QOSYM PIShENBAEVTYŃ TÝǴANYNA 175 JYL
Qoınyn ashsań qazynasy qosa aqtarylyp jatatyn Atymtaı Jomart-Arqa dalasynyń ana sheti men myna shetindegi kez kelgen ken oshaǵynyń arǵy tarıhyna úńiler bolsań, orystyń kópesi men aǵylshynnyń alpaýyttaryna baryp tireledi. Olardyń sol zamandarda orasan qarjy salyp, ken oshaqtaryn iske qosqany ras. Biraq qazaqqa jany ashyǵandyqtan emes, óz baılyqtaryn eseleý úshin. Búginde bereke-baılyǵymyz kim kóringenniń aýzynda júr dep zar ıleımiz. Baıqasaq qazaq jeriniń qazynasyn shetke tasý sonaý HIH ǵasyrda-aq bastalǵan eken. Biraq sol baılyq izdegen orys pen aǵylshyndar qazyna bar jerge top etip túse qalmaǵany taǵy belgili. Olarǵa jón siltep, joba kórsetetin jergilikti halyq. Árıne, kúnkórisi úshin. Sondyqtan bolar, búgingi kenishterdiń arǵy tarıhyn aýyzǵa alsaq, mindetti túrde jergilikti qazaqtardyń attary da birge atalady. Mysaly, qoı baǵyp júrip Qaraǵandy kómirin tapqan Appaq Baıjanov, Ekibastuz ben Baıanaýyl aımaǵyndaǵy ken kózderin ashqan Qosym Pishenbaev degen kisiler eken degendi sonaý mektep qabyrǵasynan biletinbiz. Osylaı aıtylǵanmen, “áı, saýatsyz adam jerasty baılyǵyn qaıdan tapsyn, keńestik ýaqytta jergilikti halyq ókpelemesin dep, áıteýir birer qazaqtyń da attaryn ataı salǵan shyǵar” dep oılaıtyndar da az emes-tin. Bundaı sózdi eldiń ótken-ketkeninen habary shamaly bireýler aıtsa meıli der ediń, keıde qalam ustap, baspasóz tóńireginde júrgen aǵaıyndar osylaı dep jatqanda eriksiz qynjylasyń.
Ana bir jyly Baıtuıaq Janymbet degen tilshi “Egemen Qazaqstannyń” betinde jaryq kórgen “Aqıqat pen ańyz” atty maqalasynda: “Jýyqta Pavlodar oblysyndaǵy kenshiler men energetıkter qalasynyń turǵyndary Ekibastuzdyń 50 jyldyǵyn dúrildetip atap ótti. Olar osy ken kózin ashqan Qosym Pishenbaev eken degen aqıqattan góri ańyzǵa jaqyn basqa bir derekti tilderine tıek etip, aınalaǵa jar salǵanda, qaradaı qarnyń ashady eken.
Aldymen aıta keteıin, Keńes úkimeti kezinde Ekibastuz jóninde jazylǵan qalyń-qalyń kitaptar boldy. Olardyń avtorlary halqymyzdy tym jabaıy etip kórsetý úshin, qoıshy Qosym degen kisi sýyrdyń ininen tapqan qara tastyń janatynyna tańǵalyp, álgi jerdi umytyp qalmaý úshin sýyqta úsip ólgen eki maldyń bas súıe¬ginen belgi jasap ketipti dep jazǵan. Al oǵan tuz degen sóz qalaı qosylǵan deıtin saýalǵa jaýap izdegenderge: “Osy mańda tuzdy kólder bar ǵoı”, – dep ońaı silteme jasaı salady.
Kezinde osy paıymdaýǵa kóńilim tolmaǵan men kózi ashyq, kókiregi oıaý shejireshi qarııalarǵa júginip, kóńilge qonymdy mynadaı bir derek taýyp, onymdy ótken ǵasyrdyń 80-jyldarynyń aıaǵynda gazet-jýrnaldarǵa jarııalap, daý aıtýshylar bolsa kórelik dep qarsy shyqqanym bar. Ókinishke qaraı, ondaılar tabylǵan joq”, –dep jazypty.
Osyny oqyǵasyn, sol ýaqytta jýrnalıst atanyp júrgen B.Janymbet (qazir ol kisi aramyzda joq eken, ımandy bolsyn) nege bul taqyrypty jazbas buryn zerdelep, zertemedi eken dep oıladyq. Sebebi onyń Q.Pishenbaev jaıly aqparattarǵa úńilmeı, atústi pikir bildirgeni baıqalyp tur. Meıli deısiń ǵoı. Biraq “Egemen” sekildi úlken taralymy bar basylymnyń betine shyqqan soń, maqalany el oqıdy, sosyn dúdámal pikirler týyndaıdy. Jáne avtor óz maqalasynda aıtqandaı, Qosym kómirdi sýyrdyń ininen taýyp almaǵan jáne qoıshy da bolmaǵan. (Bul – Apppaq Baıjanovqa qatysty áńgime).
Sóıtip, Qosym degen kim edi degenge kelsek. Qalam ustap júrgesin, shama kelgenshe jasy úlken qarııalarmen ara-tura suhbattasyp, áńgime-dúken qurǵandy unatamyz. Osyndaı otyrystardyń barysynda Qosym Pishenbaevqa da qatysty san túrli áńgimeler aıtylady. Bunyń bárin estip júrgesin, ózimiz de osy taqyrypty bir qozǵap, Qosym atyn elge qaıta tanytyp, aqıqat pen ańyzdyń arasyn aıyrsaq dep oılaıtynbyz. Bizdiń bul josparymyzǵa joǵarydaǵy B.Janymbettiń maqalasy taǵy da bir sebep boldy.
Jalpy, Qosym aty erteden atalyp júrgenimen, ony sonaý alpysynshy jyldary barynsha zerdelep, tarıhı dálelder keltirip, qaıtadan jańǵyrtqan maıdanger jazýshy, marqum Qalmuqan Isabaev. Ol kisi óziniń 1979 jyly “Prostor” jýrnalynyń 11-sanynda jarııalanǵan “Vsled za legendoı” maqalasynda Qosym jóninde jan-jaqty áńgimelep, kóptegen derekter keltiredi. Pavlodardyń oblystyq ólketaný murajaıynan D.P.Bagaev degen adamnyń Qosym jaıly esteligin taýyp oqıdy. Estelikte Qosymnyń A. Derov atty kópestiń keńsesinde qyzmette turǵanyn jáne onyń mindeti dalany aralap, kómir, temir, mys, taǵy basqa da ken kózderin taýyp, keńsege habarlaý ekeni aıtylady. Qalekeń bunymen shektelip qalmaı, HIH ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy osy óńirge qatysty Reseı qujattaryn aqtaryp, “Geologıcheskıe ıssledovanııa ı razvedochnye raboty po lınıı Sıbırskoı jeleznoı dorogı” degen basylymnan osy temirjoldyń bas geology A.Meısterdiń “Ekıbastýzskoe mestorojdenıe” atty maqalasyn kezdestiredi. Bunda Meıster: “...vse takı, o nalıchıı v etom meste kamennoýgolnogo basseına zagovorıl Kosým Pshenbaev” dep atap kórsetipti. Sondaı-aq, osy Meısterdiń 1900 jyly jasaǵan Ekibastuz ken oryndarynyń syzbasyn taýyp, onda “Qosym kenishi”, “Qosym shahtasy”, “Qosym lınııasy” degen ataýlar bar ekenin anyqtaıdy. Qalkeń bunymen de tynbaı, 1974 jyly Pavel Sýgonıaka atty ýkraın jýrnalısimen tanysyp, ol jaqtaǵy muraǵattardan Ekibastuz kenishterine qatysty qujattardy qarastyra júrýdi tapsyrǵan eken. Sebebi, joǵaryda atalǵan Derov kópes 1893 jyly Ekibastuz kómirin ıgerý jóninde kıevtik mıllıoner kópes Brodskııge usynys jasapty. Sóıtip, Qalekeńniń ótinishin umytpaǵan Sýgonıakı 1976 jyly Ekibastuz kómir kenishine qatysty verhotýrlyq kópes Aleksandr Benardakıdyń habarlamasyn jiberedi. Onyń oryssha mátini tómendegideı: “Otpravılsıa v 12 dnıa ııýnıa je mesıaa po Baıanaýlskomý okrýgý s partıeı ız 5 chelovek kırgız mestnyh ı cherez den prıbyl na mesto nazyvaemoe Qarabıdaık, gde ot solenogo ozera Ekıbaztýz prımerno v 500 sajen na ıýg. Zalojıl shýrf shırıny ı glýbıny 3 arshına, ı vstretıl kamennyı ýgol.
Partııý sostavılı mestnye kırgızy: Hosým Pshenbaev, Salgara Baımıkanov, Jantele Mambetov, Koıshıkara Naýrýzov, ı Nogaıbaı Orazov”.
Bundaǵy Qarabıdaıyq degen jer qazir Ekibastuz qalasynyń dál túbi, negizi Qosym atalarynyń jaılaýy eken. Sonymen, buǵan deıin aıtylyp júrgendeı Ekibastuz ataýy el ishinde kóp taraǵan attyń basyndaı eki tuzǵa baılanysty ańyzda emes, Ekibastuz degen osy jerdegi kóldiń ataýynan shyqqanyn baıqaımyz.
Sol kezdegi ken oryndary jaıly eńbekterde semeılik taý-ken ınjeneri V. Konovskıı de: “Chest otkrytııa etogo mestorojdenııa prınadlejıt mestnomý kırgızý Kosýmý” depti.
Óziniń ǵumyrynda Qosym jalǵyz Ekibastuz emes, Maıkóbe, Naızatas, Jamantuz, Josaly, Qandyqarasý, Kóktas, Berikqara, Qalmaqtas, Qaraǵaıly, Qyzylespe, Besshoqy, Aqkól, Shoman, Moıyldybulaq, t.b. ken oryndaryn tabady. Akademık Álkeı Marǵulannyń aıtýynsha, Ortalyq memlekettik muraǵatta kópes Derovtyń ken oryndary jaıly júzge tarta habarlamasy bar eken. Osynyń barlyǵy Qosym bastaǵan jergilikti qazaqtardyń tapqan kenishteri.
Qalekeń Qosym tarıhyn zertteı júrip, ol týraly povest jazǵan Aleksandr Cherkashınge jolyǵady. Ol óz eńbeginde ónerkásipshi kópes S.Popovtyń Moıyldy mys kenishi týraly: “Mestorojdenıe syskal mestnyı jıtel, kırgız Kosým Pshenbaev ot roda 22 goda, 1866 god, maıa 2-go dnıa” degen deregin keltiredi. Odan bólek 1983 jyly “Qazaqstan” baspasynan shyqqan “Qazynaly qoınaýlar” atty (avtorlary geolog-ǵalymdar M.Nuralın, Q. Jáminov, T.Ediresov) kitapta Qosym jaıly taǵy da aıtylady.
Osylardy oqyp otyryp, taý-ken isi jaıly eshqandaı arnaýly bilim almaǵan jas jigittiń sonshama ken kózderin tabýy eriksiz tańǵaldyrmaı qoımady. Tabıǵattyń ózi ǵana bergen erkeshe qasıet demeske amalyń joq.
Osydan keıin Qosym babamyz jaıly bilmek bolyp, el ishindegi ótkennen maǵulmaty bar úlkenderge suraý saldyq. Bizdi biraz jaıdan habardar etken Kúrkeli aýylynda turatyn Nyǵmet Jáminuly atty aqsaqal. Bul qarııanyń ótken-ketkeninen túıgeni mol, kókiregi oıaý adam.
– Qaraǵym, óziń bilesiń, qudaı Qulboldy balalaryna ne berse de, atap beredi ǵoı. Keshegi Janaq áýlıe, Máshhúr-Júsip, Júsipbek Aımaýytov, Qadyr Taıshyqov, qaısybirin aıta bereıin, bári de óz zamanynyń ozyp týǵan tulǵalary. Myna Qosym da sol Qulboldynyń bir balasy Maılytonnan taraıdy. Bul kisini de jaratýshynyń erekshe nazary túsken pendesi dep bilemin. Áıtpese, arnaıy bilim almaǵan adamnyń qara jerdiń astynda ne jatqanyn jazbaı aıyrýy erekshe qasıet emeı nemene? Al shyndyǵynda, Qosekeń eldegi Nurǵalı Taýshabaev ashqan dinı medreseni ǵana taýysqan kisi,–dep bastaǵan Nyǵmet aǵa áńgimesin odan ári jalǵady. –Qosym ken tapqyshtyǵynan basqa, asa sheber etikshi jáne sýda balyqsha júzetin adam bolypty. Ózi palýan deneli, ájeptáýir iri kisi bolsa kerek. Bir alaqanynyń jalpaqtyǵy bizdiń qos alaqanymyzdaı edi dep otyratyn kózin kórgender.
Baıanaýyl stanıasynyń atamany peterborlyq aqsúıek Iosıf Zonov degen bireý eken. Qazaqtar ony “ataman Óske” dep ataǵan. Osy Óske men Qosymnyń arasynda bir kelispeýshilik bolady. Sol zamandardan jetken áńgimege súıensek, Óske oǵan altyny bar jer taýyp ber dep qolqa salǵan sııaqty. Osy kelispeýshiliktiń aıaǵy Qosymǵa mal urlady degen jalǵan aıyp taǵýǵa ulasyp, ataman ony ustaýǵa soldat jiberedi. Ol kezde Qosym Baıannyń kóp jataǵynyń biri eken, kelip qalǵan áskerdi kórip, Sabyndy kóldiń sýyna súńgıdi de ketedi. Sýdyń jaǵasyn árli-berli sharlaǵan ásker, Qosymnyń qaıda ketkenin bilmeı, sýǵa ketip óldige sanap, keıin qaıtypty. Qosym sol ketkennen kóldiń ekinshi betindegi jartastyń ózi ǵana biletin sý astyndaǵy qupııa tesiginen ótip, jasyrynyp qalady. Sabyndy kóldiń “Kishi tas” jaǵyndaǵy osy jartas áli kúnge deıin “Qosymnyń qyzyl jartasy” dep atalady.
Degenmen araǵa biraz ýaqyt salyp, Qosym Óskege ózi barady. Jigittiń óneri men qaıratyna tánti bolǵan ataman, ony sodan keıin qýdalaýdy qoıypty. Bir qyzyǵy, Qosymnyń tikken etigin ataman sán-saltanat kezinde aıaǵynan tastamaıtyn dep Óskeniń jumyskeri bolǵan Rysbek atam aıtyp otyrýshy edi. Tipti atamanǵa eýropalyq úlgimen ańǵa kıetin uzyn qonysh etik te tigip beredi eken.
–Osy Baıannyń Saryóleń elinde Súıindik-Qarjastyń Toqsan atasynan taraıtyn Keńsary degen dáýletti adam bolǵan, – dep jalǵady áńgimesin Nyǵmet qarııa. –Ol kisiniń qonysy áli kúnge deıin “Keńsary” dep atalady. Sol jerden Qosym túıirli altynnyń qoryn taýypty. Biraq Keńsary jerinen aıyrylyp qalam dep qaýiptense kerek, Qosymǵa esh adamǵa tisińnen shyǵarma dep, aqysyna toǵyz erkek qoı bergen eken. Bul áńgimeni Qosym meniń ákeme óz aýzynan aıtyp jáne sol jerdi aparyp kórsetipti de.
Bertin men onynshy klasty bitirip, birer jyl elde ákeme kómektesip, mal baǵysyp júrdim. Úlken aǵam Qalken Jáminuly (geologııa ǵylymdarynyń doktory) Almatyda, Sátbaev ınstıtýtynda qyzmet etetin. Ákem bir kúni baıaǵy Qosym kórsetken jerdiń eki-úsh túıir aq tasyn Almatydaǵy aǵama posylkamen salyp jiberdi. Arada kóp ýaqyt ótpeı, bir kúni aýyldyń qotanyna tikushaq kelip qonyp, odan úsh-tórt orys adamy tústi, ishinde aǵaı da bar. Shýlasyp qarsy alyp jatyrmyz. Basshylary saqal-murtty eńgezerdeı orys jigiti eken. Tamaq iship, ári-beri jaılanǵan soń, qonaqtardy aýyldan 5-6 shaqyrym jerdegi tas alǵan jerge at-arbamen alyp bardyq. Jańaǵylar ár jaqqa tarap, taý-tasty kezdi de ketti. Bir kezde saqaldy orystyń “taptym-taptym!” dep qýana aıqaılaǵan daýysy shyqty. Júgire basyp barsaq, qolynda jaqpar tastan sýyryp alǵan, bir sheti kertilgen jalpaqtaý kókshil tas bar. Saqaldy orys joldastaryna sony kórsetip, birdeńeni ejiktep túsindirip jatyr. Onyń mánisin artynan bildik, geologııa ǵylymynda “Qosymnyń belgisi” (metka Kosýma) degen erekshe belgi bar eken, jańaǵy saqaldy sony taýyp alypty. Keıin jańaǵy jerde 20-25 jyldaı geologtar partııasy turdy. Olarda bizdiń sharýamyz shamaly, ne istep ne qoıǵanyn bir qudaı biledi. Biraq artynan estigenimiz, sol kezde túıirli altyn tabylǵan jerge máskeýlik “dókeıler” geologııalyq partııa degen syltaýmen jalǵan qujat jasap, ekspedıııa jiberedi eken. Sosyn olar daıyn altyndy qaptap ala beretin sııaqty.
–Otyzynshy jyldardyń asharshylyǵy bastalǵasyn, Qosekeń ólsem súıegim elde qalsyn dep, jaıaý-jalpylap osy óńirge jetedi, – deıdi Nyǵmet Jáminuly. –Balapan basyna degendeı, halyq beti aýǵan jaǵyna bosqyndap, qonys, qystaýlardyń ıesiz qalyp jatqan ýaqyty. Sol kezde jasy seksennen asqan Qosym dalany kezip júrip, “Tóltaı” degen jerde otyrǵan bizdiń úıge kelipti. Ol kezde qazaqshylyqtyń úzilmegen ýaqyty. Qosymdy erteden biletin ákeı ózderi áreń dep kúnin kórip otyrsa da, úıdiń bir buryshyn berip, qolda bar yryzyǵyn bólisedi. Úıde úsh bala, Qosekeńmen tórteý bolady. Ákem men sheshem tuzaq quryp, qoıan aýlap, olardy qalaı asyraǵandaryn keıin jyr qylyp únemi aıtyp otyratyn. Qosymnyń ákeme kelý sebebi, ekeýi qazaq jolymen aıtqanda, baja bolyp keledi. Meniń sheshem Kúlsharııa Qarjas-Toqsan Maqash degen adamnyń qyzy. Maqash on shaqty balasy bar, orta dáýletti kisi eken. Al, Qosymnyń bábishesi Aısha degen kisi Maqashtyń qaryndasy. Jańaǵy «Tóltaı» degen jerdiń bir pushpaǵy Maqashtyń qystaýy dep atalady.
Bala jasynan tabıǵatpen syrlasyp, dalany kezip, tastyń tilin bilgen Qosym talaı qupııasyn ákeme de áńgimelegen eken. Birde Qosekeń ákeıge:
– Ata baladan bezip, ana sábıin dalaǵa tastap jatqan myna suryqsyz zamanda sen meni qudaı úshin dep, úsh balańmen qosyp asyrap otyrsyń, qaıyrymy Alladan qaıtsyn! Boıymda kúsh-qýatym barda saǵan bir jerdi kórseteıin, úrim-butaǵyńa jetetin altyn bar, – depti.
Ákeı týmysynan ondaıdan qorqatyn adam edi:
– Qoseke, raqmet, baılyq kimge joldas bolǵan, baılardyń qandaı bolǵanyn kórip otyrmyz ǵoı, men saǵan altyn úshin emes, keshegi qudaı kórshi edik, myna balalaryma batasy tısin dep qaıyrym jasap otyrmyn,–dep, onyń usynysynan bas tartady. Degenmen, Qosym birjola jatyp qalýǵa aınalǵanda ákeme: “Anaý dóńniń astynda bir tasty aýdaryp, belgi qoıyp kettim, keıinnen qajeti bolsa baryp qararsyń”– depti. Ákeı bul áńgimeni úlken aǵam Hamıtqa aıtady. Odan keıin 30-40 jylǵa jýyq ýaqyt ótti. Ákemiz aıtqan jerdi keıin Hamıt aǵam da umytsa kerek...
–Sóıtip, 1932 jyly jazǵa salym Qosym ómirden ótedi. Jalǵyz úı otarǵan ákem men sheshem ǵana, kórshi-qolań, aǵaıyn-týys degen joq. Ekeýi múrdeniń ortasynan shymyldyq quryp, bas jaǵyn sheshem, aıaq jaǵyn ákem jýyp, qoldan kelgenshe kebindep, eki aıaq arbaǵa salyp, 3-4 shaqyrym jerdegi “Maqash” qystaýyndaǵy úlken qorymǵa aparady. Ol jerde Qosymǵa atalas týys Ybyraıdyń Ábdirahmany degen kisi jalǵyz úı otyrsa kerek. Tereń etip qabirleýge ál joq, ekeýi ıindikke deıin qazyp, betine esik jaýyp jerlepti, – dep aıaqtady Nyqań aqsaqal óziniń baıanyn.
Osyndaı áńgimelerden soń, Qosym Pishenbaev jaıly derek izdep, biz de Almatydaǵy memlekettik ortalyq muraǵatqa baryp, birtalaı qujattar taptyq. Sol ýaqyttarda Baıanaýla-ekibastuz aımaǵynda ken oryndaryn ustaǵan Popov, Derov degen kópester ken oryndaryn tapqan soń, Tomsk ken basqarmasyna, Altaı ken basqaramasyna resmı málimet jiberedi eken. Solardyń barlyǵynyń astynda «nashlı mestorojdenıe s pomoıý kırgıza Kosýma Pshenbaeva» degen anyqtama júredi.
Qosym jaıly búginge jetken azǵana áńgime osyndaı. Aıtqymyz kelgeni, Qosymnyń “kezdeısoq sýyrdyń ininen kómir taýyp alǵan” bireý emes, Jaratýshy ıemiz erekshe qasıet syılaǵan birtýar adam ekenin oqyrmanǵa jetkizý edi. Bilmegender bilip júrsin dedik.
Sýrette: Q.Pishenbaev jáne Sabyndy kólindegi Qosymnyń Qyzyl jartasy (búıirinen túsirilgen).
QOSYM PIShENBAEV TÝRALY MAQALAǴA QOSYMShA
Almatydaǵy Ortalyq memlekettik muraǵat qujattarynan.
«Delo ob otkrytıı mestorojdenıı ýglıa, svına, serebra, medı v Baıanaýle» jáne «Zapısı zaıavok ob otkrytıı metorojdenıı kamennogo ýglıa ı jeleznyh rýd, zolotyh prııskov» dep atalatyn isterden:
1857 jyly Úshqora degen jerden Popov mys pen temir kenin tapqan.
Osy jyly Tachılov degen Bestóbe degen jerden mys kenin tapqan.
Osy jyly Erofeev degen Jaman, Quraqsý, Bala Qoıandy degen jerlerden mys kenin tapqan.
Osy jyly Maıqaıyńnan Popov mys kenin tapqan.
1858 jyly Qorjyman degen jerden mys keni tabylǵan.
1860 jyly Tórtkól, Shatyrly, Qyryqadyr degen jerlerden Popov pen Tachılov mys kenin tapqan.
1862 jyly Aykól degen jerden, Jeltaý beketinen Kýzneov, Popov mys kenin tapqan.
Osy kenishter jaıly Popov, basqalar Tomsk, Altaı ken basqarmalaryna málimetter berip otyrǵan. Solardyń barlyǵynyń aıaǵynda «s pomoıý kırgıza Kosýma Pshenbaeva» dep anyqtama qoıady.
Sol kezdegi Baıanaýyl tóńiregindegi kómir kenishteri jaıly málimet. 1857 jyl, 3 mamyr.
...po svedenııý ýpravlıaıýego Blagodato-Stefanovskogo zavoda za 1856 god na Kyzyltavskom prııske dobyto kmennogo ýglıa 500 000 pýdov, ız nıh ýpotrebleno na plavký rýdy ı na parovýıý mashıný 200 339 pýdov.
Kómir kenishteri:
1.Ashıkýl – ot prıkaza (Baıanaýyldan degen sóz – S.B) na zapad, prımerno v 50 verstah. Prınadlejıt chınovnıký gornogo pravlenııa Ishkarıný. Vblızı dorogı net.
2.Djamantýzskıı prıısk – v severnoı storone ot prıkaza, v 110 verstah. Prınadlejıt doverennomý ot pochetnyh grajdan Popový. Nedaleko ot pıketnoı dorogı.
3.Djaksy-týzskıı prıısk – v severnoı storone ot prıkaza, v 175 verstah. Pınadlejıt doverennym ot porýchıka «Benderakı ı K». Vblızı dorogı net.
4.Kyzyltavskıı – v ıýgo-vostochnoı storone ot prıkaza v 40 verstah. Prınadlejıt Popový. Ot prıkaza do samogo prııska prolojena horoshaıa doroga.
5.Kalmak-Kyrganskıı – na ıýgo-vostoke ot prıkaza v 75 verstah. Hoz.Popov, vblızı dorogı net.
6.Kýdaıgýlskıı – na severe ot prıkaza prımerno v 175 verstah. Hoz.Popov, dorogı net.
7.Maıkýmenskıı (Maıkóbe – S.B.) – na severo-zapade ot prıkaza, v 50 verstah. Hoz.Popov.
8.Nıkolskıı – prı ýrochıe Karajyra, na ıýgo-vostoke v 75 verstah. Hoz. Popov, vblızı dorogı net.
9.Sarykýlskıı – na severe ot prıkaza v 15 verstah, ot pıketnoı dorogı v 6 verstah. Hoz. Popov.
10.Saıtandy – ot prıkaza na vostoke prımerno v 30 verstah. Ot pıketnoı dorogı v 20 verstah. Hoz. Popov.
11.Taldykýlskıı – na severe ot prıkaza v 50 verstah. Ot pıketnoı dorogı v 6 verstah. Hoz. Popov.
12.Chýptýkýlskıı ( Shóptikól – S.B.) – na severe ot prıkaza v 60 verstah. Hoz. Popov.
Osy ken kózderiniń barlyǵyn tabýǵa Qosym babamyz sebepker bolǵan. Búginde atalǵan ken oryndarynan Maıkóbe, Sarykól, Taldykól, Shóptikól kenishteri jumys istep tur.
Saılaý Baıbosyn
