1981 جىلى العاش رەت جارىق كورگەن «كەلىسىمگە كەلۋ. جەڭىسكە جەتكىزەتىن كەلىسسوز» كىتابى – بىرنەشە رەت قايتا باسىلعان، الەمنىڭ 36 تىلىنە اۋدارىلعان بەستسەللەر. اۆتورلارى– رودجەر فيشەر، ۋيليام يۋري، بريۋس پاتتون. ونىڭ جالپى تارالىمى 5 ميلليون دانادان اسىپ جىعىلادى. امەريكانىڭ داۋلى ماسەلەلەردى شەشۋ بويىنشا ۇلتتىق ينستيتۋتىنىڭ رەتسەنزياسىندا بۇل كىتاپقا قاتىستى مىناداي پىكىر ايتىلعان: «بۇل سالاعا قاتىستى ەشبىر ەڭبەك كەلىسسوز جۇرگىزۋشى مامانداردىڭ، مۇعالىمدەردىڭ، زەرتتەۋشىلەردىڭ جانە قوعامنىڭ كەلىسسوزگە دەگەن كوزقاراسىن ءدال وسى كىتاپ سەكىلدى وزگەرتە العان جوق».
كەلىسىمگە كەلىپ, داۋلى ماسەلەلەردى شەشۋدى ۇيرەنۋدىڭ جولدارى
فيشەر، يۋري جانە پاتتون بىرلەسە جازعان بۇل كىتاپ كەلىسسوز جۇرگىزۋ ونەرىن جاڭا مەڭگەرىپ جۇرگەندەرگە، سونداي-اق ادامدارمەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا ارنالعان كلاسسيكالىق وقۋ قۇرالى ىسپەتتەس. ءبىزدىڭ ءومىرىمىز كەلىسسوزگە تولى, [1] ولاردىڭ كوپتىگىنەن ءتىپتى باس اينالادى. ءسىز قىزمەتتە جوعارىلاۋ ءۇشىن باستىعىڭىزبەن سويلەسەسىز; ءۇي نەمەسسە ماشينا ساتىپ الاردا بەيتانىس اداممەن كەلىسۋگە تىرىساسىز; كولىك اپاتى كەسىرىنەن تۋعان داۋ بارىسىندا ماسەلەنى شەشۋگە ۇمتىلاسىز; مۇناي ءوندىرۋشى بىرنەشە كومپانيا بىرلەسىپ، جاڭا ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ ءۇشىن باقىلاۋ-زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدى جوسپارلاۋ ىسىندە كەلىسىمگە كەلەدى; شەنەۋنىك تۇرعىندارمەن كەزدەسىپ، سويلەسەدى; ساياساتكەرلەر ماڭىزدى حالىقارالىق ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋعا تىرىسادى; مىنە، وسىنىڭ ءبارى – كەلىسسوز. كەيدە ءوزىنىڭ حابارى بولماعانىمەن، ادام وسىنداي ءتۇرلى كەلىسسوزدەرگە ارالاسىپ وتىرادى.
كىتاپتا گارۆارد كەلىسسوز جۇرگىزۋ مەكتەبىنىڭ ماماندارى ۇسىنعان «ءپرينتسيپشىل كەلىسسوز»[2] دەپ اتالاتىن ارنايى ءادىس تۋرالى ايتىلادى. بۇل – كەلىسسوزدىڭ ءار تاراپتىڭ مۇددەسىن قيۋلاستىرىپ كەلىسىمگە كەلۋ ءتاسىلى. بۇل ءتاسىلدى كەز كەلگەن كەلىسسوز كەزىندە قولدانۋعا بولادى. داۋلى سۇراقتار ماسەلەنىڭ مانىنە قاراي شەشىلىپ وتىرادى، ال ماقسات ەكى جاققا دا پايدالى بولماق.
كەلىسسوز اينالاداعى ادامداردى ءوز ايتقانىڭىزعا كوندىرۋدىڭ [3] باستى ءتاسىلى سانالادى. كەلىسسوز – قارىم-قاتىناس ونەرى. قارىم-قاتىناس بولعاندا دا، تاراپتاردىڭ ورتاق مۇددەسىمەن قاتار ءوزارا قاراما-قايشى مۇددەلەرى بولعان جاعدايدا كەلىسىمگە كەلۋگە باعىتتالاتىن قارىم-قاتىناستىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى.
بيازى كەلىسسوزشى [5] جەكە كونفليكتتەرگە بوي الدىرمايدى ءارى كەلىسىمگە كەلۋ ءۇشىن جۇمساقتىق تانىتادى. ول كەلىسسوز سوڭىندا ەكى جاقتىڭ دوستىق پەيىلمەن تارقاسقانىن قالايدى، بىراق كوپ جاعدايدا ءوزىن الدەكىم پايدالانعانداي سەزىمنەن ارىلا الماي، ىشىندە وكپە قالادى.
قاتتى كەلىسسوزشى [6] كەز كەلگەن جاعدايدى ەرىك-جىگەر سىنالاتىن جارىس رەتىندە قابىلدايدى. ال بۇل جارىستا ايتقانىنان قايتپاي، سوڭىنا دەيىن شىداعان ادام كوبىرەك پايدا كورەدى. ول قالايدا جەڭىسكە جەتكىسى كەلگەنىمەن، كوبىنە قارسىلىققا تاپ بولادى. وسىنىڭ كەسىرىنەن شىدامى تاۋسىلىپ، قارسى تاراپپەن اراسى بۇزىلادى.
اۆتورلاردىڭ ايتۋىنشا، جاقسى كەلىسىم دەگەنىمىز – اقىلعا قونىمدى ءارى ءتيىمدى كەلىسىم، ەكى تاراپتىڭ ارا قاتىناسىن جاقسارتاتىن كەلىسىم. اقىلعا قونىمدى كەلىسىم [7] كەلىسسوزدىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنىڭ مۇددەلەرىنە ساي كەلەدى ءارى ادىلەتتى جانە ومىرشەڭ بولىپ كەلەدى. كىتاپ اۆتورلارىنىڭ ماقساتى – وقىرمانعا جاقسى كەلىسىم جاساي ءبىلۋدى ۇيرەتۋ.
كىتاپتىڭ باس جاعىندا كەلىسسوز كەزىندە پوزيتسيالىق ساۋدالاسۋدىڭ [8] ستاندارتتى ستراتەگياسىن قولدانعاندا تۋىندايتىن قيىندىقتار ايتىلادى. مۇنان سوڭ، اۆتورلار جوعارىدا ءسوز بولعان گارۆارد ءادىسىنىڭ ءتورت نەگىزگى كىلتىنە ەگجەي-تەگجەيلى توقتالادى، ونى قولدانۋدىڭ ارتىقشىلىعى ءسوز بولادى، تۋىنداۋى مۇمكىن قيىندىقتاردى جەڭۋدىڭ تاسىلدەرى دە ايتىلادى.
پوزيتسيالىق ساۋدالاسۋدان باس تارتىڭىز،
ودان دا ورتاق مۇددەگە ۇمتىلىڭىز
اۆتورلاردىڭ پىكىرىنشە، كەز كەلگەن كەلىسسوزدىڭ ناتيجەسىن مىنا ءۇش ولشەم بويىنشا باعالاۋ كەرەك:
- كەلىسسوز مۇمكىندىگىنشە اقىلعا قونىمدى كەلىسىممەن اياقتالۋعا ءتيىس;
- كەلىسسوز ءتيىمدى بولۋى كەرەك;
- كەلىسسوز ەكى جاقتىڭ ارا قاتىناسىن جاقسارتۋى قاجەت، تىم قۇرىعاندا تاراپتاردىڭ اراسىن بۇزباعانى دۇرىس.
اقىلعا قونىمدى كەلىسىم دەگەنىمىز – بارلىق تاراپتىڭ زاڭدى مۇددەلەرىنە [9] جاۋاپ بەرەتىن جانە مۇددەلەر تارتىسىن ادىلەتتى تۇردە شەشەتىن كەلىسىم. مۇنداي كەلىسىم ۇزاق مەرزىمگە جاسالادى ءارى قوعامنىڭ مۇددەسىن دە ەسكەرەدى. بىراق ءبىر وكىنىشتىسى، كەلىسسوز كوپ جاعدايدا پوزيتسيالىق ساۋدالاسۋعا ۇلاسىپ كەتەدى. مۇنداي جاعدايدا داۋ تۋدىرعان ماسەلەگە قاتىستى ەكى تاراپ تا ءوز پوزيتسياسىن بىلدىرەدى. مۇنان سوڭ تاراپتار ءوز پوزيتسيالارىن قورعاۋعا كوشەدى.
اۆتورلاردىڭ پىكىرىنشە، كەلىسسوزدى پوزيتسياعا سۇيەنىپ جۇرگىزۋ – كەلىسىمگە كەلۋدىڭ ءتيىمسىز ءتاسىلى. [10] ەگەر كەلىسىم وسى ءتاسىل ارقىلى جاسالسا، تاراپتار ءوز پوزيتسيالارىنا ۋاقىتشا كوز جۇمىپ قاراپ، ايتەۋىر كەلىسىمگە كەلەدى. ونداي كەلىسىمنىڭ قانشالىقتى ومىرشەڭ بولاتىنى بەلگىسىز. سەبەبى بۇل ولاردىڭ زاڭدى مۇددەلەرىن قاناعاتتاندىراتىن شەشىم ەمەس.
پوزيتسيالىق كەلىسسوز كوبىنە ەرىك-جىگەر سايىسىنا [11] اينالىپ كەتەدى. كەلىسسوزگە قاتىسۋشىلاردىڭ ارقايسى ءوزىنىڭ نە ىستەيتىنىن جانە نە ىستەمەيتىنىن اشىق ايتادى. ءار تاراپ قارسى جاقتىڭ پوزيتسياسىن وزگەرتۋگە تىرىسادى. بۇلاي بولعاندا ءبىر تاراپ ەكىنشى تاراپتىڭ قايتپاس جىگەرىنە قارسى تۇرا الماي، ىرقىنا كونسە، ءوزىنىڭ زاڭدى مۇددەلەرى ەسكەرىلمەي قالعانداي كۇي كەشەدى. مۇنداي جاعدايعا ءبىر-اق رەت تاپ بولعاننىڭ وزىندە كەرمەك ءدامنىڭ [12] جاعىمسىز اسەرى قالىپ قويادى. پوزيتسيالىق ساۋدالاسۋ كەيدە تاراپتاردىڭ قارىم-قاتىناسىن تولىقتاي بۇزۋى مۇمكىن.
دوستىق پەيىل تانىتۋ دا ماسەلەنى شەشپەيدى. [13] پوزيتسيالىق ساۋدالاسۋدىڭ قاۋىپتى جاعىن ەسكەرە وتىرىپ، ادامداردىڭ كوپشىلىگى الدەقايدا بيازى بولۋعا تىرىسادى. ولار قارسى تاراپقا دوستىق پەيىل تانىتادى، وزدەرىنىڭ نەگىزگى ماقساتى قالايدا جەڭىسكە جەتۋ ەمەس، كەلىسىمگە كەلۋ ەكەنىن بىلدىرەدى. ءبىرتالاي شەگىنىس تە جاسايدى. وتباسىندا جانە دوستار اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ءدال وسىلاي وتەدى. تاراپتار كەلىسىمگە تەز كەلەدى، بىراق ۇنەمى اقىلعا قونىمدى شەشىم قابىلدانا بەرمەيدى. قارىم-قاتىناس كەلىسسوزدەگى باستى ماسەلەگە اينالماۋى كەرەك. ويتكەنى مۇنىڭ اياعى ادىلەتسىز كەلىسىممەن [14] اياقتالۋى مۇمكىن. كەلىسسوز بارىسىندا اسىرە بيازىلىق كورسەتەتىن ادامدار قاتتى كەلىسسوزشىلەردىڭ الدىندا السىزدىك تانىتىپ الادى.
وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، اۆتورلار ءپرينتسيپشىل كەلىسسوز ءادىسىن قولدانۋدى ۇسىنادى. بۇل – جاقسى كەلىسىمگە كەلۋدىڭ ەڭ تاڭداۋلى ءتاسىلى. ءپرينتسيپشىل كەلىسسوز نەمەسە ءار تاراپتىڭ ەڭبەگىنە نەگىزدەلگەن كەلىسسوز [15] مىنا فاكتورلارعا سۇيەنەدى:
1) ادامدار: ادامدار مەن پروبلەمالاردىڭ اراجىگىن اجىراتىڭىز.[16] كەلىسسوزگە قاتىسۋشى ادامدار ءبىر-بىرىمەن ۇستاسا بەرمەي، ونىڭ ورنىنا قاتار تۇرىپ جۇمىس ىستەپ، ماسەلەنى شەشۋ كەرەكتىگىن تۇسىنۋگە ءتيىس;
2) مۇددەلەر: پوزيتسيانى ەمەس، مۇددەنى باستى نازاردا ۇستاڭىز.[17] پوزيتسيالارعا قاتىستى پاتۋاعا كەلۋ كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەردىڭ مۇقتاجدىقتارىن قاناعاتتاندىرارلىق كەلىسىم جاساۋعا مۇمكىندىك بەرە قويمايدى;
3) نۇسقالار: كەلىسىمگە كەلمەس بۇرىن ءوزارا ءتيىمدى نۇسقالاردى تابىڭىز.[18] ورتاق مۇددەنى العا جىلجىتاتىن جانە كەلىسپەۋشىلىكتەردى شەبەر قيۋلاستىراتىن شەشىمدى ويلاستىرۋ ءۇشىن ۋاقىت ءبولىڭىز;
4) كريتەريلەر: وبەكتيۆتى كريتەريلەردى قولدانۋ[19] قاجەتتىگىن ايتىپ، تاباندىلىق تانىتىڭىز. ەگەر قانداي دا ءبىر تاراپ قىڭىرلىق تانىتىپ، ايتقانىنان قايتپاسا، كەلىسىم ەشبىر تاراپتىڭ ەركىنە باعىنبايتىن ادىلەتتى نورمالارعا ساي بولۋى كەرەكتىگىن باسا ايتىپ، قارسى شىعىڭىز.
بۇل پرينتسيپتەر كەلىسسوز بارىسىنىڭ بارلىق ساتىسىندا ساقتالۋعا ءتيىس. ادەتتە، كەلىسسوز جاعدايدى نەمەسە ماسەلەنى، قارسى جاقتىڭ مۇددەسى مەن ۇسىنىستارىن جانە قولدا بار نۇسقالاردى تالداۋدان [20] باستالادى. كەلەسى ساتى جاعدايعا جانە قارسى تاراپتىڭ ءىس-ارەكەتىنە قاراي قالاي جاۋاپ قاتاتىنىڭدى جوسپارلاۋدان[21] تۇرادى. ال سوڭىندا تاراپتار ورتاق شەشىم تابۋ ءۇشىن ماسەلەنى تالقىلايدى.
ادامدار مەن پروبلەمالاردىڭ اراجىگىن اجىراتىڭىز
جانە قارسى تاراپقا تۇسىنىستىك تانىتىڭىز
اۆتورلار كەز كەلگەن كونفليكتتىڭ تۇبىندە ادامي اسپەكت [22] جاتاتىنىن ايتىپ، بۇعان مىسال رەتىندە ءبىر زاۋىتتا بولعان كوتەرىلىس جايلى باياندايدى. كاسىپوداق باسشىسى كوتەرىلىسكە دجونس ەسىمدى جۇمىسشىنىڭ سەبەپ بولعانىن بىلەدى. كەيىن دجونس مۇندايعا نە ءۇشىن بارعانىن تۇسىندىرەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، كەمپبەلل دەگەن ماستەر ەكى اپتا ىشىندە بەس رەت جۇمىسقا شىقپاي قالعان ادامداردىڭ ورنىنا سالادى. ول اۋىر جۇمىستان شارشاعانىن، كەمپبەللدىڭ وزىنە جۇلدىزى قارسى ەكەنىن دە ايتقان. بىراق كاسىپوداق باسشىسى كەمپبەلمەن سويلەسكەندە، ول دجونستى باسقالارعا قاراعاندا جاقسى جۇمىس ىستەيتىندىكتەن تاڭداعانىن ايتقان. كەمپبەلل دجونستى جۇمىسقا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى دەپ ويلاعان، الايدا بۇل شاعىمنان كەيىن ونىڭ ول تۋرالى ويى وزگەردى.
كەز كەلگەن كەلىسسوز كەزىندە ادامدار مەن پروبلەمالاردىڭ اراسىن اجىراتىپ، ناقتى شەك قويا ءبىلۋ كەرەك. قارسى تاراپتىڭ ابستاركتىلى وكىلدەرىمەن ەمەس، ناقتى ادامدارمەن سويلەسەتىنىڭىزدى ەستە ۇستاڭىز. بۇل ادامداردىڭ ءدال سىزدىكى سەكىلدى ەموتسياسى، كەمشىلىكتەرى بار. ولاردىڭ كوزقاراسى ءوز تاراپتارىنىڭ ماسەلەلەرىمەن، پوزيتسياسىمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان ولار پروبلەماعا قاتىستى كوزقاراستى ءوزىن ايىپتاۋ دەپ قابىلداۋعا [23] بەيىم كەلەدى. ادامدار مەن قيىندىقتاردىڭ اراسىنا شەك قويىپ، اجىراتىپ الۋ تاراپتاردىڭ قارىم-قاتىناستى بۇزباي ماسەلەنى شەشۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى، سونداي-اق بەلگىلى ءبىر ماسەلەنىڭ ءمانىن ناقتى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
كەلىسسوز جۇرگىزۋگە نەمەسە داۋلى ماسەلەنى شەشۋگە قاتىسقان ءار ادام ماسەلەنىڭ مانىنە قاتىستى جانە قارىم-قاتىناسقا بايلانىستى ەكى ءتۇرلى مۇددە كوزدەيدى. بۇلاردىڭ ءبىرىنشىسى سالىستىرمالى تۇردە جەكە مۇددەگە بايلانىستى بولسا، ەكىنشىسى ەكى جاقتىڭ قارىم-قاتىناسىنا بايلانىستى بولادى.
ەكى جاقتىڭ قارىم-قاتىناسى مەن شەشىلۋگە ءتيىس ماسەلە ءوزارا ءبىتىسىپ كەتكەن كەزدە قيىندىق تۋادى. كوبىنە ءبىز ادامدار مەن قيىندىقتارعا ءبىر فاكتور رەتىندە قارايمىز. «اس ءۇي ىبىرسىپ جاتىر» نەمەسە «ءبىزدىڭ كوك تيىنىمىز قالعان جوق» دەگەن سوزدەر جاي عانا ماسەلەنىڭ ءمانىن اشۋ ءۇشىن ايتىلۋى مۇمكىن، بىراق الدەكىم ونى ءوزىنىڭ جەكە باسىنا تيىسەتىن ءسوز رەتىندە قابىلدايدى. پوزيتسيالىق كەلىسسوز قارىم-قاتىناس پەن ماسەلەنىڭ ءمانىن كونفليكتكە اينالدىرىپ جىبەرەدى.
اۆتورلار ماسەلەنىڭ ءمانىن قارىم-قاتىناستان بولەك قاراستىرۋ قاجەت ەكەنىن جانە ادام سەبەپ بولعان پروبلەمادان [24] بويدى اۋلاق سالۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى. ول ءۇشىن قارىم-قاتىناستى ءوزارا تۇسىنىستىككە، ەكىجاقتى ناقتى بايلانىسقا نەگىزدەپ، ەموتسيانى ەشكىمدى كىنالاماي ءبىلدىرۋ قاجەت ءارى بولاشاققا باعىتتالعان كوزقاراس كەرەك. سونداي-اق اۆتورلار ادام سەبەپ بولاتىن فاكتورلارمەن بايلانىستى پروبلەمالاردى ءۇش كاتەگورياعا ءبولىپ، سيپاتتايدى: ءتۇيسىنۋ,[25] ەموتسيا[26] جانە تىلدەسۋ.[27]
- ءتۇيسىنۋ
وبەكتيۆتى شەشىمدى ىزدەۋ قانشالىقتى ءتيىمدى بولسا دا، ماسەلەنىڭ ءمانىن ءار تاراپتىڭ ءارتۇرلى قابىلداۋى كەلىسسوز جۇرگىزۋ كەزىندەگى باستى قيىندىققا اينالادى. دەگەنمەن ول كەي جاعدايدا شەشىمگە قاراي جول اشۋى مۇمكىن.
بىرەۋگە ىقپال ەتە ءبىلۋ ءۇشىن، ءسىز قارسىڭىزداعى ادامنىڭ تالقىلانىپ وتىرعان ماسەلەگە قاتىستى كوزقاراسىن جەتە تۇسىنە [28] ءبىلۋىڭىز كەرەك جانە ونىڭ وسى سەنىمىنە نەگىز بولعان ەموتسيالىق كۇشتى سەزىنۋىڭىز قاجەت.
سونىمەن بىرگە ايتارىڭىزدى جانە مۇمكىندىگىنشە، قارسى تاراپتىڭ ەستىگىسى كەلگەنىن داۋىس كوتەرىپ، سەنىمدى تۇردە ايتىڭىز. بۇل كەلىسىمگە كەلۋگە ىنتالاندىرۋى مۇمكىن. قارسى تاراپقا ءوز يدەيالارىڭىزدى ايتىڭىز، بىراق ونىڭ يدەيالارىن ەشبىر جاعدايدا سىناماڭىز.
- ەموتسيا
كەلىسسوز جۇرگىزۋشىگە ەموتسياسىز ادام رەتىندە قاراۋ وڭاي. بىراق ونىڭ دا سىزدىكىندەي سەزىمى، ۇرەۋى مەن ءۇمىتى جانە ارمانى بار. سوندىقتان ونىڭ نە سەزىنەتىنىن، قالاي سەزىنەتىنىن تۇسىنۋگە تىرىسىڭىز. ءبىر-بىرىڭىزگە ءوزارا قارىم-قاتىناس [29] ورناتۋ ءۇشىن تاۋەلسىزدىك، مويىنداۋ (مويىنداۋ مەن باعالاۋ ءۇشىن), قاتىسى بارىن سەزىنۋ، رول (ماڭىزدى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن) جانە مارتەبە (ەڭبەگىنىڭ ادىلەتتى تۇردە باعالانىپ، مويىندالۋى ءۇشىن) سەكىلدى فاكتورلاردى ەسكەرۋ قاجەت.
ءسىزدىڭ ايتقان نەمەسە ايتۋىڭىز مۇمكىن ءسوزىڭىزدىڭ اسەرى قارسىلاسىڭىزعا اسەر ەتىپ، ونىڭ جەكە باسىنا، وزىنە دەگەن سەنىمى مەن قۇرمەتىنە نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن بە، سول جاعىن ويلانىپ كورىڭى
ءوز ەموتسياڭىزدى اڭگىمەنىڭ وزەگىنە اينالدىرىڭىز,[30] ءتىپتى، قارسى تاراپتىڭ ويىنداعىسىن ايتىپ، اشۋىن باسۋىنا دا مۇمكىندىك بەرىڭىز. بىراق ونىڭ ەموتسياسىنا ءمان بەرمەڭىز، جاۋاپ تا قايتارماڭىز.
- تىلدەسۋ
كەلىسسوزگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى تالقىلاۋ بارىسىندا قارسى تاراپپەن تىلدەسۋدى نەمەسە ءسوزىن تىڭداۋدى دوعاراتىن كەز ءجيى كەزدەسەدى. سونىمەن بىرگە تاراپتاردىڭ ءبىرى قارسى جاقتىڭ ايتقانىن دۇرىس تۇسىنبەيتىن جاعدايلار دا بولادى.
قارسى تاراپتى بەلسەندى تۇردە تىڭداڭىز، سودان سوڭ ونىڭ ايتقانىن ماقۇلداڭىز. وسىلايشا وعان ءسوزىڭدى بىرەۋ تىڭداعاننان، ۇققاننان الاتىن ءلاززاتتى [31] سىيلاڭىز. ونىڭ جاعدايدى قالاي قابىلدايتىنىن، قاجەتتىلىكتەرىن جانە نە نارسەنىڭ كوڭىلىنە جاقپاي تۇرعانىن تۇسىنۋگە تىرىسىڭىز.
باسقانىڭ اتىنان سويلەمەڭىز، ءوزىڭىزدىڭ نە سەزىنەتىنىڭىزدى جەتكىزىڭىز. قارسىلاسىڭىزدان اتىنان سويلەسەڭىز، ول مۇنى قاتە دەپ باعالايدى ءارى بۇل ونىڭ اشۋىنا ءتيۋى دە مۇمكىن. ال ءوزىڭىزدىڭ نە سەزىنگەنىڭىز جايىندا ايتقانىڭىزدى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. [32]
بۇل تاسىلدەردىڭ كەلىسسوزدەگى ادامي فاكتورعا بايلانىستى تۋىندايتىن قيىندىقتاردى شەشۋگە كومەكتەسەتىنى انىق. بىراق ەڭ دۇرىسى – بۇل فاكتورلارعا جول بەرمەۋ. قارسى تاراپپەن كەلىسسوزدى دۇرىس قالىپتاستىرىپ، ماسەلەنىڭ ءمانىن قارىم-قاتىناستان ءبولىپ قاراستىرۋعا كومەكتەسەتىندەي بايلانىس ورناتۋعا تىرىسىڭىز. ول ءۇشىن، بالكىم الدەقايدا ەركىن، بەيرەسمي جاعدايدا الدىن-الا كەزدەسكەن دۇرىس شىعار. نەمەسە كەلىسسوز باستالعانشا ەمىن-ەركىن اڭگىمەلەسۋ [33] ءۇشىن بەلگىلەنگەن ۋاقىتتان ەرتەرەك كەلىڭىز. ءسىز قارسى تاراپپەن قارىم-قاتىناستى «بەتپە-بەت» كەلەتىن ءتاسىلدى «قاتار تۇراتىن» تاسىلگە [34] الماستىراتىنداي ەتىپ قالىپتاستىرۋىڭىز كەرەك.
بۇل يدەيانى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن اۆتورلار كەمە سۋعا كەتكەن سوڭ، قايىقتا قالعان ەكى تەڭىزشىنىڭ تىرلىگىن مىسالعا كەلتىرەدى. ولاردىڭ اراسىندا ونسىز دا از قالعان ازىق-تۇلىك پەن اۋىز سۋ قورىن قالاي ۇنەمدەۋ كەرەگى جايىندا داۋ تۋىپ، اقىرى جانجالعا ۇلاسادى. ءبىر-بىرىمەن جاۋلاسا تۇسەدى. بىراق امان قالۋ ءۇشىن ولار قارىم-قاتىناس پەن ماسەلەنىڭ ءمانىن اجىراتىپ الۋى كەرەك. ارقايسىنا پانالايتىن جەردىڭ، ءدارى-دارمەكتىڭ، سۋ مەن تاماقتىڭ قاجەت ەكەنىن ەكەۋى دە تۇسىنۋگە ءتيىس. ولار باستارىنا تۇسكەن قيىندىقتى بىرلەسە جەڭۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرسە عانا، كونفليكتتى شەشىپ، امان قالۋ ءۇشىن قاجەتتى امالداردى ىستەي باستايدى.
مۇددەنى باستى نازاردا ۇستاڭىز جانە
ءوزىڭىزدى قارسىلاسىڭىزدىڭ ورنىنا قويىپ كورىڭىز
اۆتورلار اڭگىمەنى كىتاپحانا تەرەزەسىنىڭ الدىندا جانجالداسقان ەكى ادام تۋرالى مىسال كەلتىرە وتىرىپ ساباقتايدى. ولاردىڭ بىرەۋى تەرەزەنى اشقىسى كەلسە، ەكىنشىسى تەرەزەنىڭ جابىق تۇرعانىن قالايدى. وسى كەزدە ولاردىڭ جانىنا كەلگەن كىتاپحاناشى ءبىرىنشى ادامنان تەرەزەنى نە ءۇشىن اشقىسى كەلەتىنىن سۇرايدى. ول جۇمىس ىستەپ وتىرعاندا تازا اۋامەن تىنىستاعىسى كەلەتىنىن ايتادى. كىتاپحاناشى ەكىنشى ادامنان تەرەزەنى اشۋعا نەگە قارسى ەكەنىن سۇراعاندا، الگى ادام ءوزىنىڭ وتپە جەلدەن ساقتانۋى كەرەكتىگىن ايتادى. مۇنى ەستىگەن كىتاپحاناشى كورشى بولمەدەگى تەرەزەنى شالقايتا اشىپ قويادى، سول كەزدە جاڭاعى وقۋ زالىنىڭ اۋاسى تازارادى، سۋىق جەل دە سوقپايدى.
بۇل وقيعا نەنى بىلدىرەدى؟ اقىلعا قونىمدى شەشىمنىڭ پوزيتسيالاردى ەمەس، مۇددەلەردى قابىستىراتىنىن[35] بىلدىرەدى. مۇددە ماسەلەنى ناقتىلاپ، ادامداردى ىنتالاندىرادى، مۇددە دەگەنىمىز – ءۇنسىز قوزعاۋشى كۇش.[36] ءسىزدىڭ پوزيتسياڭىز قانداي شەشىم قابىلدايتىنىڭىزعا بايلانىستى. ال مۇددەڭىز وسىنداي شەشىم قابىلداۋعا يتەرمەلەيتىن نارسەگە تىكەلەي قاتىستى.
ەكى جاقتىڭ پوزيتسيالارىنا قاتىستى ىمىراعا كەلگەننەن گورى، مۇددەلەردىڭ ءبىتىسۋى وڭاي، سەبەبى قاراما-قايشى پوزيتسيالاردىڭ ارتىندا ءبىر-بىرىنە قارسى الدەقايدا كوپ مۇددە جاسىرىن جاتۋى مۇمكىن.
اۆتورلاردىڭ ايتۋىنشا، مۇددەنى انىقتاۋ ءۇشىن ءوزىڭدى قارسى تاراپتىڭ ورنىنا قويىپ كورۋ[37] قاجەت. قارسى تاراپتىڭ پوزيتسياسىن تالداپ، وزىڭىزدەن ونىڭ نەگە بۇلاي ەكەنىن سۇراڭىز.[38] سونىمەن بىرگە، ءوزىڭىز ۇسىنىپ وتىرعان نەگىزگى شەشىمدى انىقتاپ الىڭىز دا، وعان قارسى تاراپ قالاي قاراۋى مۇمكىن دەپ ەلەستەتىپ كورىڭىز. مۇنان سوڭ وزىڭىزدەن ولاردىڭ بۇعان نەگە كەلىسپەيتىنىن سۇراپ، ارالارىڭىزدا نەنىڭ كەدەرگى بولىپ تۇرعانىن ويلاپ كورىڭىز.
ادەتتە، كەلىسسوز كەزىندەگى جاعدايدى باعالاۋداعى قاتەلىك قارسى تاراپتىڭ دا مۇددەسى بىزدىكىنە ساي دەگەن سەنىمنەن شىعادى. ۆەتنام سوعىسى كەزىندە اقش پرەزيدەنتى ليندون دجونسون سولتۇستىك ۆەتنام مەن وڭتۇستىكتەگى ۆەتكونگتىڭ ۇكىمەت مۇشەلەرىن، ولاردىڭ كەڭەستىك جانە قىتاي كەڭەسشىلەرىنىڭ بارلىعىن ءبىر ادام رەتىندە قابىلداۋدى ادەتكە اينالدىرعان. ەگەر ءسىز ءتۇرلى ادامدار مەن توپتاردىڭ مۇددەلەرىن باعالاي الماساڭىز، بۇلايشا جيناقتالعان «بەينەگە» ىقپال ەتۋ جانە ونىمەن الدەبىر كەلىسىمگە كەلۋ وتە قيىن.
سونىمەن بىرگە اۆتورلار اشىق ايتىلعان پوزيتسيانىڭ ارتىندا جاسىرىن تۇرعان باستى ادامي قاجەتتىلىكتەردى[39] تابۋعا كەڭەس بەرەدى. مۇنداي قاجەتتىلىكتەرگە قاۋىپسىزدىك، ەكونوميكالىق ءال-اۋقات، ءوز ورتاڭنىڭ بار ەكەنىن سەزىنۋ، قارسى تاراپتىڭ مويىنداۋى مەن جەكە باستىڭ ەركىندىگى جاتادى.
اۆتورلار مۇددەلەر تۋرالى قالاي ايتۋ كەرەكتىگىن [40] دە ءسوز ەتەدى. قارسى تاراپ ءسىزدىڭ مۇددەڭىزدى ەسكەرسىن دەسەڭىز، نەنى كوزدەيتىنىڭىزدى دۇرىس ءتۇسىندىرۋىڭىز قاجەت. ەگەر ءسىز قارسى تاراپتىڭ مۇددەسىنە كوڭىل بولە قاراساڭىز، ولار دا ءسىزدىڭ مۇددەڭىزدى ەسكەرەتىن بولادى. تالقىلاۋ كەزىندە وتكەنگە شۇيلىگە بەرمەي، ودان دا وزىڭىزگە قازىر قاجەت شەشىم جايىندا ايتقان دۇرىس. ەكى تاراپ تا ءوز مۇددەسىن باستى نازاردا ۇستاۋى كەرەك، بىراق ءتۇرلى ۇسىنىستاردى قاراستىرىپ كورىپ، تالقىلاۋعا دا ءازىر بولعان ءجون.
مىنانى دا ەستە ساقتاڭىز، ەگەر ءسىز ەڭ الدىمەن ءوز پوزيتسياڭىز تۋرالى ايتساڭىز، سۇحباتتاسىپ وتىرعان ادامىڭىز وعان قارسى بولىپ، ۋاجىڭىزگە قۇلاق اسپاۋى دا مۇمكىن. سول سەبەپتى الدىمەن مۇددەڭىز جايلى ايتىڭىز، دالەلدەرىڭىزدى كەلتىرىڭىز، سودان سوڭ عانا ءبىر قورىتىنىعا كەلىپ، ۇسىنىسىڭىزعا كوشىڭىز.
ەكى جاققا دا ءتيىمدى جولدى ۇسىنىڭىز جانە قيىندىققا مويىماڭىز
كەلىسسوز كەزىندە ادام ءوزىن اسا ەركىن سەزىنە المايتىندىقتان، دۇرىس شەشىم قابىلداۋ قيىنعا سوعادى. قارسى تاراپتىڭ جانىندا وتىرىپ شەشىم قابىلداۋ دا وڭاي ەمەس، ماسەلەگە كەڭىرەك قاراي المايسىز. جوعالتارىڭىز قوماقتى بولسا، دۇرىس شەشىم تابۋ جولىنداعى شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە كەدەرگى كەلتىرەدى. ءتۇرلى مۇددەلەردى قابىستىراتىن ىقتيمال شەشىمدەردىڭ اۋقىمىن [41] ويلاستىرۋ ءۇشىن وزىڭىزگە ارنايى ۋاقىت بەرىڭىز، سول ارقىلى بۇل كەدەرگىنى جويۋعا بولادى.
- كەدەرگىلەر
اۆتورلار ماسەلەنى شىعارماشىلىقپەن شەشۋ جولىندا ءتورت كەدەرگى [42] بارىن اتاپ كورسەتەدى.
- الدىن-الا پىكىر قالىپتاستىرۋ. كەلىسسوز كەزىندە ءسىزدىڭ بارلىق نارسەگە سىن كوزبەن قاراۋعا بەيىم تۇراتىنىڭىز راس، بۇل جاعداي لايىقتى شەشىم قابىلداۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى. قالىپتاسقان پىكىر وي-قيالىڭىزدى تۇساۋلاپ تاستايدى.
- ءبىر عانا شەشىم تابۋعا تىرىسۋ. و باستان جالعىز دۇرىس نۇسقانى تابۋعا ۇمتىلساڭىز، ءتۇرلى بالامالار اراسىنان تاڭداپ الۋ مۇمكىندىگىن جانە شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن تۇيىققا تىرەپ قوياسىز.
3. ءار تاراپتىڭ كۇتىلگەن پايداداعى ۇلەسى تۋرالى دولبار. تاراپتار ءبىر جاق جەڭىپ، ەكىنشىسى جەڭىلەتىن ءبىر عانا شەشىم بار دەپ بولجاپ، ماسەلەنى «جەڭىس-جەڭىلىس» تۇسىنىگى اياسىندا عانا قاراستىرۋى مۇمكىن.
- «قارسى تاراپتىڭ ماسەلەسى – مەنىڭ ەمەس، تىكەلەي ءوزىنىڭ شارۋاسى» دەگەن پىكىر. ەكى تاراپتىڭ ءبىرى شەشىمدى قارسى جاق تابۋى قاجەت دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە ءبىر تاراپتىڭ ماسەلەنى شەشۋگە بار ىنتاسىمەن ۇمتىلۋى، بەيتاراپ كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. مۇنداي كوزقاراس ەكى جاقتىڭ دا مۇددەسىن قاناعاتتاندىراتىن جولدى تابۋ ءۇشىن قاجەت.
- كەدەرگىلەردى ەڭسەرۋ جولدارى
اۆتورلار وسى ايتىلعان كەدەرگىلەردى ەڭسەرۋدىڭ ءتورت ءتاسىلىن[43] جانە شەشىم تابۋدىڭ شىعارماشىلىق جولدارىن قاراستىرۋدى ۇسىنادى.
- شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن ولاردى باعالاۋ پروتسەسىنەن ءبولىپ الىپ قاراستىرىڭىز. ارىپتەستەرىڭىزبەن نەمەسە دوستارىڭىزبەن بىرگە جاڭا يدەيالار ويلاستىرىڭىز. «مي شابۋىلىن» [44] وتكىزۋدىڭ دۇرىس سانالاتىن ءبىر عانا ءتاسىلى جوق. ءسىز ونى ءوز قاجەتتىلىگىڭىز بەن مۇمكىندىگىڭىزگە قاراي ىڭعايلاپ الۋىڭىز كەرەك. قارسى تاراپپەن بىرلەسە وتىرىپ «مي شابۋىلىن» وتكىزۋ جاعىن قاراستىرىڭىز. ويتكەنى بۇل كەلىسسوزدىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرەتىن يدەيالار تابۋعا، بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە ىڭعايلى احۋال قالىپتاستىرۋعا جانە تاراپتاردىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ مۇددەلەرىمەن تانىسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
- قابىلداۋعا تۇرارلىق شەشىم تۇرلەرىن كوبەيتىڭىز. ءتىپتى مي شابۋىلىن وتكىزگەن كەزدىڭ وزىندە كەلىسسوزگە قاتىسۋشىلار كوبىنە ءبىر عانا دۇرىس شەشىم تابۋعا تىرىسادى. بۇل شومەلە ىشىنەن ينەنى ىزدەگەنمەن بىردەي. كەيدە كەلىسسوز بارىسىندا ويلار كەڭىستىگىن قالىپتاستىرعان دۇرىس. ونى ءارتۇرلى يدەيالاردىڭ كوپتىگى [45] ارقاسىندا ۇيىمداستىرۋعا بولادى. قارسى تاراپپەن بىرگە وسى يدەيالاردى پايدالانىپ، بىرلەسە تاڭداۋ جاساي الاسىز.
3. ەكى جاق ءۇشىن دە پايدالى بولاتىن نارسەنى ىزدەڭىز. ار تاراپتىڭ كۇتىلگەن پايداداعى ۇلەسى تۋرالى دولبار ءبىر تاراپ نەعۇرلىم كوپ نارسەگە يە بولسا، ەكىنشى جاق سوعۇرلىم از نارسەگە قول جەتكىزەدى دەگەن تۇسىنىككە نەگىزدەلگەن. بىراق ەكى تاراپتى دا قاناعاتتاندىراتىن شەشىمدى ارقاشان تابۋعا بولادى. ورتاق مۇددە – مۇمكىندىك، ول تاعدىر سىيى ەمەس. ورتاق مۇددەنى ايقىنداپ، ورتاق ماقسات رەتىندە كورسەتىڭىز، ياعني ونى ناقتىلاپ، بولاشاقپەن بايلانىستىرىڭىز.
قارسى تاراپتىڭ قالاعانىن الۋىنا كومەكتەسىپ، قاناعاتتاندىراتىن شەشىمنەن گورى، ونى قۇر قول قالدىراتىن شەشىمنىڭ كەرى اسەرى سىزگە كوبىرەك تيەدى.
-
قارسى تاراپتىڭ شەشىم قابىلداۋىن جەڭىلدەتىڭىز. ءبىز كوپ جاعدايدا وزىمىزگە ءتيىمدى شەشىمدەر تۋرالى ويلايمىز دا، قارسى تاراپتىڭ مۇددەسىن دە ەسكەرەتىن، ءبىزدى دە جەڭىسكە جەتكىزەتىن نۇسقالارعا ءمان بەرە بەرمەيمىز. جاي عانا ءوزىڭىزدى قارسىلاسىڭىزدىڭ ورنىنا قويىپ، ماسەلەگە سونىڭ كوزىمەن قاراپ كورىڭىز. مۇنداي ءتاسىل باسقا ادامنىڭ پىكىرىن ەسكەرۋگە كومەكتەسەدى. كەلىسسوز پروتسەسى ۇستىندە قيىندىقتاردىڭ قارسىلاسىڭىزعا قالاي اسەر ەتەتىنىن تۇسىنە وتىرىپ، ولاردى جەڭە الاسىز. مۇنداي ساتتە لەگيتيمدىك [46] ادامدارعا زور ىقپال ەتەتىنىن ەستە ساقتاۋ كەرەك. مىنە، وسى سەبەپتى قارسى تاراپتىڭ ادىلەتتى، زاڭدى جانە ءادىل شەشىمدى قابىلدايتىنى انىق. ءسىزدىڭ ءوتىنىشىڭىزدىڭ وبەكتيۆتى ۇلگىسى [47] بولا الاتىنداي جاعدايدى تابىڭىز دا، ونى قارسى تاراپتىڭ پىكىرىن ەسكەرەتىن نۇسقالاردى ۇسىنۋ ءۇشىن قولدانىڭىز.
وبەكتيۆتى كريتەريلەردىڭ قولدانىلۋىن تالاپ ەتىپ، قىسىمعا بوي بەرمەڭىز
كەلىسسوز بارىسىندا مۇددەلەر قاقتىعىسى ءجيى ورىن الادى. ادەتتە، تاراپتار مۇنداي تارتىستى ءبىر-بىرىنە نەنى قالايتىنىن جانە نەنى قالامايتىنىن ايتىپ، شەشۋگە تىرىسادى. ءوزارا پايدا تۋرالى اڭگىمە قانشاما رەت ايتىلسا دا، ونىڭ ەشقايسىسى دا مۇددەلەر كونفليكتىسىن جاسىرا المايدى. ءسىز جالعا الۋ اقىسىنىڭ تومەن بولعانىن قالايسىز، ال عيمارات يەسى اقىنىڭ جوعارى ببولعانىن قالايدى. سىزگە تاۋاردىڭ ەرتەڭ جەتكىزىلگەنى قاجەت، جەتكىزۋشى تەك كەلەسى اپتادا اكەلە الاتىنىن ايتادى جانە ت.س.س.
مۇددەلەر ءبىر-بىرىنە مۇلدە قاراما-قايشى بولسا، ارالارىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتى شەشۋ ءۇشىن، تاراپتاردىڭ وبەكتيۆتى كريتەريلەردى قولدانعانى ءجون. ەگەر ولار قايشىلىقتى شەشە الماسا، ارالارىنداعى قارىم-قاتىناس بۇزىلادى. بۇل جاعداي ەكى جاققا دا ءتيىمسىز ءارى اقىلعا قونىمدى كەلىسىمگە جەتكىزبەيدى. تاراپتاردىڭ ءبىرىن-ءبىرى كەرى شەگىندىرۋگە تىرىسپاعانى، ونىڭ ورنىنا ەكى جاقتاپ پروبلەمانى شەشۋدىڭ وبەكتيۆتى ۇلگىلەرىن[48] قاراستىرعانى دۇرىس. ءسىز ماسەلەگە عىلىمي تۇرعىدان قاراساڭىز، ادىلەتتىلىك پەن تيىمدىلىك ستاندارتتارىن قولدانساڭىز، اقىلعا قونىمدى جانە ادىلەتتى ناتيجەگە جەتۋ مۇمكىندىگى جوعارى بولماق.
وبەكتيۆتى ولشەمدەردى قولداناتىن ادامدار ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانادى، ويتكەنى ولار ءوز پوزيتسياسىن قورعاپ، قارسىلاسىنىڭ پوزيتسياسىنا قارسى شىعىپ اۋرە بولمايدى، بىردەن قانداي شەشىمدەردىڭ پايدالى بولاتىنىن تالقىلاۋدى باستايدى.
اۆتورلاردىڭ پىكىرىنشە، كەلىسسوزدەگى العاشقى قادام وبەكتيۆتى كريتەريلەردى قالىپتاستىرۋدان [49] باستالادى. تاراپتار ءوز جاعدايلارىنا قانداي كريتەريلەردىڭ ىڭعايلى بولاتىنىنا قاتىستى كەلىسىپ الۋى كەرەك. كريتەريلەر ادىلەتتى ءارى ىسكە جارامدى بولۋى كەرەك. عىلىمي زەرتتەۋلەر، كاسىبي ستاندارتتار مەن قۇقىقتىق ۇلگىلەر وبەكتيۆتى كريەتەريلەردىڭ باستاۋى بولا الادى.
كەلەسى قادام – كەلىسسوزدى وبەكتيۆتى كريتەريلەردى قولدانا وتىرىپ جۇرگىزۋ. بۇل جەردە ءۇش ءپرينتسيپتى ەستە ساقتاۋ قاجەت:
-
ايتاتىن ءار ۇسىنىسىڭىز تاڭداپ العان كريەتريلەردى ەسكەرەتىندەي بولسىن. ۇسىنىسقا قاتىستى قارسى تاراپتىڭ ويىن سۇراڭىز. ەگەر قارسى تاراپ ۇسىنعان كريتەريلەر مەن ستاندارتتارعا سۇيەنسەڭىز، ءسىزدىڭ پوزيتسياڭىز الدەقايدا نانىمدى كورىنەدى;
-
پىكىر ايتىڭىز جانە قارسى تاراپتىڭ دالەلدەرىن دۇرىس قابىلداي ءبىلىڭىز.[50] كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەردىڭ اقىلعا جۇگىنگەنى ءجون، قاجەت بولسا ءوز پوزيتسياسىن قايتا قاراۋعا دا ءازىر بولسىن. باسقالاردىڭ دالەلىن دۇرىس قابىلداپ، ماسەلەنى وبەكتيۆتى كريتەريلەرگە سۇيەنە وتىرىپ شەشكەندە ءپرينتسيپشىل كەلىسسوز ءساتتى اياقتالادى;
-
قىسىمعا ەشقاشان باعىنباڭىز,[51] تەك پرينتسيپتەرمەن كەلىسىڭىز. قىسىم كورسەتۋدىڭ جولدارى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن، مىسالى پارا بەرۋ، قوقان-لوققى كورسەتۋ، ايلا-شارعىنى پايدالانۋ نەمەسە جەڭىلدىك جاساۋدان باس تارتۋ. ەگەر سىزگە قىسىم كورسەتىلە باستاسا، قارسى تاراپقا ءوزىڭىز ءبىر شەشىم جاساعاڭىز كەلەتىنىن ايتىڭىز. وزدەرىڭىز تاڭداپ العان وبەكتيۆتى كريتەريلەردى ەسىنە سالىڭىز جانە ەشبىر جاعدايدا ونىڭ ايتقانىنا كونىپ، شەگىنىس جاساماڭىز.
پارمەنىنەن ىعىپ قالماڭىز، ەكى جاققا دا ەڭ قولايلى بالامانى ۇسىنىڭىز
اۆتورلاردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر كەلىسسوز كەزىندە بارلىق ارتىقشىلىق قارسى تاراپتىڭ قولىندا بولسا، ەشقانداي ءادىس تابىستىڭ كەپىلى بولا المايدى.[52] ەشبىر كىتاپتىڭ كومەگىمەن ءسىز ءشول دالادا لالا گۇلىن، ال باتپاقتى جەردە كاكتۋستى وسىرە المايسىز. ەگەر انتيكۆار دۇكەنىنە كەلىپ، گەورگ IV داۋىرىندە كۇمىستەن جاسالعان، بىرنەشە مىڭ دوللار تۇراتىن شاي جابدىعىن ساتىپ الماق بولساڭىز، ال قالتاڭىزدا بار-جوعى ءجۇز دوللار بولسا، كەلىسسوز جۇرگىزۋدەگى شەبەرلىگىڭىز ەش كومەكتەسە المايدى. كەز كەلگەن كەلىسسوز كەزىندە وزگەرتۋگە كەلمەيتىن شىندىق [53] بولاتىنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. ال وزىڭنەن الدەقايدا كۇشتى قارسىلاسپەن كەلىسسوز جۇرگىزۋدەگى ەڭ جاقسى ءتاسىل – ءتيىمسىز كەلىسىمگە كەلۋدەن ءوزىڭدى ءوزىڭ قورعاۋ[54] جانە قولدا بار ارتىقشىلىقتى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋ.[55]
كوپ جاعدايدا كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەر ءوزىن ءتيىمسىز كەلىسىمنەن قورعاۋ ءۇشىن «تومەنگى شەكتى»[56] بەلگىلەپ الادى. تومەنگى شەك – بۇل ەڭ ناشار ىقتيمال كەلىسىم، ول ودان دا ناشار ۇسىنىستان باس تارتۋ ءۇشىن قاجەت. اۆتورلار مۇنداي شەكتى قولدانۋعا قارسى. ولاردىڭ ويىنشا، ءالسىز تاراپ مۇنىڭ ورنىنا تالقىلانىپ وتىرعان كەلىسىمنىڭ ەڭ جاقسى بالاماسىنا (توكەجب)[57] باسا ءمان بەرگەنى دۇرىس. كەلىسسوز جۇرگىزۋگە تۇرتكى بولعان سەبەپ كەلىسسوزسىز-اق ۋىسىڭىزعا تۇسەتىن نارسەدەن الدەقايدا جوعارى ناتيجەگە جەتۋ كەرەكتىگىن بىلدىرەدى. ءالسىز تاراپ كەلىسىمنىڭ ەڭ جاقسى بالاماسىمەن سالىستىرعاندا ءوزىن الدەقايدا ناشار جاعدايعا تۇسىرەتىن كەلىسىمنەن باس تارتۋى كەرەك. ەڭ جاقسى بالامانى انىقتاپ الماسا، ءالسىز تاراپتىڭ كەلىسسوز جۇرگىزۋى قاراڭعىدا قارمانعانىمەن تەڭ بولماق.
سونىمەن بىرگە، توكەجب قولدا بار بارلىق مۇمكىندىكتى تولىعىمەن قولدانۋدىڭ كىلتى سانالادى. كەلىسسوز كەزىندە قاجەتتى كۇشكە يە بولۋعا كەلىسسوزدى دوعارۋ [58] كومەكتەسە الادى. وسىلايشا، كەلىسىمنىڭ ەڭ جاقسى بالاماسىن ويلاستىرعان تاراپ تالقىلاۋ كەزىندە باسىم كۇشكە يە بولادى. ادەتتە، الدەقايدا ءالسىز جاق ءوز پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءۇشىن بىرجاقتى قادامعا بارۋى مۇمكىن. ول ءوزىنىڭ قولدا بار مۇمكىندىكتەرىن انىقتاپ، ولاردى ارى قاراي دامىتۋدىڭ امالىن جاساۋعا ءتيىس. ءالسىز جاق قارسى تاراپ ۇستانىپ وتىرعان كەلىسىمنىڭ ەڭ جاقسى بالاماسىن باعالاۋعا تىرىسسا، كەلىسسوز كونتەكستىن الدەقايدا جاقسى ۇعىنا الادى. جالپى العاندا، اۆتورلار ءوز تاراپىڭىزدان كەلىسىمنىڭ ەڭ جاقسى بالاماسىن ويلاستىرۋ قابىلداۋعا بولاتىن مينيمالدى كەلىسىمدى بەلگىلەپ قانا قويماي، بۇل مينيمۋمدى جوعارىلاتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەگەن وي ايتادى.
كەلىسسوز كەزىندەگى دجيۋ-دجيتسۋ تاسىلدەرىن ۇيرەنىڭىز نەمەسە ءبىتىستىرۋشى دەلدال تابىڭىز
كەيدە قارسى تاراپ شەگىنىستەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتىپ، جەكە باسىڭىزعا تيىسەتىن جاعداي دا كەزدەسەدى. كەيدە ءوز پايداسىن بارىنشا ارتتىرۋعا تىرىسۋى نەمەسە كەلىسسوزدەن مۇلدە باس تارتۋى مۇمكىن. مۇندايدا ءسىز كەلىسسوز كەزىندەگى دجيۋ-دجيتسۋدى [59] قولدانا الاسىز نەمەسە اراعا ءۇشىنشى تاراپتى تارتۋىڭىزعا [60] بولادى.
- كەلىسسوز كەزىندەگى دجيۋ-دجيتسۋ
ەگەر قارسى تاراپ قاتاڭ پوزيتسيا ۇستانىپ، ءسىزدىڭ ۇسىنىستارىڭىزدى سىناي باستاسا، ءوز پوزيتسياڭىزدان كەرى شەگىنۋ، ءسىزدى ودان بەتەر السىرەتىپ، قارسىلاسىڭىزدى كۇشەيتە تۇسەدى. سوندىقتان قارسىلاسىڭىز ءوز پوزيتسياسىن قورعاسا، وعان قارسى شىقپاڭىز. ول ءسىزدىڭ يدەياڭىزدى سىناپ، جاراتپاي تاستاسا، قورعانباڭىز. ونىڭ ورنىنا سوقتىعۋعا بوي الدىرماي، ولاردى پروبلەماعا قارسى باعىتتاڭىز.[61] ول ءۇشىن قاجەتتى كەڭەستەر مىنالار:
- قارسىلاسىڭىزدىڭ پوزيتسياسىنا قارسى شىقپاڭىز,[62] ونىڭ ار جاعىندا تۇرعان مۇددەنى انىقتاۋعا تىرىسىڭىز، ونىڭ ۇستانىمىنىڭ كورىنىسى بولاتىن پرينتسيپتەرگە باعا بەرىڭىز جانە ءوز پوزيتسياڭىزدى قالاي جاقسارتۋعا بولاتىنى جايلى ويلانىڭىز;
- ءوز يدەيالارىڭىزدى ولەرمەندىكپەن قورعاي بەرمەڭىز، سىن مەن كەڭەستەرگە دە قۇلاق اسىڭىز. وسىلاي ىستەسەڭىز قارسى تاراپ سىزگە كەي ماسەلەلەردە عانا قارسى شىعادى ءارى ءسىزدىڭ مۇددەڭىزگە ساي كەلەتىن شەشىم ۇسىنۋى دا عاجاپ ەمەس;
- قارسى تاراپ ءسىزدىڭ جەكە باسىڭىزعا تيىسە باستاعاندا، ءۇنسىز تىڭداپ، ونىڭ نە ايتىپ تۇرعانىن تۇسىنەتىنىڭىزدى كورسەتىڭىز. جەكە سىزگە جاسالعان شابۋىلعا ورتاق ماسەلەگە جاسالعان شابۋىل رەتىندە باعا بەرىڭىز;
- پىكىردى سۇراقپەن الماستىرىڭىز.[63] سۇراق جاۋاپ ىزدەۋگە يتەرمەلەيدى، تاراپتاردىڭ الدىنا ناقتى مىندەت قويادى، قارسى شابۋىلداۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى جانە سىن ايتۋعا ەمەس، ۇيرەنۋگە بەيىمدەيدى;
- كەيدە ءۇنسىز قالىڭىز. ۇنسىزدىك تىعىرىققا تىرەلگەندەي سەزىم[64] وياتادى، سوندىقتان قارسى تاراپ ودان شىعۋدىڭ امالىن قاراستىرا باستايدى، ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرىپ، جاڭا ۇسىنىستار ايتادى.
- ءبىتىستىرۋشى دەلدالدىڭ كومەگىنە جۇگىنىڭىز
قارسى تاراپ ءوز پوزيتسياسىن تىقپالاپ وتىرىپ السا، ءسىز تالقىلاۋعا ءۇشىنشى تاراپتى تارتا الاسىز. ءۇشىنشى تاراپ ادام مەن ماسەلەنىڭ اراجىگىن اشىپ بەرە الادى، تارتىستى تاراپتاردىڭ مۇددەلەرى مەن شەشىم تۇرلەرىن قاراستىرۋعا باعىتتاي الادى، قاجەتتى تۇزەتۋلەر ەنگىزىپ، تۇسىنىكتەمە بەرە الادى، قايشىلىقتاردى شەشۋدىڭ تاۋەلسىز جولدارىن ۇسىنا الادى جانە ت.ب.
بۇل پروتسەسس ءۇشىنشى تاراپ ارى قاراي ارالاسقانمەن جاعدايدى جاقسارتا المايتىنىن تۇسىنگەنگە دەيىن جالعاسۋى ءتيىس. بۇل كەزەڭگە جەتكەن كەزدە قاتىسۋشىلار جەتىلدىرىلگەن جوسپاردى قابىلداۋعا ءازىر بولادى نەمەسە كەلىسسوزدى مۇلدە دوعارۋ كەرەكتىگىنە قاتىستى شەشىم قابىلدايدى.
جاعىمسىز ايلا-شارعىنى انىقتاپ الىڭىز، وندايعا جول بەرمەڭىز
كەيدە تاراپتار كەلىسسوز بارىسىندا ارتىقشىلىققا يە بولۋ ءۇشىن ادەپكە جاتپايتىن نەمەسە جاعىمسىز ايلا-شارعىعا بارادى.[65] بۇل – قولدانۋعا بولمايتىن ءتاسىل، وعاy دۇرىس جاۋاپ بەرە ءبىلۋ قاجەت.
اۆتورلاردىڭ پىكىرىنشە، جاعىمسىز ايلا-شارعىعا قارسى تۇراتىن ەڭ جاقسى ءتاسىل – بۇل تۋرالى ماسەلەنى توتەسىنەن قويۋ[66] جانە كەلىسسوز جۇرگىزۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن بىلگىلەپ الۋ. سىز جاعىمسىز ايلا-شارعىنىڭ تاكتيكاسىن اشكەرەلەگەن سوڭ، ول ءتيىمسىز بولىپ قالادى. قارسى تاراپ ءسىزدى بۇل ايلا-شارعىنىڭ تۇزاعىنان تولىق سىتىلىپ شىعىپ كەتپەس پە دەپ الاڭداپ وتىرعاندا، ءسىز ويىن ەرەجەسىن وزگەرتىپ قولدانا الاسىز.
اۆتورلار جاعىمسىز ايلا-شارعىلاردى ءۇش جالپى توپقا بولەدى:
-
قاساقانا الداۋ. تاراپتار فاكتىلەرگە، وزدەرىنىڭ وكىلەتتىلىگى مەن نيەتتەرىنە قاتىستى قاساقانا وتىرىك ايتۋى مۇمكىن. ءوزىڭىزدى مۇنداي وتىرىكتەن قورعاۋدىڭ ەڭ جاقسى جولى – قارسى تاراپتىڭ [67] كوڭىلىڭىزدە كۇدىك تۋعىزعان قانداي دا ءبىر پىكىرىن تەكسەرۋ.[68]
-
پسيحولوگيالىق سوعىس. قارسىلاستارىڭىز سترەسكە تولى ورتانى [69] قالىپتاستىرعىسى كەلگەن كەزدە ءسىز قيىندىق تۋعىزىپ وتىرعان ماسەلەلەردى انىقتاپ، قالىپتاسقان جاعدايدى قالايدا وزگەرتۋدى ۇسىنۋعا ءتيىسسىز. ول ءۇشىن قوقان-لوققىنى مۇمكىندىگىنشە ەلەۋسىز قالدىرۋىڭىز [70] قاجەت نەمەسە ونى قولدانۋعا بولمايتىنىن ايتىپ، ىمىراسىز كەلىسسوز جۇرگىزۋىڭىز كەرەك. قارسى تاراپقا قولدانۋعا بولمايتىن ءىس-ارەكەتكە بارۋدىڭ سالدارى قانداي بولاتىنىن ەسكەرتىڭىز.
-
پوزيتسيالىق قىسىم تاكتيكاسى. بۇل تاكتيكا كەلىسسوز بارىسىن تەك ءبىر تاراپتى جەڭىسكە جەتكىزەتىن ارناعا قاراي بۇرادى. وسى ايلا-شارعىعا جۇگىنگەندەر وزدەرىنىڭ كەلىسسوزگە قاتىسۋىن قولىنداعى كوزىرى ساناپ، كەلىسسوزدەن باس تارتۋى نەمەسە شەكتەن تىس تالاپتار[71] قويۋى مۇمكىن. سونىمەن بىرگە بەلگىلى ءبىر پوزيتسيالارعا قاتىستى تاڭداۋ جاساۋعا تىرىسىپ، ءتىپتى «كەلىس نەمەسە قايقاي» ءپرينتسيپى[72] بويىنشا ارەكەت ەتۋى دە مۇمكىن. كەز كەلگەن ۇسىنىستىڭ ناقتى مانىنە قاراي باعالانۋىن تالاپ ەتىڭىز، ەشقاشان جاعىمسىز ايلا-شارعىنى اشىپ كورسەتۋدەن قىسىلماڭىز [73] جانە ولاردى قولدانۋعا جول بەرمەڭىز.
كەلىسسوز جۇرگىزۋ شەبەرلىگىنىڭ قاي كەزدە دە كومەگى تيەدى
كىتاپتا كەز كەلگەن ادام ءتيىستى دايىندىقتان وتسە جانە داعدىلارىن جەتىلدىرسە، تابىستى كەلىسسوز جۇرگىزۋشى بولا الاتىنى جايلى نانىمدى تىلمەن باياندالادى. بۇعان جەتۋ ءۇشىن نەگىزگى ءۇش ەرەجەنى ساقتاۋ كەرەك:
1) بۇل – سىزگە بۇرىننان بەلگىلى نارسەلەر. «ءپرينتسيپشىل كەلىسسوز» ۇعىمىنا قاتىستى كوپ نارسە – اقىلعا قونادى. كەلىسسوزدى دۇرىس جۇرگىزۋ ءۇشىن جانە اقىلعا قونىمدى كەلىسىم جاساۋ ءۇشىن كىتاپتا بەرىلگەن امبەباپ جانە جالپى پرينتسيپتەردى ۇستانىڭىز;
2) تاجىريبە ارقىلى ۇيرەنىڭىز. ءىس جۇزىندە كەلىسسوز جۇرگىزىپ كورمەسەڭىز جانە قاجەتتى جاتتىعۋلارعا جەتكىلىكتى كوڭىل بولمەسەڭىز، شەبەر كەلىسسوزشى بولا المايسىز;
3) جەڭىسكە ۇمتىلىڭىز. كەلىسسوز جۇرگىزۋ شەبەرلىگىنىڭ سىزگە كوپ ىستە پايداسى تيەدى. مۇنداعى باستى نارسە – كەلىسسوزدى جەتكەن ناتيجەڭىزدەن ءلاززات الۋ مەن ادامگەرشىلىگىڭىزدى ساقتاپ قالۋ ۇمتىلىسى اراسىندا تاڭداۋ جاساۋ قاجەت بولمايتىنداي ەتىپ جۇرگىزۋ ەكەنىن ەستە ساقتاڭىز. تاڭداۋ جاساۋدىڭ قاجەتى جوق، ءسىزدىڭ قولىڭىزدان ەكەۋى قاتار كەلەدى.
مازمۇنداما جوباسى بويىنشا جارىق كورگەن كىتاپتاردى
Kaspi gold قوسىمشاسى ارقىلى ساتىپ الۋىڭىزعا بولادى:
https://kaspi.kz/shop/search/?q=%3AallMerchants%3AMazmyndama&at=1
جوبا جەتەكشىسى شىڭعىس مۇقان
اۆتورلار تۋرالى دەرەك:
رودجەر فيشەر (1922–2012) – گارۆارد قۇقىق مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى بولعان جانە كونفليكتتەردى شەشۋ ءىسى بويىنشا كەمبريدج توبىن قۇرعان ادام. سونىمەن بىرگە ول گارۆارد كەلىسسوز مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى بولعان.
ۋيليام يۋري – قالامگەر، انتروپولوگ، كەلىسسوز جۇرگىزۋ ماسەلەسى بويىنشا ەكسپەرت جانە گارۆارد كەلىسسوز مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاعانداردىڭ ءبىرى.
بريۋس پاتتون – گارۆارد كەلىسسوز مەكتەبى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى. بەلگىلى ادۆوكات رەتىندە ول الەمدەگى ءىرى قومپانيالاردىڭ باسشىلارىنا جانە ديپلوماتتارعا كەلىسسوز جۇرگىزۋ شەبەرلىگىن ۇيرەتكەن.
كىتاپتا كەزدەسەتىن ۇعىمدار مەن تەرميندەردىڭ اۋدارمالارى:
[1] ءومىر كەلىسسوزگە تولى – life is full of negotiations – جيزن پولنا پەرەگوۆوروۆ
[2] ءپرينتسيپشىل كەلىسسوز – principled negotiations – پرينتسيپيالنىە پەرەگوۆورى
[3] اينالاداعى ادامداردى ءوز ايتقانىڭىزعا كوندىرۋ – getting what you want from others – دوبيۆاتسيا وت وكرۋجايۋششيح توگو، چەگو ۆى حوتيتە
[5] بيازى كەلىسسوزشى – soft negotiator – دەليكاتنىي پەرەگوۆورششيك
[6] قاتتى كەلىسسوزشى – hard negotiator – جەستكي پەرەگوۆورششيك
[7] اقىلعا قونىمدى كەلىسىم – wise agreement – رازۋمنوە سوگلاشەنيە
[8] پوزيتسيالىق ساۋدالاسۋ – positional bargaining – پوزيتسيوننىي تورگ
[9] بارلىق تاراپتىڭ زاڭدى مۇددەلەرى – legitimate interests of each side – زاكوننىە ينتەرەسى ۆسەح ستورون
[10] كەلىسىمگە كەلۋدىڭ ءتيىمسىز تاسىلدەرى – inefficient means of reaching agreements – نەەففەكتيۆنوە سرەدستۆو دليا دوستيجەنيا سوگلاسيا
[11] ەرىك-جىگەر سايىسى – contest of will – ۆولەۆوە سوستيازانيە
[12] كەرمەك ءدام – feeling of bitterness – وششۋششەنيە گورەچي
[13] دوستىق پەيىل تانىتۋ ماسەلەنى شەشپەيدى – being nice is not an answer – بىت درۋجەليۋبنىم – ەتو نە رەشەنيە
[14] ادىلەتسىز كەلىسىم – agreement will be unfair – سوگلاشەنيە بۋدەت نەسپراۆەدليۆىم
[15] ەڭبەگىنە نەگىزدەلگەن كەلىسسوز – negotiation on the merits – پەرەگوۆورى پو سۋششەستۆۋ
[16] ادامدار مەن پروبلەمالاردىڭ اراجىگىن اجىراتۋ – separate the people from the problems – سدەلات رازگرانيچەنيە مەجدۋ ليۋدمي ي پروبلەمامي
[17] مۇددەنى باستى نازاردا ۇستاۋ – focus on interests – سوسرەدوتوچيتسيا نا ينتەرەساح
[18] ءوزارا ءتيىمدى جولداردى تابۋ – invent multiple options for mutual gain – وپرەدەليت ۆزايموۆىگودنىە ۆاريانتى
[19] وبەكتيۆتى كريتەريلەردى/ولشەمدەردى قولدانۋ – using objective criteria – يسپولزوۆانيە وبەكتيۆنىح كريتەريەۆ
[20] تالداۋ – analysis – اناليز
[21] قالاي جاۋاپ قاتۋدى جوسپارلاۋ – plan ways of responding – پلانيروۆانيە سپوسوبوۆ رەاگيروۆانيا
[22] ادامي اسپەكت – human aspect – چەلوۆەچەسكي اسپەكت
[23] پروبلەماعا قاتىستى كوزقاراستى ءوزىن ايىپتاۋ دەپ قابىلداۋ – take responses to the problems as to personal attacks – ۆوسپرينيمات رەاكتسيۋ نا پروبلەمى كاك ليچنىە ناپادكي
[24] ادام سەبەپ بولعان پروبلەما – people problem – پروبلەما، سۆيازاننايا س چەلوۆەچەسكيم فاكتوروم
[25] ءتۇيسىنۋ – perception – ۆوسپرياتيە
[26] ەموتسيا – ەموتسيا – emotion
[27] تىلدەسۋ – communication – وبششەنيە
[28] جەتە ءتۇسىنۋ – understand empathetically – وتچەتليۆو پونيمات
[29] ءوزارا قارىم-قاتىناس – rapport – ۆزايموپونيمانيە
[30] ءوز ەموتسياڭدى اڭگىمەنىڭ وزەگىنە اينالدىرۋ – make your emotions an explicit topic of discussion – سدەلات سۆوي ەموتسي پرەدمەتوم وبسۋجدەنيا
[31] ءسوزىڭدى بىرەۋ تىڭداسا، ونى ۇقسا، سودان الاتىن ءلاززات – satisfaction of being heard and understood – ۋدوۆولستۆيە بىت ۋسلىشاننىم ي پونياتىم
[32] ءوزىڭىزدىڭ نە سەزىنگەنىڭىز جايىندا ايتقانىڭىزدى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى – statement about how you feel is difficult to challenge – ۋتۆەرجدەنيە و توم، چتو چۋۆستۆۋەتە ۆى، سلوجنو وسپوريت
[33] كەلىسسوز باستالعانشا ەمىن-ەركىن اڭگىمەلەسۋ – chat before the negotiation starts – نەپرينۋجدەننو وبششاتسيا دو ناچالا پەرەگوۆوروۆ
[34] «بەتپە-بەت» كەلەتىن ءتاسىلدى «قاتار تۇراتىن» تاسىلگە اۋىستىرۋ – from a face-to-face orientation to a side-by-side orientation – س پودحودا «ليتسوم ك ليتسۋ» نا پودحود «بوك و بوك»
[35] اقىلعا قونىمدى شەشىم پوزيتسيالاردى ەمەس، مۇددەلەردى قابىستىرادى – wise solution reconciles interests, not positions – رازۋمنوە رەشەنيە سوگلاسۋەت ينتەرەسى، ا نە پوزيتسي
[36] ءۇنسىز قوزعاۋشى كۇش – silent movers – مولچاليۆايا دۆيجۋششايا سيلا
[37] ءوزىڭدى قارسى تاراپتىڭ ورنىنا قويىپ كورۋ – putting yourself in the other side’s shoes – ستاۆيت سەبيا نا مەستو درۋگوي ستورونى
[38] نەگە بۇلاي ەكەنىن سۇراۋ – ask why – سپروسيت پوچەمۋ
[39] باستى ادامي قاجەتتىلىكتەر – basic human needs – وسنوۆنىە چەلوۆەچەسكيە پوترەبنوستي
[40] مۇددەلەر تۋرالى قالاي ايتۋ كەرەك – how to talk about interests – كاك گوۆوريت وب ينتەرەساح
[41] ىقتيمال شەشىمدەردىڭ اۋقىمى – wide range of possible solutions – شيروكي سپەكتر ۆوزموجنىح رەشەني
[42] كەدەرگى – obstacle – پرەپياتستۆيە
[43] كەدەرگىلەردى ەڭسەرۋدىڭ ءتورت ءتاسىلى – techniques for overcoming these obstacles – مەتودى پرەودولەنيا ەتيح پرەپياتستۆي
[44] «مي شابۋىلى» brainstorming session –موزگوۆوي شتۋرم
[45] ءارتۇرلى يدەيالاردىڭ كوپتىگى – substantial number of markedly different ideas – بولشوە كوليچەستۆو رازنووبرازنىح يدەي
[46] لەگيتيمدىك – legitimacy – پراۆيلنوست، لەگيتيمنوست
[47] ءوتىنىشىڭىزدىڭ وبەكتيۆتى ۇلگىسى – objective standard for your request – وبەكتيۆنىي ستاندارت دليا ۆاشەي پروسبى
[48] وبەكتيۆنىە ستاندارتى رەشەنيا پروبلەمى – پروبلەمانى شەشۋدىڭ وبەكتيۆتى ۇلگىلەرى – objective standards for settling a problem
[49] وبەكتيۆتى كريتەريلەردى قالىپتاستىرۋ – develop objective criteria – فورميروۆانيە وبەكتيۆنىح كريتەريەۆ
[50] دالەلدەردى دۇرىس قابىلداي ءبىلۋ – be open to reasons – بىت وتكرىتىم دليا دوۆودوۆ
[51] قىسىمعا ەشقاشان باعىنباڭىز – never yield to pressure – نيكوگدا نە پودداۆايتەس داۆلەنيۋ
[52] ەشقانداي ءادىس تابىستىڭ كەپىلى بولا المايدى – no method can guarantee success – ني ودين مەتود نە موجەت گارانتيروۆات ۋسپەح
[53] وزگەرتۋگە كەلمەيتىن شىندىق – realities that are hard to change – رەالي، كوتورىە سلوجنو يزمەنيت
[54] ءتيىمسىز كەلىسىمگە كەلۋدەن ءوزىڭدى ءوزىڭ قورعاۋ – protect you against making an agreement that you should reject – زاششيتيت سەبيا وت زاكليۋچەنيا نەۆىگودنوگو سوگلاشەنيا
[55] قولدا بار ارتىقشىلىقتى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋ – make the most of the assets that you have – ماكسيمالنو ەففەكتيۆنو يسپولزوۆات ۆىگودۋ، يمەيۋششۋيۋسيا ۋ ۆاس
[56] تومەنگى شەك – bottom line – نيجنيايا گرانيتسا
[57] تالقىلانىپ وتىرعان كەلىسىمنىڭ ەڭ جاقسى بالاماسى (توكەجب) – best alternative to a negotiated agreement (BATNA) – نايلۋچشايا التەرناتيۆا وبسۋجداەمومۋ سوگلاشەنيۋ (ناوس)
[58] كەلىسسوزدى دوعارۋ – walk away from negotiations – ۋحوديت وت پەرەگوۆوروۆ
[59] كەلىسسوز كەزىندەگى دجيۋ-دجيتسۋ – negotiation jujitsu – پەرەگوۆورنوە دجيۋ-دجيتسۋ
[60] ءۇشىنشى تاراپتى تارتۋ – include a third party – پريۆلەكات ترەتيۋ ستورونۋ
[61] سوقتىعۋعا بوي الدىرماي، ولاردى پروبلەماعا قارسى باعىتتاۋ – sidestep attacks and deflect them against the problem – وبحوديت ناپادكي ي ناپراۆليات يح پروتيۆ پروبلەمى
[62] قارسىلاسىڭىزدىڭ پوزيتسياسىنا قارسى شىقپاڭىز – don’t attack the enemy position – نە اتاكوۆات پوزيتسيۋ پروتيۆنيكا
[63] پىكىردى سۇراقپەن الماستىرىڭىز – replace statements with questions – زامەنيت ۋتۆەرجدەنيا ۆوپروسامي
[64] تىعىرىققا تىرەلۋ سەزىمى – impression of a stalemate – ۆپەچاتلەنيە تۋپيكا
[65] ادەپكە جاتپايتىن نەمەسە جاعىمسىز ايلا-شارعى – unethical or unpleasant tricks – نەەتيچنىە يلي نەپرياتنىە تريۋكي
[66] ماسەلەنى توتەسىنەن قويۋ – explicitly raise the issue – وبسۋديت ۆ پرياموي فورمە
[67] قارسى تاراپتىڭ پىكىرىن تەكسەرۋ – seek verification the other side’s claims – دوبيتسيا پروۆەركي كاكيح-ليبو ۋتۆەرجدەني درۋگوي ستورونى
[68] سترەسسكە تولى ورتا – stressful environment – سترەسسوۆايا سرەدا
[69] قوقان-لوققىنى مۇمكىندىگىنشە ەلەۋسىز قالدىرۋ – ignore threats where possible – يگنوريروۆات ۋگروزى، گدە ەتو ۆوزموجنو
[70] شەكتەن تىس تالاپتار – extreme demands – چرەزمەرنىە ترەبوۆانيا
[71] «كەلىس نەمەسە قايقاي» ءپرينتسيپى – take-it-or-leave-it principle – پرينتسيپ «سوگلاشايسيا يلي ۋحودي»
[72] جاعىمسىز ايلا-شارعىنى اشىپ كورسەتۋدەن قىسىلماڭىز – don’t hesitate to point out dirty tricks – نە ستەسنياتسيا ۋكازىۆات نا گريازنىە تريۋكي
