Alaştyŋ asyl arysy. Halel Dosmūhamedov düniege kelgen kün

2162
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2024/04/img_2220.jpeg
Alaştyŋ asyl arysy Halel Dosmūhamedov öz zamanynda qoǧam qairatkerı, etnograf, ädebietşı, tarihşy, tabiǧat zertteuşı jäne aǧartuşy retınde, därıger bolǧany tarihtan belgılı. Bır sözben aitqanda "ämbebap" tūlǧanyŋ bügın - tuǧan künı, dep jazady “Adyrna” portaly. 56 jyl ǧana ǧūmyr keşken Halel Dosmūhamedūlynyŋ taǧdyry 1916-nyŋ dürbeleŋıne, 32-nıŋ qyrǧynyna, zūlmatty jyldardyŋ qyspaǧyna tap keldı. Onyŋ ūlt aldyndaǧy alǧaşqy eŋbek joly Peterbordaǧy imperatorlyq äskeri medisinalyq akademiiaǧa tüsken kezınen bastaldy. Halel Dosmūhamedūly sol tūsta «Qazaq» gazetıne «Tamyr därı haqynda», «Sary kezık süzek», «Jūqpaly auru haqynda» syndy eŋbekterın jariialap tūrdy.  Därıger-kösemsözşı 1917 jyly tūŋǧyş ret Orynborda ötken I Jalpyqazaq sezıne töraǧalyq ettı. Bızge Halel Dosmūhamedūly Alaşorda qozǧalysynyŋ müşesı, bılıktı därıger retınde belgılı. Al, haleltanuşy ǧalymdar eŋbekterın älı de bolsa, zerttei tüsu kerek, deidı. Qazaqstan  aumaǧynda bolǧan ūlt-azattyq köterılısterge tūŋǧyş ret ǧylymi sipattama bergen Halel Dosmūhamedūly. Äsırese, İsatai men Mahambet, Syrym Datūly, Kenesary bastaǧan köterılıstıŋ bızge beimälım tūstary onyŋ eŋbekterınde körınıs tapqan. «Bız Kenesaryny ūlttyq qaharman retınde tanimyz. Al, Halel Dosmūhamedūly oǧan bırjaqty qaramaǧan. Ol Kenesarynyŋ Kışı jüzdegı qandai rulardy şapqanyn, Kışı jüzdıŋ rulary men Kenesarynyŋ qorǧanysyna qatysqan Orta jüzdegı rulardyŋ arasyndaǧy qaişylyqtarǧa deiın jazady»,-deidı tarih ǧylymdarynyŋ doktory, professor Talas Omarbek. Sonymen qatar, Halel Dosmūhamedūly Europa ǧalymdarynyŋ eŋbekterıne süiene otyryp, qazaq tılınde sapaly oqulaqtardy düniege äkeldı. Medisina men gigiena, biologiia men adam anatomiiasy, jalpy tabiǧattanu salasynda ǧylymi eŋbekter jazdy. Alaş Orda ükımetı qūruşylardyŋ qatarynda bolǧan ol "halyq jauy" atanyp, 1939 jyly özınıŋ tuǧan künınde atu jazasyna kesıledı. Alaida ol köp ūzamai, sol jyly abaqty auruhanasynda ökpe auruynan qaitys bolady. Tek qana 1958 jyly ǧana aqtaldy. Halel Dosmūhamedūlynyŋ bes perzentınen taraǧan äuletten on üş ūrpaq därıger mamandyǧyn ielenıp, atadan qalǧan mūrany jalǧastyryp keledı eken.
Pıkırler