Qujat, kilt jáne Amangeldi aǵa

Bári ózimnen. Aıaq astynan asyǵyp jolǵa shyqqanymda eki jyl boıy ejiktep jazǵan, áýpirimdep júrip úsh-tórt gazetke shyǵarǵan on-on bes maqalam elde qalyp qoıypty. Bul qalyń jynystyń ishinen qoıan atýǵa kep turyp, myltyǵyńdy umytyp ketkenmen birdeı nárse. Ondaı uqypsyz emes sekildi edim... Bilmeımin ǵoı, bir shaıtan kózdi myqtap baılaǵan da... Ózim de ábden taqap, bir kún qalǵanda Almatyǵa ázer taban iliktirgem. Sodan shamam kelgenshe, yshqynyp baqtym. Zaýlap otyryp, «Lenınshil jasta» qyzmet isteıtin Qýanysh Jıenbaev aǵama bardym. Ol kisi meni jóndep tanymasa da, «Buıyrsa, bul balanyń birinen soń biri bes-alty maqalasy topyrlap shyǵaıyn dep jatyr» degen syńaıdaǵy qaǵaz jazyp, mór bastyryp berdi.

Sol qaǵazdy myqtap ustap, ýnıversıtettiń qujat qabyldaıtyn kezegine turdym. Túngi onǵa qaraı kezegim kelýin keldi. Biraq áli jaryq kórmegen maqalalar týraly anyqtamanyń esh járdemi bolmady. Qujat qabyldaýshylardyń ýáji shegedeı. «Bári durys. Eki jyl stajyń bar. Talabyń da bar. Biraq jarııalanǵan maqalań joq». «Maqalam bar, – dep ózeýrep qoımaımyn men, – tek aýylda qalyp qoıǵany bolmasa...». «Endeshe, bala, erterek aýylyńa qaıtyp, sol maqalalaryńa tezdetip jetip al, oqýdy qaıtesiń?!».

Osymen úshinshi ret oqýdan jolym bolmaıyn dep tur. Ne degen keri ketken bala edim?! Boldy, bári bitti endi... Áskerge ketem. Qaıtyp kep, qashqan teńizdiń sońyna túsetin balyqshy bolam. Sosyn «balyqshymyn, baqyttymyn» dep aýylda óleń aıtyp júrem. Ary ketse, aýdandyq gazetke shtattan tys tilshi retinde ara-tura habar-sabar jazyp turarmyn. Onda da jazǵanym jarasa... Kóremiz endi. Tis qaqqan úsh tilshige bergisiz bir shtattan tys tilshi bolady demeıtin be edi osy?!

Tún ortasynda eńsem túsip, besinshi mıkroaýdandaǵy ýaqytsha toqtaǵan úıime jettim. Qarasam, tórde maldas quryp, ákeı otyr. Qyzylordadan jańa ǵana ushyp kelipti. «Áı, bala, myna bir qaǵazdaryńdy qaldyryp ketipsiń ǵoı», – dep qoıady. Mássaǵan, sonaý Qaratereńde qalyp qoıǵan qaıran meniń mıdy qozǵaıtyn maqalalarym... Dálirek aıtqanda, jazǵandarym jaryq kórgen gazetterdiń qıyndylary. «Tolqyn», «Qazaqstan pıoneri», «Lenın joly»... Balqash jaqqa saparlap bara jatqan bizdiń ákeıge ilesip, artymnan izdep kelgen «shedevrlerimdi» kórgende edáýir tolqyp kettim. Tolqyp bolyp, saǵatqa qarasam, túngi on ekige on bes mınýt qalypty. Endi týra on bes mınýttan keıin qabyldaý komıssııasy jumysyn aıaqtaıdy. Kóshege shyǵyp, taksı ustadym da, KazGÝ-ge qaraı qustaı ushtym. Áıgili Kırov kóshesi, 136 úı. Eski korpýs. Kóshede qozǵalystyń azdyǵyna qaramastan, taksıim de mıtyńdap júrip bolmady. Edáýir keshigip jettim. Kelsem, mańaıda tiri jan joq. Joq, bir adam ǵana júr... Dembelshe kelgen, keń jaýyryndy shıraq jigit aǵasy esikke qol basyndaı qara qulypty salyp, bir ýys kiltiniń bireýin ońtaılap, kúshke salyp, burap jatty.

Ólerdegi sózimdi aıtyp, tal qarmap jatyrmyn. «Aǵaı, osylaı da osylaı, bizdiń áýlettiń zańy qatal, oqýǵa ary ketse úsh-aq ret jiberedi. Úsheýinde de túse almasań, áskerge attandyrady. Kelgen soń alty qulash aý berip, úsh qulash qaıyqqa mingizip, tórt qulash taıaý ustatyp, kók teńizge aıdaıdy. Al men oqyǵym keledi, aǵa. Bıyl úshinshi ret qulaıyn dep turmyn. Qabyldańyzshy qujatymdy...

Kózim eshnárse kórmeıdi. Búkil taǵdyrym quryshtan quıǵandaı shyp-shymyr álgi aǵaıdyń qolyndaǵy kiltiniń ushynda tur edi.

Ol kúldi. Kúldi de sál oılandy. Oılandy da, qolyndaǵy kiltti shyqyr-shyqyr etkizip beri qaraı burady. Esikti qaıtadan aıqara ashty. Meni jetektep aýmaǵy atshaptyrym zal arqyly bólmesine ertip keldi. Sol jerde kúıbeńdep turyp, jańaǵy bir ýys kilttiń arasynan soıaýdaı taǵy bir kiltti sýyryp aldy. Sonadaı jerde turǵan abajadaı temir sandyqty ashty. Qalyń jýrnaldy alyp, meniń qujatymdy óz qolymen tirkedi. Ashý shaqyrǵan joq, artyq suraq qoıyp, mazalaǵan da joq. Bar bolǵany qujatymdy qabyldaǵany týraly anyqtamany qolyma ustatqan soń, «Áı, sen túsesiń-eı oqýǵa», – dep jyly jymıdy.

Shynynda da, sol joly shyǵarmashylyq konkýrstan ótip, tıisti emtıhandardy tapsyryp, tústim men oqýǵa. Sóıtip, jýrnalıstıkanyń jalyna jarmasyp, aldaǵy buıyrǵan belesterimizge qaraı kósile shaptyq. Tún ortasynda ushyrasqan sol aǵamnyń qolyndaǵy kilti búkil bolashaǵymyzdyń qaqpasyn aıqara ashyp berdi...

* * *

Osydan qyryq bir jyl buryn tún ishinde qujatymyzdy qabyldap, keleshegimizge jón siltegen aıaýly jan sol kezdegi KazGÝ-diń oqýǵa qabyldaý komıssııasynyń jaýapty hatshysy, jas tarıhshy ǵalym Amangeldi Qusaıynov edi. Asyl aǵamyz keıin elge tanymal azamatqa aınaldy. Arqa tósinde boı kótergen Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń tuńǵysh rektory boldy. Joǵary attestaııalyq komıssııany, Bilim akademııasyn basqardy. Elordadaǵy Eýrazııa gýmanıtarlyq ınstıtýtynyń irgesin qalap, dińgegin tiktep, keregesin keńeıtti.

* * *

Búgin sol ardaqty Amangeldi aǵamyz dúnıe saldy. Bıyl seksenge tolatyn edi... Týrashyl edi. Betiń bar, júziń bar demeıtin edi. Kólgirsýdi unatpaıtyn edi. Jurtqa jaqsylyq jasaýdy jany qalaıtyn edi. Qysqasy, ádemi qartaıyp edi...