Kitap oqý adamǵa paıdaly ádet syılaıdy. Neden bastaý kerek, kitap oqýdyń qazirgi ereksheligi nede? Sarapshymen suhbatta osy týraly aıtylady.
Ádet – adamnyń kúndelikti tirshilik qajetine baılanysty qalyptasqan is-qımyly. Ár kúni qaıtalaıtyn isterge mı energııany az jumsaıdy. Sondyqtan ómirimizge paıdasyn tıgizetin sportpen aınalysý, kitap oqý syndy tulǵalyq damýǵa kómektesetin áreketterdi ádetke aınaldyrý mańyzdy. Qazir adamdar kitap oqý kerekgin bilse de, ony ádetke qalaı analdyrý kerek ekenin bilmeı jatady. Osy maqsatta josparlaý eksperti Azamat Sqaqovpen kitap oqýǵa baılanysty bolǵan suhbatty nazarlaryńyzǵa usynamyz.
- Kitap oqýǵa qyzyǵýshylyǵyńyz qashan bastaldy?
- Men kitapty ýnıversıtette tapsyrma etip bergendikten májbúrli túrde oqydym. Kishkentaı kezimde kitap oqý aýyr bolyp kórinetin. Eń alǵashqy sońyna deıin qyzyǵyp oqyǵan kitaptarym Berdibek Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qoja» jáne «Balalyq shaqqa saıahat» kitaptary boldy. 2016 jyly 26 jasymnan bastap óz erkimmen sanaly túrde oqı bastadym. Oǵan ózime «men kimmin?», «maqsatym qandaı?» degen suraqtardy qoıýýym sebep boldy. Sóıtip Qýanysh Shonbaıdyń «Ekinshi bolma» kitabyn oqydym. Sodan keıin osy kitaptyń artynda oqý kerek kitaptardyń tizimi bar, sol jerdegi kitaptardy oqyp bastadym.
- Kitap oqý arqyly jetken jetistikterińiz týraly aıtyp berseńiz.
- Búgingi kúngi jetistikterimniń barlyǵyna kitap oqý arqyly jettim. Mysaly, Shon Stıvensonnyń «Zdorovyı son» kitabyn oqyǵannnan keıin uıqymdy rettedim. Oǵan deıin uıqy rejımin saqtamaıtynmyn. Sodan beri toǵyz jyl osy rejım saqtalyp keledi. Keshki onnan óte uıyqtap qalamyn, tańerteń 04:45-te oıanamyn. Bul maǵan 18 kılogramm artyq salmaqtan arylýǵa kómektesti. Jaı ǵana durys uıyqtap osyndaı jetistikke jettim. Odan keıin ómirime sport qosyldy. Keıinnen til úırenýdi bastap, segiz til meńgerip aldym. Kitaptan oqyǵan aqparatym ómirimdi osylaı ózgertti. Kitap meniń ádetterimdi qalyptastyrdy. Kitap meni shetelge apardy. Bári kitap oqýdan bastaldy. Áli kúnge deıin oqyǵan kitaptarym men jazǵan kitaptarym maǵan kóp múmkindikter berip jatyr.
- Balanyń kitapqa degen qyzyǵýshylyǵyn qalaı arttyrýǵa bolady?
- Bizde ár qazaq «Abaı jolyn» oqý kerek degen qatyp qalǵan qaǵıda bar. Kelisem, oqý kerek. Men ony ýnıversıtette qınalyp oqydym. Eger, qazir oqysam qyzyǵýshylyqpen oqıtyn edim dep oılaımyn. Qazir taqyryptyq kitaptar óte kóp. Meniń eki ulym kúnde kitap oqıdy. Biz olarǵa ózderi qyzyǵatyn qazaqsha ertegiler, komıkstar alamyz. Eger men olardyń ornyna ár qazaq «Abaı jolyn» oqý kerek dep, qınap oqytsam, kitapqa degen mahabbaty joq bolyp ketedi. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý úshin, shynymen de balaǵa qajet ári qyzyq kitap bolý kerek. Uldaryma ár kitapty oqyp bitirgen saıyn syılyq beremin.
Qazir motıvaııalyq kitaptar tez ári jeńil oqylady. Degenmen, alǵashqy kitaptar klassıka bolý kerek ekenine kózim jetti. Bizde fýndamentimiz májbúrli túrde klassıka boldy. Biraq, múldem kitap oqymaǵan jas adam birden motıvaııalyq kitaptan bastap oqysa, fýndamenti álsiz bolyp qalatyn sııaqty. Al ol myqty bolý úshin klassıkadan bastaý kerek. Óıtkeni olar ómirdegi oqıǵalarmen túsindirip sabaq berse, motıvaııalyq kitaptar «olaı isteme» dep aıtyp, tek qana sabaq beredi. Negizi kóp adamdarǵa mysalmen túsindirse uǵymdy bolady.
- Kitap oqýdy qalaı ádetke aınaldyrýǵa bolady?
- Kóp adamdardan «kitap oqýdy bastaý kerek edi» degendi jıi estımin. Olarǵa búgin basta desem, erteńnen bastap elý bet oqımyn deıdi. Eshqashan kitap oqymaǵan adam birden elý betti eshqashan oqı almaıdy. 3-4 kúnnen keıin oqýdy tastap ketedi. Sol úshin asyqpaı kúnine 5 bet oqýdy ádetke aınaldyrý kerek. Árıne, odan kóp oqýǵa ruqsat, biraq az oqýǵa bolmaıdy. Kúnine 5 bet kitap oqyǵan adam jylyna 14-17 kitap oqıdy eken. Eń qyzyǵy adamdar bes betten keıin qyzyǵyp toqtaı almaı jatady. Bul ózińdi kitapty oqýǵa kóndirý úshin óte jaqsy tásil. Kitap oqýdaǵy eń qıyny – kitapty qolyńa bir alyp bastap ketý. Ózińdi kóndirip oqyp bastasań, ary qaraı oqyp kete beresiń. Taǵy bir mańyzdy qaǵıda kitap kózińizge kórinip turý kerek. Máselen, meniń kóligimde, sómkemde, jumys ornymda kitap turady. Jaqynda kezdesýlerge barǵanda kelý kerek adam keshigip kelgen kezderde kitap oqımyn dep eksperıment jasap kórdim. Nátıjesinde eki aptada bes kitap oqyp bitirdim. Kútýge ketken ýaqytymda kitap oqymaǵanda, sol ýaqytym báribir telefon qaraýmen ótip keter edi. Sol sebepti ár qashan janyńda kitap bolǵany durys. Kitapty bos ýaqytymda oqımyn degen – qate túsinik. Kúnine úsh mezgil tamaqty umytpaı ishkenińiz sııaqty, kitapqa da arnaıy ýaqyt bólýińiz kerek.
- Qazir kitap taldaıtyn ıýtýb joba bastadyńyz. Maqsaty qandaı, qandaı nátıjeler kútesiz?
- Bul joba ýnıversıtettegi ustazym, professor Ulan Erkinbaıdyń «ultymyzǵa paıdaly dúnıe isteıik» degen usynysynan bastaldy. Ol kisi «sen psıhologııany zerttegensiń, keıipkerlerdi osy turǵydan taldasań, men ádebı turǵydan taldaıyn» dep usynys bildirdi. Kitaptaǵy keıipkerden qandaı sabaq alýǵa bolatynyn aıtamyz. Qazaqsha kitaptardyń psıhologııalyq mańyzdylyǵyn túsindirgimiz keledi. Álemdik júz klassıkany tańdadyq. Onyń ishinde qazaq avtorlarynyń kitaby óte kóp. Sheteldik shyǵarmalardyń qazaqshaǵa aýdarylǵandaryn tańdadyq. Bul jerde eshteńe satpaımyz, nıetimiz shynymen paıdaly bolý.
- Endi ózińiz jazǵan kitaptar týraly aıtsaq. Kitap jazýyńyzǵa ne sebep boldy?
- Ózim úshin zerttep oqyǵan aqparattarymdy ómirime engizgennen keıin meniń aınalamdaǵylar ózgergenimdi baıqaı bastady. Sodan keıin olarǵa qalaı jasaǵanymdy túsindirip berdim. Áńgimelesken adamdarǵa jeke-jeke aıtyp júrdim. Keıinnen adamdar top bolyp bizge de aıtyp bershi dep suraı bastady. Bir kisi «siz qazir bir kezdesýge baryp júz shaqty adamǵa aıtarsyz, nege kitap etip jazbaısyz» dep ıdeıa tastady. Sodan jazamyn dep júrgende úsh jyl ótip ketti. Amerıkaǵa oqýǵa barǵanymda, ustaz keıinge qaldyryp júrgen isterińizdi qazir bastańyzdar degen tapsyrma berdi. Sol kezde kitaptyń alǵashqy sóılemin jazdym. Nátıjesinde úsh jyl sozǵan kitap, Qazaqstanǵa kelgennen keıin úsh aıdyń ishinde jaryqqa shyqty. «Sen» 26 myń danamen taralyp, 2023 jyly eń úzdik kitap atandy. Eger tek aýyzsha aıtar bolsam munshalyqty kóp adamǵa aıtyp úlgermes edim dep oılaımyn.
«Sen» kitabynda ádet, sport, uıqy tehnıkalary týraly jazylǵan. Statıstıka boıynsha mundaı dúnıelerdi álemde 30% adam ómirine birden engize alady. Al 70% adam tastap ketedi. Endi olarda «nege men isteı almaımyn» degen suraq týyndaıdy. Sol suraqty zerttep júrip, Kanadada bir jyl oqyp, jaýabyn taptym. Sodan keıin adamdarǵa semınar retinde aıtyp kórdim, unady. Nátıjesinde «Men» kitaby jaryq kórdi. Shyqqanyna 2 aı boldy, ázirge 10 myń danamen taraldy.
Aldaǵy ýaqytta «Biz» degen kitap shyǵarý josparda bar. Ol qarym-qatynas jaıly. Meniń úılengenime 12 jyl boldy. Psıhologııada úılengen soń 10 jyldan asqannan keıin daǵdarys bolatyny aıtylady. Úılenýdiń etaptary bar. Maǵan keletin adamdardyń kópshiliginde osy máselemen keledi. Ózimniń basymnan ótken qıynshylyqtar, artylyqshylyqtar bar, sonyń barlyǵyn eskerip zerttep, qarym-qatynas jaıly jazyp jatyrmyn.
- Osy kúnge deıin jastar kitap oqymaıdy, qazaq tildi kitaptar az degen sózderdi jıi estip keldik. Qazir elimizde kitap oqý mádenıeti qalyptasyp kele jatyr dep oılaısyz ba?
- Kitap oqý mádenıeti qalyp kele jatyr. Qazaqsha jazatyn avtorlar da qazir jetkilikti. Ádebı, motıvaııalyq, psıhologııalyq bolsyn, qaı baǵytty alyp qarasańyz da kitaptar óte kóp. Ózińizge kerek kitapty taba alasyz. Halyqtyń da kózi ashyq. Jyl ótken saıyn bizde oqyrmandar da, avtorlarda kóbeıe beredi. Mysalǵa qazir Amerıkada kitap jazatyn adamdar óte kóp qoı, bizde de solaı bolady.
- Al onyń zııany bolmaı ma?
- Kitaptyń zııany bolady dep aıta almaımyn. Kitaptyń barlyǵy paıdaly. Báribir ol zaman jáne oqyrman fıltrynan ótedi. Oqylmaı qalsa ózi-aq joq bolyp ketedi.
- Suhbattasqanyńyzǵa raqmet!
Mereı Myrzaǵalıqyzy
«Adyrna» ulttyq portaly
