شاكىر اقساقالدىڭ قاتارىنان وزىق ءارى قارعاداي بويى قازىنا ونەرگە باي بولۋى كەزدەيسوق ەمەس. وعان، بىرىنشىدەن، كيەلى ۇلىلار مەكەنى، ابايدىڭ اقىندىق ورتاسى اسەر ەتسە، ەكىنشىدەن، كورگەن تاۋقىمەتى، الاش زيالىلارىمەن ارالاسۋى ساباق بولعانداي. اقىندىعى، جازۋشىلىعىنان بولەك، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنە وزىندىك قولتاڭباسىمەن كەلگەن شاكىر اندەرى – ءوز الدىنا ءبىر مەكتەپ.
سەگىز سەرى، ءبىرجان سال، اقان مۇراسىنان باستاۋ العان قازاق ۇلتتىق كلاسسيكالىق ءان مۇراسىنا ءتان بارلىق ەرەكشەلىكتەردى بويىنا جيىپ، قازاقتىڭ ءان قورىن وزىندىك بوياۋمەن ارلەپ، بايىتىپ، دامىتقان بىردەن ءبىر كومپوزيتور – شاكىر ابەنۇلى. حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق كلاسسيكالىق اندەرىنە ءتان ءيىرىم-قايىرىمدار مەن قۇرىلىم ەرەكشەلىكتەرى – شاكىر ابەنوۆ اندەرىنىڭ التىن ءدىڭگەگى. شاكىر اندەرى تىڭداۋشىنىڭ كوكەيىنە تەز قونادى. ونىڭ سەبەبى اۋەنىنىڭ سۇلۋلىعى مەن قاراپايىمدىلىعى، ىرعاقتىڭ سان الۋاندىلىعى مەن يىرىمدەرىندە. شاكىر اندەرىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى – قايىرمانىڭ قاراپايىم ويناقى ىرعاققا نەگىزدەلۋى. اۋەنىنىڭ ءبىر رەگيستردەن ەكىنشىگە، ەكىنشىدەن ۇشىنشىگە اۋىسىپ، ساتىلاپ ءتۇسىپ، نەگىزگى دىبىسقا كەلۋى. قالىپتى ىرعاقتىڭ كۇتپەگەن جەردەن بۇزىلۋى، ءبىر ءاننىڭ بويىندا بىرنەشە ىرعاقتىڭ بولۋى. قايىرمادان سوڭ قىسقا قايىرمانىڭ كەلۋى – مۇنىڭ ءبارى ءسوزسىز شاكىردىڭ قولتاڭباسى، انگە اكەلگەن جاڭالىعى. اقىن، كومپوزيتوردىڭ «گەككىدىك-اي»، «تولعانىس»، «اينا»، «ءانشى مولاسى»، «دامەجان»، «داۋاعا حات» سىندى 10-نان استام ءانى ەلگە ءمالىم. شاكىر اندەرى بىلتىر جارىق كورگەن «قازاقتىڭ ءداستۇرلى 1000 ءانى» انتولوگياسىنان ايرىقشا ورىن الدى. قانشاما اقىننىڭ سارىنىن بىلگەن، انشىلىك پەن كۇيشىلىكتى ءبىر ادامداي يگەرگەن قاريا – اباي تارتقان ءۇش شەكتى دومبىرامەن ءان جازۋ ءداستۇرىن جالعاستىرۋشى ءىزباسارى.
سانا ابەنوۆا، شاكىر اقىننىڭ قىزى:
شاكىر اتالارىڭ – جان-جاقتى تالانت يەسى. ءبىر بويىنا سازگەر، زەرگەر، شەبەر، ءانشى، كۇيشى، قۇرىلىس ونەرلەرىن توعىستىرعان ەڭبەكقور ادام بولاتىن. ءبىرنەشە رەت ايداۋعا كەتكەن. 1928 جىلعى كامپەسكەلەۋ تۇسىندا كەڭەس وكىمەتىنە قارسى شىققان. 1929 جىلى ساكەن سەيفۋللينمەن بىرگە «التىن القا» ۇيىمىن قۇرعان. ساكەننىڭ حاتشىسى بولعان. 1930 جىلى ساكەنمەن بىرگە قۋعىن-ءسۇرگىن زوبالاڭىنا ۇشىراعان. 1932 جىلى اشارشىلىق كەزىندە قىرعىزستانعا قاشىپ قۇتىلعان. 1936 جىلى ول جاقتان ورالعان سوڭ، ساكەندەرمەن بىرگە قايتادان الماتىدا اباقتىعا قامالدى. جولداستارى قۇتقارماق نيەتتە جەراستى جولىن قازىپتى. سودان ق.مۇحامەدحانوۆ پەن اتام قاشىپ شىققان، بەيىمبەت، ءساكەندەر اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن ەكەن. قاشىپ شىعىپ، قايتا قىرعىزستان اسادى. كەلگەن سوڭ جامبىل جاباەۆتىڭ حاتشىسى بولىپ ءجۇرىپ، قايتا تۇرمەگە تۇسكەن. ۇوس-ىنا ءوز ەركىمەن سۇرانىپ، ماسكەۋ، ستالينگراد تۇبىندەگى شايقاستا اۋىر جارالانىپ، ەلگە ورالعان.
شاكىردىڭ ەلگە ءماشھۇر اندەرىنىڭ ءبىرى – داۋا ەسىمدى ەرتە كەتكەن قىزىنا ارنالعان. بۇل ءانىنىڭ اتاۋى تۋرالى ەل اراسىندا ءتۇرلى پىكىر بار. بىرەۋلەر «داۋا» دەپ اتاسا، ەندى ءبىرى «داۋاعا حات»، «ساعىنىش» دەپ اتايدى. ەندى مۇنىڭ قايسىسى دۇرىس؟
سەرىكبولسىن بەكبوسىنوۆ، شاكىردىڭ شاكىرتى، ءانشى:
– الىستا اباقتىدا جۇرگەندە داۋاعا ارناپ جازعان حاتى عوي. «تاپسىرسام جەلگە امانات سالەم ارناپ، جۇرە جاۋاپ بەرەدى الداپ-ارباپ» دەگەنىندەي، لاجسىزدىقتان، بوستاندىقتى اڭساۋدان شىققان وي-ءتۇيىنى. شاكىردىڭ ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءاننىڭ اتى – «داۋاعا حات». «داۋا» دەگەن باسقا ءان بار. ول – اباي اۋدانىنداعى «سوۆحوز تۋى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولعان مانار قۇرمانبەكوۆتىڭ ءانى.
امانگەلدى جىكەنوۆ، ءانشى، شاكىر اندەرىن جەتكىزۋشى شاكىرتى:
– قىزىنان ايىرىلعاندا قابىرعاسى سوگىلىپ، كوڭىلى كۇيزەلىپ، داۋاعا ارناپ ءان شىعارعان. «وسى قىزىم ارتىمنان جولىمدى قۋار» دەگەن نيەتى بولعان عوي. سول قىز ومىردەن وتكەندە شاكىر قاتتى تۇڭىلگەن. شاكىردىڭ مۇراجايىندا كىشكەنتاي اككاردەون بار. «امانگەلدى، وسى ءاندى تۇرمەدە اككاردەونمەن ايتاتىنمىن»، – دەيتىن. ءان قۇرىلىسى گارمونمەن شىققاندىعىنان حابار بەرەدى. ۆالس ەكپىنىندەگى ءاندى مەنىڭ تولقىتىپ ايتاتىن سەبەبىم سوندىقتان. شاكىر اندەرىن بىزگە جەتكىزگەن ەكى ءانشىنىڭ ءبىرى سەرىكبولسىن اقىنمەن 1881 جىلدان بەرى تانىس. اندەرىن قاريانىڭ ءوز اۋزىنان ۇيرەنبەك نيەتپەن قۇندىزدى اۋىلىنا ارنايى ىزدەپ بارعان ونى شاكىر اۋەلدە «ەرتەڭ كەل، بۇرسىكۇنى كەل» دەۋمەن قابىلداماي قويادى. ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ، «ءوزىڭ ءان ۇيرەنۋگە شىن ىقىلاستى، تۇراقتى جىگىت ەكەنسىڭ»، – دەپ، جاڭا وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن سەرىكبولسىندى ولە-ولگەنشە قاسىنان تاستامايدى.
«جانىندا ءجۇرىپ ءاندەرىن ءۇيرەندىم. ول كىسىنى «ءتىرى انىقتاما» دەيتىنبىز، تاريحتان دا، ادەبيەتتەن دە، فيلوسوفيادان دا حاباردار، كەز كەلگەن سۇراققا جاۋابى دايىن بولاتىن»
دەيدى ول. ال شاكىردىڭ ەكىنشى شاكىرتى امانگەلدى ءجىكەنوۆ اباي ەلىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان حافيز ماتاەۆتىڭ باسشىلىعى تۇسىندا تانىسقان-دى. ءبىرىنشى حاتشى حافيز اعا ءبىرنەشە ادامنىڭ باسىن قوسىپ، «شاكىردەي ادام عاسىرىنا ءبىر رەت قانا كەلەدى. ەرتەڭ ءومىردەن ءوتىپ كەتەدى. اقىندىعى مەن جازۋشىلىعى قالار. بىراق ءانىنىڭ ورنى ءبولەك، سونى الىپ قالۋىمىز كەرەك» دەپ شاكىرگە جىبەرگەن ەكەن. سولاردىڭ ىشىندە امانگەلدى ءجاكەنوۆ تە بار ەدى. «ءشاكىر – مىنەزى قيىن ادام» دەپ ەلدىڭ ءبارى شوشىتىپ قويعان. بىراق ەكەۋمىز ءبىر شاي ۇستىندە اڭگىمەلەسىپ، ءتۇسىنىسىپ كەتتىك. 1983-84 جىلدان بەرى ءشاكىر ومىردەن وتكەنشە قاسىندا ءجۇردىم»، – دەيدى شاكىردىڭ شاكىرتى امانگەلدى.
مۇحتار اۋەزوۆ باستاتقان قاسىم امانجولوۆ، يسا بايزاقوۆ، شاكىر ابەنوۆتەر اگيت-بريگادامەن اتپەن جۇرەدى ەكەن. جازۋشى مۇحتار ولاردان كەز كەلگەن ۋاقىتتا ءان سۇرايتىن بولسا كەرەك. «مۇحاڭ ءان سۇراسا، ىركىلىپ قالۋعا بولا ما، ءبىر ءان دايىنداپ قويايىن» دەپ ات ۇستىندە شاكىر «گەككىدىك-اي» ءانىن شىعارىپتى.
سەگىز سەرى، ءبىرجانداردان باستاۋ العان ۇلتتىق ءداستۇر، قالا مەن دالا مادەنيەتىن توعىستىرىپ، سارا جول سالعان اباي اينالاسى، كەڭەس داۋىرىندەگى مۋزىكا، ازاتتىق العانداعى جاڭا كورىنىستەر شاكىر شىعارماشىلىعىنان ورىن العانى ايدان انىق.
ەرلان رىسقالي
