Osydan Biraz ýaqyt buryn, ıaǵnı 2011 jyly, 11 naýryzda Japonııada Fýkýsıma AES-sy jarylyp, jan túrshigerlik jaǵdaı oryn alǵan edi. Sonda búkil dúnıe júzi qaýymdastyǵy Japonııadaǵy apatty jaǵdaıdy kórip, jaǵalaryn ustap, Halyqaralyq uıymdar men aýqatty memleketterdi Japonııaǵa kómek qolyn sozýǵa shaqyryp jatty.
Halyqaralyq atom energetıkasy jónindegi agenttik (MAGATE) Japonııanyń "Fýkýsıma" atom elektr stanııasyndaǵy apat 1986 jyly Chernobyldegi jarylyspen birdeı bolǵanyn málimdedi. Osy kúnder Japonııanyń tarıhynda "qaraly kúnder" degen atpen jazyldy. Jarylys aımaǵynda halyqtyń qyrylýy artyp, radıaııalyq ýlaný shegine jetken. Sonda japon úkimetiniń tektiligi dúnıeni tań qaldyrǵan bolatyn. Bastaryna aýyr jaǵdaıdyń tóngenine dúnıe halyqtary kóńil aıtyp jatqanda, Japonııanyń Úkimet ókili Iýkıo Edano: "Biz osyndaı apatqa jol berginimiz úshin álemdik qaýymdastyqtan, MAGATE-den de keshirim suraımyz. Sebebi, biz álem aldynda, adamzat aldynda asa úlken qatelik jasap otyrmyz",-degen edi.
Bul ne degen tektilik? Bul ne degen adamgershilik? Qalaı tań qalmaısyń? Óziniń úıindegi jaǵdaı úshin ózgelerden keshirim surap otyr. Sol kezde Japonııaǵa halyqaralyq qaýymdastyqtan eń alǵashqy bolyp kómek qolyn sozǵan AQSh pen Avstralııa boldy. Dál osy apatty aýyr jaǵdaıdy basynan ótkerip, esin jınaı almaı otyrǵan japon eli eshkimge qolyn jaıyp, kómek suraǵan joq. Bir judyryqqa jumylǵan Japonııa eli barlyq sharany qolynan kelgenshe jasap, bar joǵy bir aıdyń ishinde aımaqty evakýaııalaý jumystaryn aıaqtap, radıaııadan tazartyp tastady. Japonııanyń dál osy hareketine dúnıeniń halqy tań qaldy. Kómektesetin elder kómektesip te jatty. Sonda japondardyń bir birin jylatyp, bir birin aldap, para alyp, bir birin tonap ketipti degen bir de bir aqparat jahanǵa taraǵan joq. Fýkýsımadaǵy AES-tiń jarylys apaty Japonııaǵa 130 mıllıard dollar shyǵyn alyp keldi. Bir aımaqtyń halqy qyrylyp, myńdaǵan adamdar múgedek bolyp qaldy. Biraq Japonııa eli men úkimeti oǵan qısaıǵan da joq. Birlese otyryp, aýyr jaǵdaıdy kótere bildi. Uıymshyl el ekenin kórsetti. Óte myqty, óte tekti ult ekenin dúnıege pash etti.
Dál sol jyldary, Japonııada aýyr apat bolyp jatqan jyldary, bizdiń Batys Qazaqstanda Jaıyq ózeni arnasynan asyp jatty. Eldi mekenderdi sý basyp jatty. Qazaqstan men Habar arnalarynda jańalyqtar saırap jatty. Qazaqtar bir birimen tartysyp jatty. El memleketten járdem ala almaı jylap jatty. Úıler sýdan qulap jatty. Maldar sýǵa ketip, adamdar kózderin jasqa bulap jatty. Keıbireýler jasyryn urlap jatty.
130 mıllıard dollar shyǵynǵa batqan, aýyr apatqa tap bolǵan Japon elindegi jaǵdaıdy sol kezdegi bizdiń Batys Qazaqstandaǵy jaǵdaımen salystyrýǵa múldem kelmes edi. Shyǵyn jaǵynan da, aýqymy jaǵynyn da myńdaǵan ese aýyr jaǵdaıǵa tap bolǵan Japonııa bir aıdyń ishinde esin jınap, etek jeńin túrip aldy. Bizdiń sol kezdegi jyrymyz segiz aıǵa sozyldy. Aıqaı men eldiń jylaýyn arnalarda jalǵasyp jatty. Jalpy, japon ókimeti men bizdiń ókimetti salystyrar bolsań, júni julynǵan torǵaı men búrkitti salystyrǵanmen birdeı bolady. Bizdiń ókimet eshqashan da júıeli túrde, tártippen, yqylaspen, halyqpen jumys jasaǵan emes. Jasamaıdy da. Bizdiń ókimet 30 jyldyń ishinde halyqpen ulttyq baǵytta ıdeologııalyq jumystar jasaǵan emes. Jasamaıdy da. Sebebi, olardyń tili qazaq emes, qazaqty túsinbeıdi de. Qazaq olardy túsinbeıdi, olar qazaqty túsinbeıdi. Muńy da, zary da, múddesi de qazaqtan bólek, tipti bolmysy men bitimi de qazaqtan bólek. Sondyqtan bizde eshqandaı reformalar jemisin bermeıdi. Ekeýi eki bólek álem bolǵandyqtan bári solaı bolýy zańdy. Bizdiń ózimiz de nemquraılymyz. Bilimi men ǵylymy joq, rýhanı toqyraýǵa soqtyqqan, birin biri ańdyǵan el dál biz sıyqty bolady. Bizdegi reformalar sondyqtan da halyqqa, ultqa qarsy jasalady. Óz basym senbeımin. Sengen de emespin. Bul teksizdiktiń barlyǵy bizdiń basymyzǵa qaıdan keldi? San ǵasyrlyq otarshyldyqtan, satqyndyqtan, opasyzdyqtan keldi. Orystan keldi.
Álıhan Bókeıhan babamyz Japonııany bekerge úlgi etpegen. Ol bárin tolyq zerttegen. Biraq armany oryndalmaı ketti. Oǵan múmkindik bermedi. Biz ne bolsa da keleshekten úmit kútemiz. Bolashaqta Álıhan babamyzdyń armanynyń oryndalatynyna, jaqsaratynyna, bárin ózimiz, jastar bolyp ornymyzdan turyp jaqsartatynymyzǵa senemiz.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ulttyq portaly
