Shákir aqsaqaldyń qatarynan ozyq ári qarǵadaı boıy qazyna ónerge baı bolýy kezdeısoq emes. Oǵan, birinshiden, kıeli ulylar mekeni, Abaıdyń aqyndyq ortasy áser etse, ekinshiden, kórgen taýqymeti, Alash zııalylarymen aralasýy sabaq bolǵandaı. Aqyndyǵy, jazýshylyǵynan bólek, qazaqtyń ulttyq mýzyka ónerine ózindik qoltańbasymen kelgen Shákir ánderi – óz aldyna bir mektep.
Segiz seri, Birjan sal, Aqan murasynan bastaý alǵan qazaq ulttyq klassıkalyq án murasyna tán barlyq erekshelikterdi boıyna jıyp, qazaqtyń án qoryn ózindik boıaýmen árlep, baıytyp, damytqan birden bir kompozıtor – Shákir Ábenuly. Halqymyzdyń ulttyq klassıkalyq ánderine tán ıirim-qaıyrymdar men qurylym erekshelikteri – Shákir Ábenov ánderiniń altyn dińgegi. Shákir ánderi tyńdaýshynyń kókeıine tez qonady. Onyń sebebi áýeniniń sulýlyǵy men qarapaıymdylyǵy, yrǵaqtyń san alýandylyǵy men ıirimderinde. Shákir ánderiniń basty ereksheligi – qaıyrmanyń qarapaıym oınaqy yrǵaqqa negizdelýi. Áýeniniń bir regıstrden ekinshige, ekinshiden úshinshige aýysyp, satylap túsip, negizgi dybysqa kelýi. Qalypty yrǵaqtyń kútpegen jerden buzylýy, bir ánniń boıynda birneshe yrǵaqtyń bolýy. Qaıyrmadan soń qysqa qaıyrmanyń kelýi – munyń bári sózsiz Shákirdiń qoltańbasy, ánge ákelgen jańalyǵy. Aqyn, kompozıtordyń «Gekkidik-aı», «Tolǵanys», «Aına», «Ánshi molasy», «Dámejan», «Daýaǵa hat» syndy 10-nan astam áni elge málim. Shákir ánderi byltyr jaryq kórgen «Qazaqtyń dástúrli 1000 áni» antologııasynan aıryqsha oryn aldy. Qanshama aqynnyń sarynyn bilgen, ánshilik pen kúıshilikti bir adamdaı ıgergen qarııa – Abaı tartqan úsh shekti dombyramen án jazý dástúrin jalǵastyrýshy izbasary.
Sana ÁBENOVA, Shákir aqynnyń qyzy:
Shákir atalaryń – jan-jaqty talant ıesi. Bir boıyna sazger, zerger, sheber, ánshi, kúıshi, qurylys ónerlerin toǵystyrǵan eńbekqor adam bolatyn. Birneshe ret aıdaýǵa ketken. 1928 jylǵy kámpeskeleý tusynda Keńes ókimetine qarsy shyqqan. 1929 jyly Sáken Seıfýllınmen birge «Altyn alqa» uıymyn qurǵan. Sákenniń hatshysy bolǵan. 1930 jyly Sákenmen birge qýǵyn-súrgin zobalańyna ushyraǵan. 1932 jyly asharshylyq kezinde Qyrǵyzstanǵa qashyp qutylǵan. 1936 jyly ol jaqtan oralǵan soń, Sákendermen birge qaıtadan Almatyda abaqtyǵa qamaldy. Joldastary qutqarmaq nıette jerasty jolyn qazypty. Sodan Q.Muhamedhanov pen atam qashyp shyqqan, Beıimbet, Sákender atý jazasyna kesilgen eken. Qashyp shyǵyp, qaıta Qyrǵyzstan asady. Kelgen soń Jambyl Jabaevtyń hatshysy bolyp júrip, qaıta túrmege túsken. UOS-yna óz erkimen suranyp, Máskeý, Stalıngrad túbindegi shaıqasta aýyr jaralanyp, elge oralǵan.
Shákirdiń elge máshhúr ánderiniń biri – Daýa esimdi erte ketken qyzyna arnalǵan. Bul ániniń ataýy týraly el arasynda túrli pikir bar. Bireýler «Daýa» dep atasa, endi biri «Daýaǵa hat», «Saǵynysh» dep ataıdy. Endi munyń qaısysy durys?
Serikbolsyn BEKBOSYNOV, Shákirdiń shákirti, ánshi:
– Alysta abaqtyda júrgende Daýaǵa arnap jazǵan haty ǵoı. «Tapsyrsam jelge amanat sálem arnap, Júre jaýap beredi aldap-arbap» degenindeı, lajsyzdyqtan, bostandyqty ańsaýdan shyqqan oı-túıini. Shákirdiń óziniń aıtýynsha, bul ánniń aty – «Daýaǵa hat». «Daýa» degen basqa án bar. Ol – Abaı aýdanyndaǵy «Sovhoz týy» gazetiniń bas redaktory bolǵan Manar Qurmanbekovtyń áni.
Amangeldi JIKENOV, ánshi, Shákir ánderin jetkizýshi shákirti:
– Qyzynan aıyrylǵanda qabyrǵasy sógilip, kóńili kúızelip, Daýaǵa arnap án shyǵarǵan. «Osy qyzym artymnan jolymdy qýar» degen nıeti bolǵan ǵoı. Sol qyz ómirden ótkende Shákir qatty túńilgen. Shákirdiń murajaıynda kishkentaı akkardeon bar. «Amangeldi, osy ándi túrmede akkardeonmen aıtatynmyn», – deıtin. Án qurylysy garmonmen shyqqandyǵynan habar beredi. Vals ekpinindegi ándi meniń tolqytyp aıtatyn sebebim sondyqtan. Shákir ánderin bizge jetkizgen eki ánshiniń biri Serikbolsyn aqynmen 1881 jyldan beri tanys. Ánderin qarııanyń óz aýzynan úırenbek nıetpen Qundyzdy aýylyna arnaıy izdep barǵan ony Shákir áýelde «erteń kel, búrsikúni kel» deýmen qabyldamaı qoıady. Eki-úsh kúnnen soń, «Óziń án úırenýge shyn yqylasty, turaqty jigit ekensiń», – dep, jańa oqý bitirip kelgen Serikbolsyndy óle-ólgenshe qasynan tastamaıdy.
«Janynda júrip ánderin úırendim. Ol kisini «tiri anyqtama» deıtinbiz, tarıhtan da, ádebıetten de, fılosofııadan da habardar, kez kelgen suraqqa jaýaby daıyn bolatyn»
deıdi ol. Al Shákirdiń ekinshi shákirti Amangeldi Jikenov Abaı eliniń damýyna úles qosqan Hafız Mataevtyń basshylyǵy tusynda tanysqan-dy. Birinshi hatshy Hafız aǵa birneshe adamnyń basyn qosyp, «Shákirdeı adam ǵasyryna bir ret qana keledi. Erteń ómirden ótip ketedi. Aqyndyǵy men jazýshylyǵy qalar. Biraq ániniń orny bólek, sony alyp qalýymyz kerek» dep Shákirge jibergen eken. Solardyń ishinde Amangeldi Jákenov te bar edi. «Shákir – minezi qıyn adam» dep eldiń bári shoshytyp qoıǵan. Biraq ekeýmiz bir shaı ústinde áńgimelesip, túsinisip kettik. 1983-84 jyldan beri Shákir ómirden ótkenshe qasynda júrdim», – deıdi Shákirdiń shákirti Amangeldi.
Muhtar Áýezov bastatqan Qasym Amanjolov, Isa Baızaqov, Shákir Ábenovter agıt-brıgadamen atpen júredi eken. Jazýshy Muhtar olardan kez kelgen ýaqytta án suraıtyn bolsa kerek. «Muhań án surasa, irkilip qalýǵa bola ma, bir án daıyndap qoıaıyn» dep at ústinde Shákir «Gekkidik-aı» ánin shyǵarypty.
Segiz seri, Birjandardan bastaý alǵan ulttyq dástúr, qala men dala mádenıetin toǵystyryp, sara jol salǵan Abaı aınalasy, Keńes dáýirindegi mýzyka, azattyq alǵandaǵy jańa kórinister Shákir shyǵarmashylyǵynan oryn alǵany aıdan anyq.
Erlan RYSQALI
