وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن، ياعني 2011 جىلى، 11 ناۋرىزدا جاپونيادا فۋكۋسيما اەس-سى جارىلىپ، جان تۇرشىگەرلىك جاعداي ورىن العان ەدى. سوندا بۇكىل دۇنيە ءجۇزى قاۋىمداستىعى جاپونياداعى اپاتتى جاعدايدى كورىپ، جاعالارىن ۇستاپ، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن اۋقاتتى مەملەكەتتەردى جاپونياعا كومەك قولىن سوزۋعا شاقىرىپ جاتتى.
حالىقارالىق اتوم ەنەرگەتيكاسى جونىندەگى اگەنتتىك (ماگاتە) جاپونيانىڭ "فۋكۋسيما" اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنداعى اپات 1986 جىلى چەرنوبىلدەگى جارىلىسپەن بىردەي بولعانىن مالىمدەدى. وسى كۇندەر جاپونيانىڭ تاريحىندا "قارالى كۇندەر" دەگەن اتپەن جازىلدى. جارىلىس ايماعىندا حالىقتىڭ قىرىلۋى ارتىپ، رادياتسيالىق ۋلانۋ شەگىنە جەتكەن. سوندا جاپون ۇكىمەتىنىڭ تەكتىلىگى دۇنيەنى تاڭ قالدىرعان بولاتىن. باستارىنا اۋىر جاعدايدىڭ تونگەنىنە دۇنيە حالىقتارى كوڭىل ايتىپ جاتقاندا، جاپونيانىڭ ۇكىمەت وكىلى يۋكيو ەدانو: ء"بىز وسىنداي اپاتقا جول بەرگىنىمىز ءۇشىن الەمدىك قاۋىمداستىقتان، ماگاتە-دەن دە كەشىرىم سۇرايمىز. سەبەبى، ءبىز الەم الدىندا، ادامزات الدىندا اسا ۇلكەن قاتەلىك جاساپ وتىرمىز",-دەگەن ەدى.
بۇل نە دەگەن تەكتىلىك؟ بۇل نە دەگەن ادامگەرشىلىك؟ قالاي تاڭ قالمايسىڭ؟ ءوزىنىڭ ۇيىندەگى جاعداي ءۇشىن وزگەلەردەن كەشىرىم سۇراپ وتىر. سول كەزدە جاپونياعا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتان ەڭ العاشقى بولىپ كومەك قولىن سوزعان اقش پەن اۆستراليا بولدى. ءدال وسى اپاتتى اۋىر جاعدايدى باسىنان وتكەرىپ، ەسىن جيناي الماي وتىرعان جاپون ەلى ەشكىمگە قولىن جايىپ، كومەك سۇراعان جوق. ءبىر جۇدىرىققا جۇمىلعان جاپونيا ەلى بارلىق شارانى قولىنان كەلگەنشە جاساپ، بار جوعى ءبىر ايدىڭ ىشىندە ايماقتى ەۆاكۋاتسيالاۋ جۇمىستارىن اياقتاپ، رادياتسيادان تازارتىپ تاستادى. جاپونيانىڭ ءدال وسى حارەكەتىنە دۇنيەنىڭ حالقى تاڭ قالدى. كومەكتەسەتىن ەلدەر كومەكتەسىپ تە جاتتى. سوندا جاپونداردىڭ ءبىر ءبىرىن جىلاتىپ، ءبىر ءبىرىن الداپ، پارا الىپ، ءبىر ءبىرىن توناپ كەتىپتى دەگەن ءبىر دە ءبىر اقپارات جاھانعا تاراعان جوق. فۋكۋسيماداعى اەس-ءتىڭ جارىلىس اپاتى جاپونياعا 130 ميلليارد دوللار شىعىن الىپ كەلدى. ءبىر ايماقتىڭ حالقى قىرىلىپ، مىڭداعان ادامدار مۇگەدەك بولىپ قالدى. بىراق جاپونيا ەلى مەن ۇكىمەتى وعان قيسايعان دا جوق. بىرلەسە وتىرىپ، اۋىر جاعدايدى كوتەرە ءبىلدى. ۇيىمشىل ەل ەكەنىن كورسەتتى. وتە مىقتى، وتە تەكتى ۇلت ەكەنىن دۇنيەگە پاش ەتتى.
ءدال سول جىلدارى، جاپونيادا اۋىر اپات بولىپ جاتقان جىلدارى، ءبىزدىڭ باتىس قازاقستاندا جايىق وزەنى ارناسىنان اسىپ جاتتى. ەلدى مەكەندەردى سۋ باسىپ جاتتى. قازاقستان مەن حابار ارنالارىندا جاڭالىقتار سايراپ جاتتى. قازاقتار ءبىر بىرىمەن تارتىسىپ جاتتى. ەل مەملەكەتتەن جاردەم الا الماي جىلاپ جاتتى. ۇيلەر سۋدان قۇلاپ جاتتى. مالدار سۋعا كەتىپ، ادامدار كوزدەرىن جاسقا بۇلاپ جاتتى. كەيبىرەۋلەر جاسىرىن ۇرلاپ جاتتى.
130 ميلليارد دوللار شىعىنعا باتقان، اۋىر اپاتقا تاپ بولعان جاپون ەلىندەگى جاعدايدى سول كەزدەگى ءبىزدىڭ باتىس قازاقستانداعى جاعدايمەن سالىستىرۋعا مۇلدەم كەلمەس ەدى. شىعىن جاعىنان دا، اۋقىمى جاعىنىن دا مىڭداعان ەسە اۋىر جاعدايعا تاپ بولعان جاپونيا ءبىر ايدىڭ ىشىندە ەسىن جيناپ، ەتەك جەڭىن ءتۇرىپ الدى. ءبىزدىڭ سول كەزدەگى جىرىمىز سەگىز ايعا سوزىلدى. ايقاي مەن ەلدىڭ جىلاۋىن ارنالاردا جالعاسىپ جاتتى. جالپى، جاپون وكىمەتى مەن ءبىزدىڭ وكىمەتتى سالىستىرار بولساڭ، ءجۇنى جۇلىنعان تورعاي مەن بۇركىتتى سالىستىرعانمەن بىردەي بولادى. ءبىزدىڭ وكىمەت ەشقاشان دا جۇيەلى تۇردە، تارتىپپەن، ىقىلاسپەن، حالىقپەن جۇمىس جاساعان ەمەس. جاسامايدى دا. ءبىزدىڭ وكىمەت 30 جىلدىڭ ىشىندە حالىقپەن ۇلتتىق باعىتتا يدەولوگيالىق جۇمىستار جاساعان ەمەس. جاسامايدى دا. سەبەبى، ولاردىڭ ءتىلى قازاق ەمەس، قازاقتى تۇسىنبەيدى دە. قازاق ولاردى تۇسىنبەيدى، ولار قازاقتى تۇسىنبەيدى. مۇڭى دا، زارى دا، مۇددەسى دە قازاقتان بولەك، ءتىپتى بولمىسى مەن ءبىتىمى دە قازاقتان بولەك. سوندىقتان بىزدە ەشقانداي رەفورمالار جەمىسىن بەرمەيدى. ەكەۋى ەكى بولەك الەم بولعاندىقتان ءبارى سولاي بولۋى زاڭدى. ءبىزدىڭ ءوزىمىز دە نەمقۇرايلىمىز. ءبىلىمى مەن عىلىمى جوق، رۋحاني توقىراۋعا سوقتىققان، ءبىرىن ءبىرى اڭدىعان ەل ءدال ءبىز سيىقتى بولادى. بىزدەگى رەفورمالار سوندىقتان دا حالىققا، ۇلتقا قارسى جاسالادى. ءوز باسىم سەنبەيمىن. سەنگەن دە ەمەسپىن. بۇل تەكسىزدىكتىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ باسىمىزعا قايدان كەلدى؟ سان عاسىرلىق وتارشىلدىقتان، ساتقىندىقتان، وپاسىزدىقتان كەلدى. ورىستان كەلدى.
ءاليحان بوكەيحان بابامىز جاپونيانى بەكەرگە ۇلگى ەتپەگەن. ول ءبارىن تولىق زەرتتەگەن. بىراق ارمانى ورىندالماي كەتتى. وعان مۇمكىندىك بەرمەدى. ءبىز نە بولسا دا كەلەشەكتەن ءۇمىت كۇتەمىز. بولاشاقتا ءاليحان بابامىزدىڭ ارمانىنىڭ ورىندالاتىنىنا، جاقساراتىنىنا، ءبارىن ءوزىمىز، جاستار بولىپ ورنىمىزدان تۇرىپ جاقسارتاتىنىمىزعا سەنەمىز.
بەكبولات قارجان
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
