“Toı lıýboı enoı” fılmi men kútkendeı bolyp shyqty
“Toı lıýboı enoıdyń” senarııin jazyp bolǵan soń, ony fokýs-grýppama oqytyp aldym. Meniń eń birinshi fokýs-grýppam – týǵan ápkem Ańsaǵan Mustafa. Barlyq fılmderimniń senarııin birinshi sol kisi qaraıdy. Ol biraz usynystaryn engizdi. Basqa da rejısser dostaryma, áriptesterime, senarısterge oqyttyq. Sebebi kınoda eń bastysy – senarıı. Eger ol durys bolmasa, eshqandaı rejısser de, akterler de kómektese almaıdy. Senarııimizdiń durys ekenine ózimiz 100% senimdi bolǵan kezde túsirilimdi bastadyq.
Negizi kınosenarıı ár rejısserdiń oıynda túsirilip bitken kıno sııaqty bolyp turady. Sebebi onyń ne týraly ekenin, kimder oınaıtynyn bilesiń jáne qandaı kıno bolyp shyǵatynyn aldyn ala kóresiń.
Bul fılmniń eki rejısseri bar. Ekinshisi meniń dosym, áriptesim – Aıdyn Sahaman. Ol ekeýimiz burynda “Qara shańyraq” degen serıaldy birge túsirgenbiz. Ekeýimiz árbir sahnany aqyldasyp, úlken daıyndyq júrgizdik. Sonyń arqasynda fılmdi qalaı elestetsek, sondaı bolyp shyqty.
Fılmniń ıdeıa avtory – ózim. Osydan 5-6 jyl buryn “El arna” telearnasyna osyǵan uqsaıtyn joba usynǵanbyz. Jańa jyl qarsańynda shyǵýy kerek edi, biraq belgili bir sebeptermen júzege aspaı, qalyp qoıdy. Keıin ony alty ret óńdedik. Qydyr ata syndy jańa keıipkerlerdi qostyq. Sońǵy nusqasyn ózderińiz kınoteatrlardan kórip jatyrsyzdar.
Túsirilim kezindegi qyzyqty oqıǵalar
Túsirilim kezinde qyzyqty oqıǵalar kóp boldy. Osy jobada ózime bir jańalyq ashtym: Qaırat Nurtastyń 18 “egizi” bar eken. Tipti solarǵa arnalǵan baıqaý da bolypty. Buǵan deıin muny bilgen joqpyn. Internetten “Qaırat Nurtastyń egizderi” dep izdesem, kó-ó-óp adam shyqty. Ishinen bireýin tańdap aldyq. Bir tań qalǵanym, ol ómirde de ózin Qaırat sııaqty ustap, ózinshe bolyp júredi eken. Qaırattyń “egiziniń” ózi “juldyz” (kúlip). Túsirilim alańyna kelgende “Shaı qaıda? Anaý qaıda? Mynaý qaıda?” dep esimizdi shyǵardy. Sondaı da qyzyq bolady eken.
Akterlerimiz kóp dýbl jasatqan joq. Olardyń bári – óz isteriniń kásibı sheberleri.
Túsirilim qıyndyqsyz bolǵan joq. Qyz uzatý toıynyń sahnasyn eki apta túsirdik. Onda “massovkamen” jumys isteý qıyn boldy. Sebebi búgin kelgen adam erteńinde kelmeı qalady. Sosyn kınodaǵy qatelik, ıaǵnı “kınolıap” bolyp shyǵady. Onyń bárin senarıı avtorlarynyń biri, túsirilim kezindegi skrıpt-sýpervaızerimiz Janat Qasabekov qarap otyrdy. Ár otyrǵan adamdy fotoǵa túsirip, kompıýterge salyp, maǵan kórsetedi. “Keshe myna jerde qyzyl jeıde kıgen áıel adam otyrǵan. Búgin joq”,-deıdi. Izdesek, aýyryp qalǵan bolyp shyǵady. Sosyn onyń ornyna soǵan uqsaıtyn áıeldi taýyp, qyzyl kıim kıgizip, otyrǵyzamyz.
Kıno degen – kishkentaı detaldardan quralatyn nárse.
Mysaly, búgingi túsirilimde kadrda bolǵan sary shar erteńge túsirilimde de sol jerde jatýy kerek. Bári muqııat bolýdy talap etedi. Sol jaǵynan qıyn. Óıtkeni túsirilim eki apta bolǵandyqtan, eki apta boıy barlyq dekoraııa, rekvızıtter sol qalpynda bolýy tıis. Ústeldiń ústindegi tamaqtar men staqandaǵy sýsyndardyń mólsheri de ózgermeýi kerek. Onyń bári úlken ekrannan kórinip turady.
Túsirilim kezinde palaý aldyrttyq. Qonaq bolyp kelgen “massovkalarmyz” qaıta-qaıta jep qoıa berdi. Birinshi kúni jeýge bolmaıtynyn túsindirip aıttyq, biraq jurt tyńdamady. Sosyn amalsyzdan tamaqtyń betine sabyndy sý seýip tastadyq. Olaı istemesek, eki aptalyq túsirilimge qanshama tonna palaý qajet bolatyn edi (jymıyp). Bul tájirıbede bar nárse. Eger ol taǵam bir kúndik túsirilimge ǵana qajet bolsa, jeı berýge ruqsat beretin edik. Kınoda ony “ıshodıaıı rekvızıt” dep ataıdy.
Akterlerge kastıng jasamaımyn
Sońǵy úsh-tórt kartınamda akterlerge kastıng jasamadym. Olarmen ózim sóılesip, burynǵy jumystaryn kóremin. Osy jobamda Shárip Serik pen Aıym Seıitmetovamen birinshi ret jumys istedim. Senarııdi jazǵan kezde solardyń akterlik sheberligin elestete otyryp, jazdyq. Tańdaýymyz durys bolyp shyqqanyna nyq senimdimiz.
Kórermenderimiz Aqbota Seıitmaǵanbettiń oıynyna synı pikirlerin bildirip jatyr eken. Aıta bersin, óıtkeni ol basty keıipker emes. Basty keıipker – Shárip. Fılm Sháriptiń qaryndasynyń uzatý toıyna qajetti qarajatty joǵaltyp alyp, sol jaǵdaıdan shyǵýy týraly. Kartınada olardan basqa qanshama keıipkerler bar. Bárin asha beretin bolsań, serıal bolyp ketedi. Túsirgenimizdiń ózi montaj kezinde 2,5 saǵat bolyp shyqty. Bir jarym saǵatqa qysqartý kerek bolǵan soń, birden bas jaǵyndaǵy 45 mınýtyn kesip tastadyq. Sol kezde Aqbotanyń bir-eki sahnasy ketip qaldy.
Qazir kórermenderdiń fılm týraly pikirlerin oqyp otyrsam, “Sol baıaǵy akterler” degen oılaryn jazyp jatyr. Bizdiń “Toı lıýboı enoıǵa” túsken qaı akter qaıtalandy? Shárip sonshama kóp kınoǵa túsken joq. “Raıony” fılminde ekinshi plandaǵy akter boldy. Aıym Seıitmetovanyki tolyq metrli kınodaǵy debıýt. Bizdiń jurtqa áıteýir synaý kerek. Ondaılardy “dıvan synshysy” deıdi. Sol sebepti ondaı pikirlermen kelispeımin.
Qazaqstandyq akterlerdiń sheberligine óte joǵary baǵa beremin. Shynymen kásibı mamandar bar. Olardyń barlyǵymen bolmasa da, 80%-men jumys istep kórgen shyǵarmyn. Berik Aıtjanovpen áli jumys isteıtinime senimdimin. Asylhan men Artýr Tólepov, Oljas Áljanov syndy ósip kele jatqan talantty jastar bar. Sol akterlerden birdeńe shyǵady. Bolashaq solardiki dep oılaımyn.
Fılmderimde arzan ázilge oryn joq
Ár kartınama bir ıdeologııany arqaý etemin. Mysaly, “16 qyzda” belquda dástúrin kórsettik. Nickelodeon arnasyn kórip ósken 13-14 jasar jasóspirimder kınoteatrdan bizdiń fılmdi kórip, belqudanyń ne ekenin bilip qaıtsa, maqsatymyz oryndaldy degen sóz. “Toı lıýboı enoı” qyz uzatý, Qydyr ata, Naýryz meıramy týraly. Meniń oıymsha, osy durys. Múmkindik bolsa, salt-dástúrlerimizdi osylaısha ádemi qylyp, kásibı túrde kórsete berý kerek.
Fılmderimde arzan ázilge eshqashan jol bermeımin. Qazaǵymyzdy qorlap, “aýyldan kelgen”, “artta qalǵan” qylyp kórsetpeımin. Sebebi kıno ondaı bolmaýy kerek.
Túsirilimge iship keletin akterlermen jumys istemeımin
Qatal rejısser emespin, biraq túsirilim alańynda tártip bolǵanyn talap etemin. Akterlerge, túsirilim tobyndaǵylarǵa alkogol ishýge tyıym salamyn. Eger túsirilim ýaqytynda bireýinen ishimdiktiń ıisi shyǵyp turatyn bolsa, eshqandaı eskertý joq, shyǵaryp jiberemin. Sosyn ol kisimen eshqashan jumys istemeımin. Túsirilim bastalǵansha nemese aıaqtalǵan soń ishsin, biraq túsirilim kúnderi ondaıǵa jol joq.
Mundaı jaǵdaı bolǵan. Serıal túsirip jatqan kezde bir akterimiz iship kelip, sózderin umytyp qalǵan. Sosyn ony serıaldan shyǵaryp jiberdim de, keıipkerin jýyp-shaıý úshin, Túrkııaǵa ketken qylyp jiberdim. Sodan beri osyndaı talap qoıamyn.
“Toı lıýboı enoıǵa” qazaqsha dýblıaj jasalady
Aldaǵy ýaqytta osy kartınamyzdy 100% qazaqshalap, atyn ózgertemiz. Sosyn teleanalarǵa beremiz. Eger ony arnalar ár jyl saıyn Naýryz meıramynda qaıtalap beretin bolsa, maqsatymyz oryndalady. Mysaly, “Ironııa sýdby, ılı S lıogkım parom!” degen fılmderdi ár Jańa jyl saıyn kórsetedi ǵoı.
Sol sııaqty, bizdiń fılm tarıhta qalatyn bolsa, úlken jetistik – sol.
“16 qyz” fılmi shyǵynyn aqtasa, jalǵasyn túsiremiz degenbiz. Aqtady! Jalǵasyn túsirip, montajyn jasap, daıyndap qoıdyq. Osy sáýir aıynda jaryqqa shyǵýy kerek bolǵan, biraq kúzge qalatyn sııaqty. Kartına “Eń sulý” dep atalady.
“Qajymuqan” fılminiń senarııi daıyn tur
“Toı lıýboı enoı”, “16 qyz” kartınalarynan keıin kóbi meni komedııa janryna jaqyn rejısser dep oılaıdy. Olaı emes. Men ár janrda jumys isteı alamyn. Buıyrtsa, Qajymuqan babamyz týraly fılm túsirgim kelip júr. Ol – meniń úlken armanym. Oǵan daıyndalyp júrgenime on jyldaı ýaqyt boldy. Bir nusqasyn jazamyn, bir jyldan keıin oqysam, unamaı qalady. Osylaısha, 5-6 nusqasyn jasap kórdim. Qazir senarııiniń 80%-i daıyn. Negizgi jelisi bar, tek kishkentaı-kishkentaı detaldary ǵana qalyp tur. Qajymuqan róline Dáýlet Ábjiǵapparovty túsirýdi oılap júrmin. Másele onda emes. Bul úlken týyndy. Oǵan kólemdi qarajat kerek. Óıtkeni 1930 jylǵy kıimder qajet, Shapıto ırkin, eski Eýropany, Parıjdi grafıkamen jasaýymyz kerek. Ol Parıjge baryp túsirgennen arzanyraq bolady. Sol úshin jasyl fonǵa túsiremiz. Oǵan úlken pavılon qajet.
Osydan tórt jyl buryn bir demeýshiler bolǵan. Dál kelisim-shartqa qol qoıatyn kezde menen “Qajymuqannyń rýy kim?” dep surady. Suraǵynan munyń jaı syltaý ekenin túsindim. Rýy qypshaq bolǵanyn aıtyp edim, “Jo-joq, onda kerek emes”,-dedi. Úlken kisi, esimin aıtpaı-aq qoıaıyn. Ashýym kelip: “Men ózim kishi júzbin, rýym – tana. Maǵan eshqandaı qatysy joq. Ol – qazaqtyń batyry, myń jylda bir ret týatyn tulǵa, ańyz adam. Bul suraǵyńyz orynsyz. Bulaı deýge uıalmaısyz ba?” – dep, esigin tars jaýyp shyǵyp kettim.
Ónerge traıbalızm júrmeıdi.
“Ámire” fılmine akterler durys tańdalmaǵan
Fılmdi áli kórmedim, biraq áriptes-dostarymnan Sanjar Mádıev durys oınaı almaǵan, qazaqtyń ıisi joq dep estip jatyrmyn. Ony gollıvýd rejısseri túsirgennen keıin, árıne, qazaqtyń ıisi bolmaıdy. Keıbireýler ony batysqa arnalyp, aǵylshyn tilinde túsirilgennen keıin, solaı shyqqanyn aıtyp jatyr. Biraq kınony batysta kórsetýge arnalǵan, Qazaqstanda kórsetiletin dep bólýge bolmaıdy. Biz golııvýdtyń kınolaryn kóremiz ǵoı.
“Ámire” fılmin alatyn bolsaq, basty rólge Sanjardy bekitkenin durys emes dep esepteımin. Óıtkeni ol – qalada ósken jigit. Qazaqtyń janyn bilmeıdi, boıynda qazaqtyń rýhy, namysy joq. Fılmniń treılerin kórgende-aq, Sanjardyń dombyrada án aıtqanyn kórip, kúlgenmin. Erkebulan Daıyrov pen Sanjardy aýystyrý kerek edi. Sanjarǵa Mustafa Shoqaıdyń rólin berip, Erkebulandy Ámire qylsa, basqasha shyǵar edi. Erkebulan degen naǵyz qazaq qoı. Sol sebepti bul fılmniń kastıngi durys júrgizilmegen dep aıta alamyn.
baribar.kz
