كوپۇلتتى، تاتۋ، ەگەمەندىگى اسقاق ەلدە تۇرىپ جاتقانىما باقىتتىمىن — ۆلاديسلاۆ رودەنكو

3165
Adyrna.kz Telegram

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مىندەتى - مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياساتتى ازىرلەۋگە جانە جۇزەگە اسىرۋعا ىقپال ەتۋ. قازاق حالقىنىڭ اسسامبلەياسى ەل ىشىندەگى ۇلتارالىق قاتىناستىڭ بەيبىتشىلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن قىزمەت ەتەتىنى بەلگىلى. ەلىمىزدە قازاق ءتىلىن، قازاق مادەنيەتىن، قازاق ءداستۇرىن، سالتىن ۇستاناتىن قانشاما ۇلت وكىلى بار. سولاردىڭ ءبىرى، بۇگىنگى تاڭدا قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ، ءداستۇر-سالتىنا دەيىن ۇستاناتىن ورىس ۇلتىنىڭ وكىلى رودەنكو ۆلاديسلاۆپەن «ادىرنا» ءتىلشىسى سۇحباتتاستى. 

- ۆلاديسلاۆ، قازاقستانعا قالاي كوشىپ كەلدىڭىز، ەل تۋرالى قانداي ويداسىز؟

- قازاقستان – بەيبىتشىلىك پەن باقىت ورداسى. نەگە دەسەڭىز، مەن بۇل ەلگە كوشىپ كەلگەنىمە ون جىلداي عانا ۋاقىت بولسا دا، بۇل ەل مەنى ءوزىنىڭ قوناقجايلىلىعىمەن، اسەم تابيعاتىمەن جانە كوپۇلتتى تاتۋلىعىمەن باۋراپ الدى دەسەم بولادى. ءوزىم رەسەيدىڭ ساراتوۆ قالاسىنىڭ تۋماسىمىن. ءبىز وتباسىمىزبەن قازاقستانعا ەڭ اۋەلى تۋىسقانىمىزدىڭ شاقىرتۋىمەن قوناق بولىپ كەلگەن بولاتىنبىز. اناما قازاقستان وتە قاتتى ۇناعان بولۋى كەرەك بىردەن وسىندا الماتى قالاسىنا كوشىپ كەلىپ، ءجاسوسپىرىم شاعىمنىڭ ەڭ قىزىق كەزەڭدەرى وسى ەلدە ءوتتى. قازاق مەكتەبىندە وقىپ، تەك قازاق بالالارمەن ارالاستىم. ورتانشى اعام جانە اپكەم ۇشەۋىمىز ءبىر قازاق مەكتەبىن تامامدادىق.. تەك ۇلكەن اعام عانا ءالى كۇنگە دەيىن قازاقشاعا شورقاقتاۋ. باسىندا ۇيرەنىسە الماي، جاتىرقاپ، تۇسىنە الماي، قينالعانىمىز راس. الايدا، مەكتەپتەگى ءبىلىم مەن ءوزىمنىڭ دە بۇل ەلدىڭ مادەنيەتى مەن تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىم زور بولدى ما، جارتى جىلدا ەركىن سويلەيتىن حالگە جەتتىم. مەكتەپتى اياقتاعان سوڭ، جوو ورنىن دا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتى قازاق تىلىندە تاڭداعان بولاتىنمىن. قازاق تىلىندە كوپتەگەن كىتاپتار وقىپ، ماقال-ماتەلدەر جاتتاپ، قازاق ادەبيەتىندەگى ءتۇرلى اقىن-جازۋشىلاردىڭ ەڭبەگىنە قىزىقتىم.

- راسىمەن دە، قازاقشاعا سۋداي ەكەنسىز. قازاق تىلىندە وسىنشالىقتى ەركىن سويلەي ءبىلۋ ءۇشىن كىتاپتاردان بولەك تاعى نەنىڭ، كىمنىڭ پايداسى ءتيدى؟

- جاڭا تىلگە تيەك ەتكەندەي ءجاسوسپىرىم شاقتىڭ قىزىقتى كەزەڭى قازاقستاندا، وسى الماتى وبلىسىنداعى تولقىن اتتى اۋىلدا ءوتتى. ال ءبىزدىڭ اۋىلدا، ءبىز كوشىپ كەلگەن ۋاقىتتا، ورىس، تاتار، نەمىس، ۇيعىر، وزبەك، شەشەن، كۇرد ۇلتىنىڭ وكىلدەرى دە كوپ بولدى. مەكتەپ ەكى تىلدە بولاتىن. قازاق جانە ورىس. اركىم ءوز تاڭداۋى بويىنشا قالاعان مەكتەبىندە وقۋعا مۇمكىندىگى بولدى. اعام ەكەۋمىز انامنىڭ ۇگىتتەۋىنسىز-اق، قازاق مەكتەبىن تاڭدادىق. باستاپقىدا، ءبىراز قينالدىم. الايدا، ارالاساتىن ورتاڭ قازاقتار، مەكتەپتەگى ۇستازدارىڭ دا قازاقتار، الدىڭدا جاتقان ءبىلىم كوزى كىتاپ تا قازاق تىلىندە ارينە جەتىك مەڭگەرمەگەندە قايتەسىڭ. ۇيدە عانا ورىسشا سويلەسەمىز. انام ءالى دە قازاقشاعا ونشا ەمەس. دەگەنمەن جاقسى تۇسىنەدى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنەم دەگەن جاندارعا قازاق دوستار كوبەيتىڭىزدەر، مەن سەكىلدى قازاق قىزىنا عاشىق بولىپ، وعان قازاق تىلىندە سەزىم ءبىلدىرىپ، تاڭ-تاماشا ەتىڭىز دەگىم كەلەدى. (كۇلىپ)

- قازاق قىزىنا عاشىق بولدىم دەيسىز بە؟ وسى تۋرالى تارقاتا ايتا كەتىڭىزشى...

- ءيا. ءدال قازىر وتاۋ قۇرعانىمىزعا ءبىر جىلدان اسىپ بارادى. شىندىعىندا ءبىزدىڭ ماحاببات داستانىمىز «قىز جىبەك پەن تولەگەننىڭ» حيكاياسىنان كەندە ەمەس. تەك بىزدىكى ول داستان سەكىلدى ەمەس، اللاعا شۇكىر، باياندى جالعاسىن تاپتى.

مەن ءوزىم مەكتەپ شاعىمنان ۆولەيبول سپورتىمەن اينالىسامىن. ءتۇرلى ەلدى-مەكەندەرگە بارىپ، اۋدان، وبلىس بويىنشا ەل ارالاپ، جارىستارعا ءجيى شىعاتىنبىز. جانسايامەن (ۆلاديسلاۆتىڭ جارى) سولاي ءبىر ۋنيۆەرسيادا اياسىندا، جارىسقا بارعان ۋاقىتتا تانىسقان بولاتىنمىن. باستاپقىدا ونىڭ رەاكتسياسىن ءبىلۋ ءۇشىن ونىمەن ورىسشا امانداسىپ، ورىسشا تانىستىم. سۇراسىپ، ءبىلىسىپ، تەلەفون ءنومىرىن الدىم. الەۋمەتتىك جەلىدە دە ورىس تىلىندە حات الماساتىنبىز. ءبىر كۇنى ۇناتۋ سەزىمى بايقالا باستاعان ساتتە، وعان مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «عاشىقپىن» دەگەن ولەڭىن جىبەردىم. ول كۇلدى دە، «تى حوت پونيماەش، چتو زدەس ناپيسانو» دەپ جاۋاپ بەردى. ال مەن وعان، «تۇسىنگەندە قانداي، سەزىمىمدى ساعان وسىلاي جەتكىزگىم كەلەدى» دەپ جاۋاپ بەردىم. ول تاڭ قالدى. «قازاقشا بىلەتىن بولساڭ، وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە مەنى ورىسشا سويلەتىپ قيناپ جۇرگەنسىڭ» دەپ ءتيىسىپ، كۇلە باستادى. وسىلايشا ءبىزدىڭ ماحاببات داستانىمىز قازاقي ليريكالىق حيكاياعا اينالدى. وسىدان ءبىر جىل بۇرىن جانساياعا ۇيلەنۋگە ۇسىنىس تاستاپ، قازاقى جورالعىنىڭ بارلىعىن جاساپ، قازاقي داستۇردەن اتتاماي، قۇدالىق، سىرعا سالۋ، ۇزاتۋ، كيتتەسۋ سىندى ءجون-جورالعىنىڭ بارلىعىن جاساپ وتاۋ قۇردىق. ءوزىم يسلام ءدىنىن دە قابىلداعان بولاتىنمىن. مەشىتتە ازان شىقىرىپ، مۇسىلمانشا قويىلعان اتىم – يسلام. مەشىتكە بارىپ، شاريعات بويىنشا اق نەكەمىزدى دە قيدىق. بۇگىندە ءبىز - باقىتتىمىز.

- تۋعان جەرىڭىز نەمەسە قازاقستان؟ قايسىسىن تاڭدار ەدىڭىز؟

- تۋعان جەر -  كىمگە بولماسىن ىستىق، كىمگە بولماسىن جاقىن مەكەن. ارينە، بالالىق شاعىمنىڭ جارقىن ەستەلىكتەرىن قالدىرىپ كەتكەن ساراتوۆتى ساعىنباۋىم مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، مەن ول ولكەدە تۋىپ ءوستىم. ءبىلىم الدىم، اتا-انام قىزمەت جاسادى. ءبىز ءۇشىن قاشان دا تۋعان جەر ىستىق مەكەن بولىپ قالا بەرەدى. الايدا، مەن ءوز باقىتىمىدى، ءوزىمنىڭ ومىرلىك ماقساتىمدى، تاعدىرىمدى قازاقستاننان تاپتىم. قازاقستان – باقىت مەكەنى. وسى جەردە، وسى ەلدە مەن ءوزىمنىڭ ومىرلىك جەتىستىكتەرىمدى باعىندىرۋدامىن. كىم بىلەدى بالكىم رەسەيدە بولسام ءبارى باسقاشا بولار ما ەدى، بالكىم كەرىسىنشە بۇدان دا جاقسى بولار ما ەدى؟! بىراق، بۇل تاعدىر. بۇيىرتقانى – وسى. نە دەگەنمەن دە، بۇگىنگى كۇنىم ءۇشىن شەكسىز باقىتتىمىن.

ءوزىمنىڭ جەكە كاسىبىمدى دە دوڭگەلەتۋدەمىن. كاسىپ تۇرعىسىنان كوپتەگەن ۇسىنىستار بولدى. باسقا ەلدە نەگە بايقاپ كورمەيسىڭ، نەگە ءارى قاراي دامىتپاسقا، شەت ەلدىك نارىققا نەگە شىعارماسقا دەگەن دە ۇسىنىستار بولدى. الايدا مەن، ماعان بارىن بەرگەن قازاقستان ءۇشىن، قازاق ەلىنىڭ ەكونوميكاسى مەن بولاشاعى ءۇشىن ارى قاراي قىزمەت ەتۋىم كەرەك دەپ شەشتىم. سول سەبەپتى دە، ءوز كاسىبىمدى قازاقستاننان باستاعاندى ءجون كوردىم. الدىمەن ءوز نارىعىمىزدا جاقسى جەتىستىككە جەتىپ الايىن، سونان سوڭ قازاقستاندى الەمگە تانىتاتىن بولامىز. وسى تۇرعىدان العاندا مەن ارينە قازاقستاندى تاڭدايمىن.

- ەلىمىزدىڭ كوپۇلتتىلىعى تۋرالى قانداي ويداسىز؟

- ەلىمىزدىڭ كوپ ۇلتتىلىعى – ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز جانە ەل دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق رەسۋرسى. بۇل ءبىزدىڭ السىزدىگىمىز ەمەس، ءدال وسى مۇمكىندىكتى ءبىز ءالى دە بارىنشا پايدالانا المايمىز. سوندىقتان مەملەكەت، مەملەكەتتىك ورگاندار، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، ولاردىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىن شەشۋى كەرەك، شەشىپ تە كەلە جاتىر.  ەلىمىزدىڭ كوپ ۇلتتىلىعى – ءبىزدىڭ ماڭىزدى بايلىعىمىز ەكەنىنە ەشكىم دە كۇماندانباۋى كەرەك، ونى قورعاۋ جانە دۇرىس پايدالانۋ كەرەك. ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاق ءتىلى ۋاقىت وتە كەلە ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالۋى ءتيىس دەگەن تۇجىرىمدامالىق يدەياسىنىڭ بولاشاعى زور دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل وتە ماڭىزدى تۇجىرىمدامالىق تەزيس. سونىمەن قاتار، قازاق ءتىلى ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالۋى كەرەك دەگەن يدەيانى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋ ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق قاتىناستاردىڭ جاڭا پاراديگماسى رەتىندە جاندانۋى ءتيىس

ۇلت تاقىرىبىنا كەلگەندە كىبىرتىكتەپ قالامىن. سەبەبى، مەن ادامداردى تۇرىنە، سىرت بەينەسىنە، اتىنا، زاتىنا، ۇلتىنا قاراپ بولە المايدى ەكەنمىن. نەگە دەسەڭىز، «جامان ۇلت بولمايدى، جامان ادام بولادى» دەيدى. مەن ءۇشىن قازاقستان اتتى كەڭ بايتاق ەلدە تۇرىپ جاتقان، وسى ەلدىڭ سۋىن ءىشىپ، نانىن جەپ جاتقان ءاربىر ادام باعالى، ءاربىر ادام ىستىق. باعانا ايتقانىمداي، قازاق ەلى سونداي قوناقجاي حالىق. قاي ۇلت وكىلىن بولماسىن قۇشاق جايا قارسى الىپ، كەڭ پەيىلدىلىگىن توگىپ تۇرادى. ءبىز بۇل ەلگە كەلگەن كەزدە دە سولاي بولعان، ءالى دە سولاي، سولاي بولا بەرەدى دە. كوپۇلتتى، تاتۋ، ەگەمەندىگى اسقاق ەلدە تۇرىپ جاتقانىما باقىتتىمىن.

ۇلتتاردىڭ تاتۋلىعى مەن ىنتىماقتاستاعى جولىندا قحا ويداعىداي قىزمەت ەتۋدە. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەركىندىگى اۋەلى ەلباسىمىزدىڭ جانە پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ارقاسىندا ەكەنىن اتاي كەتپەسەك بولماس. سەبەبى، 130-دان استام ۇلت وكىلىنىڭ اۋىزبىرشىلىگى مەن تاتۋلىعىن، زايىرلىلىعىن ساقتاپ وتىرعان ەل باسشىلارىنىڭ ەڭبەگى قاشان دا بيىك، مارتەبەسى قاشان دا جوعارى بولىپ قالا بەرەدى.

- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

اڭگىمەلەسكەن: دينا ليتپين،

«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر