Kıtap oqu adamǧa paidaly ädet syilaidy. Neden bastau kerek, kıtap oqudyŋ qazırgı erekşelıgı nede? Sarapşymen sūhbatta osy turaly aitylady.
Ädet – adamnyŋ kündelıktı tırşılık qajetıne bailanysty qalyptasqan ıs-qimyly. Är künı qaitalaityn ısterge mi energiiany az jūmsaidy. Sondyqtan ömırımızge paidasyn tigızetın sportpen ainalysu, kıtap oqu syndy tūlǧalyq damuǧa kömektesetın äreketterdı ädetke ainaldyru maŋyzdy. Qazır adamdar kıtap oqu kerekgın bılse de, ony ädetke qalai analdyru kerek ekenın bılmei jatady. Osy maqsatta josparlau ekspertı Azamat Sqaqovpen kıtap oquǧa bailanysty bolǧan sūhbatty nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
- Kıtap oquǧa qyzyǧuşylyǧyŋyz qaşan bastaldy?
- Men kıtapty universitette tapsyrma etıp bergendıkten mäjbürlı türde oqydym. Kışkentai kezımde kıtap oqu auyr bolyp körınetın. Eŋ alǧaşqy soŋyna deiın qyzyǧyp oqyǧan kıtaptarym Berdıbek Soqpaqbaevtyŋ «Menıŋ atym Qoja» jäne «Balalyq şaqqa saiahat» kıtaptary boldy. 2016 jyly 26 jasymnan bastap öz erkımmen sanaly türde oqi bastadym. Oǧan özıme «men kımmın?», «maqsatym qandai?» degen sūraqtardy qoiuuym sebep boldy. Söitıp Quanyş Şonbaidyŋ «Ekınşı bolma» kıtabyn oqydym. Sodan keiın osy kıtaptyŋ artynda oqu kerek kıtaptardyŋ tızımı bar, sol jerdegı kıtaptardy oqyp bastadym.
- Kıtap oqu arqyly jetken jetıstıkterıŋız turaly aityp berseŋız.
- Bügıngı küngı jetıstıkterımnıŋ barlyǧyna kıtap oqu arqyly jettım. Mysaly, Şon Stivensonnyŋ «Zdorovyi son» kıtabyn oqyǧannnan keiın ūiqymdy rettedım. Oǧan deiın ūiqy rejimın saqtamaitynmyn. Sodan berı toǧyz jyl osy rejim saqtalyp keledı. Keşkı onnan öte ūiyqtap qalamyn, taŋerteŋ 04:45-te oianamyn. Būl maǧan 18 kilogramm artyq salmaqtan aryluǧa kömektestı. Jai ǧana dūrys ūiyqtap osyndai jetıstıkke jettım. Odan keiın ömırıme sport qosyldy. Keiınnen tıl üirenudı bastap, segız tıl meŋgerıp aldym. Kıtaptan oqyǧan aqparatym ömırımdı osylai özgerttı. Kıtap menıŋ ädetterımdı qalyptastyrdy. Kıtap menı şetelge apardy. Bärı kıtap oqudan bastaldy. Älı künge deiın oqyǧan kıtaptarym men jazǧan kıtaptarym maǧan köp mümkındıkter berıp jatyr.
- Balanyŋ kıtapqa degen qyzyǧuşylyǧyn qalai arttyruǧa bolady?
- Bızde är qazaq «Abai jolyn» oqu kerek degen qatyp qalǧan qaǧida bar. Kelısem, oqu kerek. Men ony universitette qinalyp oqydym. Eger, qazır oqysam qyzyǧuşylyqpen oqityn edım dep oilaimyn. Qazır taqyryptyq kıtaptar öte köp. Menıŋ ekı ūlym künde kıtap oqidy. Bız olarǧa özderı qyzyǧatyn qazaqşa ertegıler, komikstar alamyz. Eger men olardyŋ ornyna är qazaq «Abai jolyn» oqu kerek dep, qinap oqytsam, kıtapqa degen mahabbaty joq bolyp ketedı. Qyzyǧuşylyǧyn oiatu üşın, şynymen de balaǧa qajet ärı qyzyq kıtap bolu kerek. Ūldaryma är kıtapty oqyp bıtırgen saiyn syilyq beremın.
Qazır motivasiialyq kıtaptar tez ärı jeŋıl oqylady. Degenmen, alǧaşqy kıtaptar klassika bolu kerek ekenıne közım jettı. Bızde fundamentımız mäjbürlı türde klassika boldy. Bıraq, müldem kıtap oqymaǧan jas adam bırden motivasiialyq kıtaptan bastap oqysa, fundamentı älsız bolyp qalatyn siiaqty. Al ol myqty bolu üşın klassikadan bastau kerek. Öitkenı olar ömırdegı oqiǧalarmen tüsındırıp sabaq berse, motivasiialyq kıtaptar «olai ısteme» dep aityp, tek qana sabaq beredı. Negızı köp adamdarǧa mysalmen tüsındırse ūǧymdy bolady.
- Kıtap oqudy qalai ädetke ainaldyruǧa bolady?
- Köp adamdardan «kıtap oqudy bastau kerek edı» degendı jiı estimın. Olarǧa bügın basta desem, erteŋnen bastap elu bet oqimyn deidı. Eşqaşan kıtap oqymaǧan adam bırden elu bettı eşqaşan oqi almaidy. 3-4 künnen keiın oqudy tastap ketedı. Sol üşın asyqpai künıne 5 bet oqudy ädetke ainaldyru kerek. Ärine, odan köp oquǧa rūqsat, bıraq az oquǧa bolmaidy. Künıne 5 bet kıtap oqyǧan adam jylyna 14-17 kıtap oqidy eken. Eŋ qyzyǧy adamdar bes betten keiın qyzyǧyp toqtai almai jatady. Būl özıŋdı kıtapty oquǧa köndıru üşın öte jaqsy täsıl. Kıtap oqudaǧy eŋ qiyny – kıtapty qolyŋa bır alyp bastap ketu. Özıŋdı köndırıp oqyp bastasaŋ, ary qarai oqyp kete beresıŋ. Taǧy bır maŋyzdy qaǧida kıtap közıŋızge körınıp tūru kerek. Mäselen, menıŋ kölıgımde, sömkemde, jūmys ornymda kıtap tūrady. Jaqynda kezdesulerge barǧanda kelu kerek adam keşıgıp kelgen kezderde kıtap oqimyn dep eksperiment jasap kördım. Nätijesınde ekı aptada bes kıtap oqyp bıtırdım. Kütuge ketken uaqytymda kıtap oqymaǧanda, sol uaqytym bärıbır telefon qaraumen ötıp keter edı. Sol sebeptı är qaşan janyŋda kıtap bolǧany dūrys. Kıtapty bos uaqytymda oqimyn degen – qate tüsınık. Künıne üş mezgıl tamaqty ūmytpai ışkenıŋız siiaqty, kıtapqa da arnaiy uaqyt böluıŋız kerek.
- Qazır kıtap taldaityn iutub joba bastadyŋyz. Maqsaty qandai, qandai nätijeler kütesız?
- Būl joba universitettegı ūstazym, professor Ūlan Erkınbaidyŋ «ūltymyzǧa paidaly dünie ısteiık» degen ūsynysynan bastaldy. Ol kısı «sen psihologiiany zerttegensıŋ, keiıpkerlerdı osy tūrǧydan taldasaŋ, men ädebi tūrǧydan taldaiyn» dep ūsynys bıldırdı. Kıtaptaǧy keiıpkerden qandai sabaq aluǧa bolatynyn aitamyz. Qazaqşa kıtaptardyŋ psihologiialyq maŋyzdylyǧyn tüsındırgımız keledı. Älemdık jüz klassikany taŋdadyq. Onyŋ ışınde qazaq avtorlarynyŋ kıtaby öte köp. Şeteldık şyǧarmalardyŋ qazaqşaǧa audarylǧandaryn taŋdadyq. Būl jerde eşteŋe satpaimyz, nietımız şynymen paidaly bolu.
- Endı özıŋız jazǧan kıtaptar turaly aitsaq. Kıtap jazuyŋyzǧa ne sebep boldy?
- Özım üşın zerttep oqyǧan aqparattarymdy ömırıme engızgennen keiın menıŋ ainalamdaǧylar özgergenımdı baiqai bastady. Sodan keiın olarǧa qalai jasaǧanymdy tüsındırıp berdım. Äŋgımelesken adamdarǧa jeke-jeke aityp jürdım. Keiınnen adamdar top bolyp bızge de aityp berşı dep sūrai bastady. Bır kısı «sız qazır bır kezdesuge baryp jüz şaqty adamǧa aitarsyz, nege kıtap etıp jazbaisyz» dep ideia tastady. Sodan jazamyn dep jürgende üş jyl ötıp kettı. Amerikaǧa oquǧa barǧanymda, ūstaz keiınge qaldyryp jürgen ısterıŋızdı qazır bastaŋyzdar degen tapsyrma berdı. Sol kezde kıtaptyŋ alǧaşqy söilemın jazdym. Nätijesınde üş jyl sozǧan kıtap, Qazaqstanǧa kelgennen keiın üş aidyŋ ışınde jaryqqa şyqty. «Sen» 26 myŋ danamen taralyp, 2023 jyly eŋ üzdık kıtap atandy. Eger tek auyzşa aitar bolsam mūnşalyqty köp adamǧa aityp ülgermes edım dep oilaimyn.
«Sen» kıtabynda ädet, sport, ūiqy tehnikalary turaly jazylǧan. Statistika boiynşa mūndai dünielerdı älemde 30% adam ömırıne bırden engıze alady. Al 70% adam tastap ketedı. Endı olarda «nege men ıstei almaimyn» degen sūraq tuyndaidy. Sol sūraqty zerttep jürıp, Kanadada bır jyl oqyp, jauabyn taptym. Sodan keiın adamdarǧa seminar retınde aityp kördım, ūnady. Nätijesınde «Men» kıtaby jaryq kördı. Şyqqanyna 2 ai boldy, äzırge 10 myŋ danamen taraldy.
Aldaǧy uaqytta «Biz» degen kıtap şyǧaru josparda bar. Ol qarym-qatynas jaily. Menıŋ üilengenıme 12 jyl boldy. Psihologiiada üilengen soŋ 10 jyldan asqannan keiın daǧdarys bolatyny aitylady. Üilenudıŋ etaptary bar. Maǧan keletın adamdardyŋ köpşılıgınde osy mäselemen keledı. Özımnıŋ basymnan ötken qiynşylyqtar, artylyqşylyqtar bar, sonyŋ barlyǧyn eskerıp zerttep, qarym-qatynas jaily jazyp jatyrmyn.
- Osy künge deiın jastar kıtap oqymaidy, qazaq tıldı kıtaptar az degen sözderdı jiı estıp keldık. Qazır elımızde kıtap oqu mädenietı qalyptasyp kele jatyr dep oilaisyz ba?
- Kıtap oqu mädenietı qalyp kele jatyr. Qazaqşa jazatyn avtorlar da qazır jetkılıktı. Ädebi, motivasiialyq, psihologiialyq bolsyn, qai baǧytty alyp qarasaŋyz da kıtaptar öte köp. Özıŋızge kerek kıtapty taba alasyz. Halyqtyŋ da közı aşyq. Jyl ötken saiyn bızde oqyrmandar da, avtorlarda köbeie beredı. Mysalǧa qazır Amerikada kıtap jazatyn adamdar öte köp qoi, bızde de solai bolady.
- Al onyŋ ziiany bolmai ma?
- Kıtaptyŋ ziiany bolady dep aita almaimyn. Kıtaptyŋ barlyǧy paidaly. Bärıbır ol zaman jäne oqyrman filtrynan ötedı. Oqylmai qalsa özı-aq joq bolyp ketedı.
- Sūhbattasqanyŋyzǧa raqmet!
Merei Myrzaǧaliqyzy
«Adyrna» ūlttyq portaly
