än de oryndaityn edıŋ. Qazırgı uaqytta būl ürdıstı ūmyt qaldyrǧan joqsyŋ ba? 
- Dūrys aitasyz, men o basta ülken öner tabaldyryǧyn «Iŋkä­rım-ai» degen änmen attaǧanmyn. Osy ändı aityp, mektepte jürgen kezımde talai baiqaularǧa qaty­syp, bırneşe märte jüldelı oryn­dardy jeŋıp alǧanym bar. Būl än köpşılık qauymǧa halyq artisı, kümıs kömei änşı Roza Baǧlanova apamyzdyŋ oryn­dauy­men belgılı bolǧan. Tuǧan jerım — qasiettı Türkıstanda jür­ge­nımde jergılıktı än baiqaularyna qaty­syp, maqtanǧanym emes, jüldesız qalǧan kezım bolǧan emes. Sol jyldardyŋ özınde menıŋ önerımdı qūrmettep, maǧan ümıt artqan aǧa-äpkelerım «būl qyzdy Almatyǧa jıberu kerek qoi» dep san märte pıkır de aitqan bolatyn. Ökınışke qarai, ata-anam «qyzymyz älı kışkentai» dep menı üiden alysqa jıbergısı kelmedı. Dese de bır jyly jaz ailarynda Almatyǧa demaluǧa kelgenımde ata-anama aitpastan «baǧymdy synap kör­eiın» dep, Ahmet Jūbanov atyn­daǧy muzyka mektebıne synaq tapsyrdym. Söitıp, osyndaǧy öner ielerı — ūstaz aǧa-apalarym önerımdı «öte jaqsy» baǧalap, me­nı muzyka mek­tebıne oquǧa qabyl­dauǧa şeşım şyǧardy. Sodan elge oralyp, Almatyǧa muzyka mek­tebıne oquǧa ketuım qajettıgın aitqanymda, ata-anam bıraz ke­lıs­pedı. Al bolaşaqta qobyzşy bolatynymdy estıgende üidegıler qarsylyqtaryn odan saiyn üdet­tı. Olar maǧan qylqobyz oinau­dyŋ oŋai emestıgın tüsındırıp älek boldy. «Qylqobyzben alys­qa barmaisyŋ» dep jolymdy kes­kısı kelgen aǧaiyndar da tabyldy. Men sonda da alǧan betımnen qaitpadym. Qūdaiǧa şükır, qazır osy qara qobyzymmen nan tauyp jep jürmın. El körıp, jer körıp qana qoimai, älem elderıne tuǧan elım — Qazaqstandy tanytyp jür­mın. Äsılınde, men ūlttyq önerdı dünienıŋ tört būryşyna paş etıp jürgenıme özımdı baqyt­ty sanaimyn!
- Halqymyzda «tuǧan el — altyn besık» degen ūlaǧatty söz bar. Osy sözdıŋ törkının özıŋ qalai paiymdaisyŋ?
- «Tuǧan el» degen sözdıŋ ma­ǧynasy öte tereŋde jatyr. Öit­kenı tuǧan el — özıŋ tuyp-ösıp, er­jetken üiıŋnıŋ tabal­dyry­ǧy­nan bastalady. Auyldaǧy jusan­nyŋ jūpar isı, onyŋ keudege quat berer saf möldır auasy, jotaǧa örlegen jalǧyz aiaq joldary, janary jaisaŋ adamdary, osy­nyŋ bärı — tuǧan eldıŋ ajyra­ǧysyz bır bölşegı. Odan qala berse, ūmytylmas balalyq şaq! Men auyldan öte erte, jastaiym­nan kettım. Qazır de qartaiyp tūrǧanym joq. Degenmen qazır oilap qarasam, auylda ömır sür­gen azǧana jyldarym, men üşın ül­ken sabaq, ülken mädeniet or­tasy bolǧan eken. Ülken önerge jol aşqan ömırımnıŋ mäŋgı ūmy­tylmas qimas kezeŋderı. Öitkenı menıŋ bes jasymda balabaqşada, alty jasymda mektep qabyrǧa­synda alǧaş «öner» degen qū­dıret­tı tüisınıp, közge körınbeitın qiial älemıne toly armandy-şat­tyqty künderımdı ötkızgenım älı esımde. Alǧaş ret «Änşı bala­pan», «Utrenniaia zvezda» bai­qaula­­ryna qatysyp, bas jüldenı jeŋıp alyp, Almatyǧa joldama alǧanym älı künge köz aldymda. Ata-anadan alşaq ketıp, Ahmet Jūbanov atyndaǧy arnaiy mu­zyka mektebınde oqi jürıp, res­publikalyq, halyqaralyq bai­qaularǧa qatysyp, jüldelı oryn­darǧa ie boldym. Önerdıŋ basqa da türlerı tärızdı küişılık öner — adam balasynyŋ oi-örı­sın, dünietanymyn, oi-qiialyn barynşa damytyp, adamnyŋ sū­lulyqqa ıŋkärlıgın anaǧūrlym arttyra tüsetın mäŋgı öşpes öner­dıŋ bır salasy. Olai dei­tınım, 12 jyldyq muzyka mek­tebın üzdık bıtırıp, Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq kon­ser­vatoriiasyna grantpen oquǧa tüsıp, ony da üzdık bıtırıp, taǧy da grant arqyly magistraturaǧa tü­suım, qazaq halqynyŋ köne mūra­sy, jädıgerı — qylqobyzǧa degen süiıspenşılıkten, ūlttyq önerge degen patriottyq sezımnen tuyn­dap otyr dep aşyq aita alamyn. Adam boiyndaǧy eŋbeksüigıştık, ūstamdylyq, tözımdı bola bıludıŋ özı adam balasynyŋ adamgerşılık qasietterınıŋ negızgı ölşem­derı­nıŋ bırı ekenıne közım anyq je­tedı. Äsılınde, öner üşın auyldyŋ ülesı zor. Öz basym auyl men önerdıŋ arasynda tamyry tereŋ bailanys bar dep ūǧamyn. Tuǧan auylymdy ünemı aŋsap tūramyn. Sondyqtan bügıngı künı öner salasynda qandai da bır jetıs­tıkke qol jetkızsem, sol jetıs­tık­te menı ömırge äkelgen ata-anam­nyŋ, bılım bergen mektebımnıŋ, özım önıp-ösken ortadaǧy ülgı-önege bolǧan adamdardyŋ, kındık qanym tamǧan kielı de qasiettı tuǧan jerımnıŋ zor ülesı bar dep sa­naimyn. Qorqyt atadan qalǧan qasiettı qobyzym arqyly qan­şama alys-jaqyn şetelderde boldym. Bıraq tuǧan-jerım — Qa­zaqstanym — altyn besıgım! Men üşın örkendı de örkeniettı täuel­sız elımızge eş närse jetpeidı. Būl menıŋ jürek tükpırındegı sy­rym!
- Şyǧarmaşylyq josparla­ryŋ qandai?
- Būǧan deiın Türkıstanda jäne Almatyda jeke şyǧar­ma­şylyq konsertımdı ötkızdım. Qa­zırgı uaqytta aldyma qoiyp otyr­ǧan ülken maqsatymnyŋ bırı — ömırıme mäŋgılıkke serık etken qylqobyzdyŋ qaitalanbas äsem sazdy ünın, küi oryndaudaǧy erek­­şelıgı men artyqşylyq­ta­ryn jan-jaqty zerttep, ülken bır ǧylymi jūmys jazsam ba dei­mın. Şynymdy aitsam, jospar da, arman da köp. Eŋ bastysy, alda tūrǧan biık te zor asulardy ba­ǧyndyru üşın küş-qairat, zor eŋbek, ülken bılım, erınbei ızdenu qajet ekenın jaqsy sezınemın. Men üşın maqsat-jospardyŋ eŋ biıgı — qai uaqytta da bılım ber­gen ūstazdarymnyŋ, qobyzdyŋ ünıne yntyq körermenderımnıŋ senımın, ümıtın aqtau dep bılemın. Bır quan­tatyny, halqymyzdyŋ ūlttyq muzykaǧa degen qūmarlyǧy kün saiyn artyp keledı. Mysaly, köpşılık tyŋdarmannyŋ sūrauy jäne «Eir Astana» äue kompaniia­synyŋ talǧamy boiynşa osy kompaniia jaqynda maǧan ūşaq borttary arqyly «sızdıŋ qobyzda oryndaǧan küilerıŋızdı san myŋ­daǧan jolauşylardyŋ nazaryna ūsynsaq» degen ūsynys aitty. Osylaişa osy äue kompaniia­symen kelısımşartqa otyruym­nyŋ nätijesınde menıŋ tartqan küilerım tyŋdauşylarǧa jetetın bolady.
- Äŋgımeŋe raqmet!

Sūhbattasqan Jomart MOLDAHMETŪLY

«Aiqyn».