Sasapost (ەگيپەت): ەندى بىزگە سيىرلار كەرەك ەمەس. سەبەبى، ءسۇتتى ميكروەلەمەنتتەردەن الۋعا بولادى! جانۋارلاردان الىناتىن ونىمدەردەن باس تارتۋدىڭ بەلسەندى تەندەنتسياسى ونىڭ ۇقساس ءپىشىنى، ءتۇسى مەن ءدامى بار انالوگتى ونىمدەردىڭ شىعۋىنا اكەلدى.
جاقىندا بىرقاتار كومپانيالار جانۋارلاردان الىناتىن ماتەريالداردان گورى وسىمدىك تەكتەس ەت انالوگتارىن نەمەسە تابيعي ەت الماستىرعىشتارىن وندىرەتىنىن جاريالادى. ەت انالوگتارى ادەتتە بەلگىلى ءبىر ەت تۇرلەرىنىڭ ەستەتيكالىق قاسيەتتەرىنە (مىسالى، تەكستۋراسى، ءدامى مەن سىرتقى ءتۇرى) نەمەسە حيميالىق سيپاتتامالارىنا سايكەس كەلەدى. كوپتەگەن انالوگتار سويادان نەمەسە گليۋتەندەن جاسالعان، بىراق قازىر ولاردى بۇرشاق نەمەسە ساڭىراۋقۇلاق اقۋىزىنان دا جاساۋعا بولادى.
ءبىز ەت جايىندا عانا بايانداپ وتىرمىز، بىراق بۇل جانۋارلار تۋرالى تولىق مالىمەت بەرمەيدى. كوپتەگەن بيوينجەنەرلەر جانۋارلاردىڭ ەڭ تانىمال ونىمدەرىنىڭ ءبىرى - ءسۇتتىڭ انالوگتارىن تابۋعا ىنتالى. ارينە، ءسۇتتىڭ ءار ءتۇرلى تۇرلەرى بار، ونىڭ ىشىندە سويا ءسۇتى مەن كوكوس ءسۇتى. سوندىقتان بۇگىنگى ماقالادا ءبىز جانۋارلار سۇتىمەن بىردەي سيپاتتامالارى بار ءسۇت ءوندىرىسى تۋرالى بايانداۋدى ءجون كوردىك.
ءسۇت الماستىرعىشتاردى ىزدەڭىز
امەريكالىق «Perfect Day» كومپانياسى ءسۇت ونىمدەرىنىڭ ورتالىق زەرتحاناسى بولىپ سانالادى. ول جانۋارلاردان الىناتىن ءسۇت ونىمدەرىنە وسىمدىك نەگىزىندەگى بالاما ىزدەيدى.
مۇنىڭ ءبارى 2014 جىلى باستالدى. كومپانيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى رايان پانديا كرەمدى ىرىمشىك تورتىن جاساۋعا شەشىم قابىلدادى. پانديا ءشوپ ينگرەديەنتتەرىنەن - سويادان كرەمگە ارنالعان كىلەگەي جاساۋعا تىرىستى. بىراق ونىڭ ارەكەتى ءساتسىز اياقتالدى، ويتكەنى كىلەگەي تىم جەڭىل بولىپ شىقتى.
رايان پانديا ءجاسوسپىرىم كەزىندە جانۋارلاردىڭ ءال-اۋقاتى مەن ەت ءوندىرىسىنىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرىمەن اينالىساتىن ۆەگەتاريانشى بولدى. ۆەگەتارياندىق ديەتاعا اۋىسقاندا، ول ماڭىزدى ماسەلەگە تاپ بولدى - پانديا ءسۇت ونىمدەرىنىڭ جانكۇيەرى ەكەنىن ءتۇسىندى.
كىلەگەيلى ىرىمشىككە جاسالعان ءساتسىز ەكسپەريمەنتتەن كەيىن ول ءوزىنىڭ سۇيىكتى ءسۇت ونىمدەرىن سيىر ءسۇتىنسىز جاساۋدىڭ جولىن ىزدەي باستادى. 2014 جىلى سول ماسەلەنىڭ شەشىمىن ىزدەگەن رايان پانديا مەن ونىڭ دوسى پەرۋمال گاندي بىرگە ءسۇت نارىعىندا توڭكەرىس جاسايتىن «Perfect Day» قۇردى. كومپانيا سيىر سۇتىندە كەزدەسەتىن ايىرماشىلىعى جوق كازەين مەن سارىسۋى، اقۋىزدارى بار لاكتوزاسىز ونىمدەردى شىعارۋ ءۇشىن «ءدال فەرمەنتاتسيا» تەحنولوگياسىن قولداندى.
فەرمەنتاتسيا - ءسۇت ونەركاسىبىندەگى رەۆوليۋتسيا
فەرمەنتتەۋ - بۇل ميكروورگانيزمدەردى جانۋارلاردان الىناتىن ونىمدەردى وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن تەحنولوگيا. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ بەدەلدىسى - ءسۇت. مال سۇتىندە كەزدەسەتىن نەگىزگى كومپونەنتتەر - كازەين مەن سارىسۋ اقۋىزدارى. ءسۇتتى وسى ەكى كومپونەنتتەن ءوندىرۋ دەگەنىمىز - جانۋارلاردىڭ سۇتىنە جاقىن ءسۇتتى الامىز، بىراق ونى سيىردان المايمىز.
ارينە، ميكروبتىق فەرمەنتتەۋ - تاماق ونەركاسىبىندە جاڭا تەحنولوگيا ەمەس. ەجەلگى زاماننان بەرى ادامدار اشىتۋ پروتسەسىن قولدانعان. نان، ىرىمشىك، يوگۋرت، سىرا مەن شاراپ - تاعامداعى اشىتۋدىڭ نەگىزگى تۇرلەرى. بۇل ءار ءتۇرلى اشىتقى مەن باكتەريالار قوسىلعان تاعامدى وڭدەۋ پروتسەسى.
جاڭا ادىستە گەنەتيكالىق تۇرلەندىرىلگەن ميكروورگانيزمدەر قولدانىلادى (كوبىنەسە تريحودەرما تۇقىمىنىڭ ساڭىراۋقۇلاقتارى). عالىمدار دنق تىزبەكتەرىندەگى نۋكلەوتيدتەردىڭ رەتتىلىگىن وزگەرتىپ، ولاردى بەلوكتاردىڭ بەلگىلى ءبىر تۇرلەرىن (كازەين مەن سارىسۋ اقۋىزدارى) شىعارۋعا ماجبۇرلەيدى.
بۇل گەنەتيكالىق تۇرلەندىرىلگەن ميكروورگانيزمدەر بيورەاكتورلاردا وسىرىلەدى، وندا ولار ءتاتتى جۇگەرىدەگى كومىرسۋلاردى جانۋارلار اقۋىزىنا ەمەس، وسىمدىك پروتەينىنە اينالدىرادى. سودان كەيىن ولار گەنەتيكالىق تۇرلەندىرىلگەن باكتەريالاردان بولىنەدى. وسىلايشا ولار جانۋارلارعا ۇقساس ەستەتيكالىق جانە قورەكتىك قاسيەتتەرگە يە بولادى. بۇل اقۋىزداردى كەپتىرۋگە جانە قۇرامىندا ءسۇت پروتەينى بار ءتۇرلى ءسۇت ونىمدەرىنىڭ ينگرەديەنتتەرى رەتىندە پايدالانۋعا بولادى.
بەلگىلى اقۋىزدار مەن فەرمەنتتەردى ءوندىرۋ ءۇشىن گەنەتيكالىق تۇرلەندىرەتىن ميكروورگانيزمدەر تەحنولوگياسى 1970 -ءشى جىلداردان باستاپ، بيوتەحنولوگيالىق كومپانيالار باكتەريالاردان نەمەسە اشىتقىدان حيموزين جاساۋ ءۇشىن گەندىك ينجەنەريانى قولدانعان. حيموزين (نەمەسە رەنين) - جاس تولدەردىڭ اسقازان بەزىندە شىعارىلاتىن بەس اس قورىتۋ فەرمەنتىنىڭ ءبىرى. ول اقۋىزدىڭ قورىتىلۋىنا جانە ءسۇتتىڭ كواگۋلياتسياسىنا جاۋاپ بەرەدى. ءحيموزيننىڭ زەرتحانالىق ءوندىرىسى ىرىمشىك وندىرىسىندە پروبلەمالار تۋعىزعان وسى فەرمەنتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن تەز دامي باستادى.
جاساندى ەت ءوندىرىسىنىڭ تابيعي سۇتتەن ايىرماشىلىعى نەدە؟
جاساندى ءسۇتتى ءوندىرۋ ەتكە قاراعاندا وڭاي. ەت ءوندىرۋ ءۇشىن جانۋارلاردىڭ باعانالى جاسۋشالارى قولدانىلادى. ولار قورەكتىك ورتاعا سالىنىپ، بيورەاكتورعا ورنالاستىرىلادى، وندا بۇلشىقەتتەردىڭ، مايلى، كەيدە دانەكەر ۇلپانىڭ ءتۇزىلۋى جۇرەدى. ءسۇت - بۇل جارتىلاي سۋدا ەرىگەن بيومولەكۋلالاردىڭ قوسپاسى، سوندىقتان وندىرۋگە وڭاي.
ءسۇت تەك التى اقۋىزدان تۇرادى، ولاردىڭ تورتەۋى كازەيننىڭ ءار ءتۇرى، ەكەۋى سارىسۋدىڭ تۋىندىلارى. سۇتتە سونىمەن قاتار سۋدا توقتاتىلعان نەمەسە جارتىلاي ەرىگەن مايلار، قانتتار مەن مينەرالدار بار. كوپتەگەن فەرمەنتتەۋ كومپانيالارى قازىرگى ۋاقىتتا ءسۇتتى ەمەس، اقۋىزدى قۇرايتىن كومپونەنتتەردى وندىرۋگە باعىتتالعان.
Perfect Day Trichoderma reesei كومەگىمەن سارىسۋ اقۋىزدارىن شىعارادى. بۇل اقۋىز قازىرگى ۋاقىتتا امەريكا قۇراما شتاتتارىندا ساتىلاتىن ۆەگەتارياندىق بالمۇزداقتىڭ ءۇش برەندىمەن ءسۇتتى الماستىرۋشى رەتىندە قولدانىلادى.
قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، تولىق ءسۇت ءوندىرۋدىڭ قاجەتى جوق، بىراق ءسۇتتىڭ قۇرامداس بولىكتەرىن وڭاي وندىرۋگە جانە قۇرامىندا ءسۇت بولۋى كەرەك ونىمدەردە قولدانۋعا بولادى. ۆەگەتارياندىق بالمۇزداق ءبىر باسەكەگە 5,99 دوللارعا باعالانادى. بۇل تومەن باعا ۆەگەتارياندىق ەتتەن مۇلدەم وزگەشە. بىرنەشە ءتىلىم ۆەگەتارياندىق تاۋىقتىڭ باعاسى ناعىز ستەيك بار تالعامپاز كەشكى اسقا تۇسەدى.
سەبەبى، فەرمەنتتەۋ - تاماق ونەركاسىبىندە كەڭ تارالعان تەحنولوگيا، سوندىقتان ەشكىمگە جاڭا وندىرىستىك پروتسەستەردى وزگەرتۋ نەمەسە ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. سونىمەن قاتار، ءتيىستى ورگانداردى بۇل ونىمدەر جەۋگە جارامدى دەپ سەندىرۋدىڭ قاجەتى جوق، سەبەبى ولار قاۋىپسىز دەپ سانالاتىن ميكروورگانيزمدەر مەن پروتسەستەردى قولدانۋ ارقىلى شىعارىلادى. Perfect Day اقش -تىڭ ازىق -تۇلىك جانە ءدارى -دارمەك باسقارماسىنان (FDA) 2020 جىلى سارىسۋ اقۋىزىن وندىرۋگە رۇقسات سۇراعاندا، ول بىردەن الدى.
قاۋىپسىز ءسۇت
بۇل تەحنولوگيانى قولدانا وتىرىپ، وسىمدىك تەكتەس ءسۇت ءوندىرۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى ايىرماشىلىعى ونىڭ تەوريالىق تۇرعىدان ناعىز سۇتكە قاراعاندا ساۋ ەكەندىگىندە. ول كادىمگى سۇتتە كەزدەسەتىن كەيبىر ينگرەديەنتتەرسىز دايىندالادى. مىسالى، انتيبيوتيكتەر نەمەسە گورموندار، كەيدە اعزاعا تەرىس اسەر ەتەدى. سونىمەن قاتار، وسىمدىك تەكتەس ءسۇتتىڭ تاعامدىق جانە تابيعي ءسۇت ينفەكتسياسىن جۇقتىرۋ ىقتيمالدىعى از.
سونىمەن قاتار، وسىمدىك تەكتەس ءسۇت لاكتوزاسىز دايىندالادى، ول لاكتوزاعا توزبەۋشىلىگى بار ادامدارعا جارايدى. ونىڭ قۇرامىندا مايلار مەن باسقا دا قورەكتىك زاتتار بولۋى مۇمكىن.
بىراق ازىرگە مۇنىڭ ءبارى تەوريادا. ءبىز مامانداردىڭ وسى تەحنولوگيا كومەگىمەن قانداي جەتىستىكتەرگە جەتكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن ءسۇتتىڭ وسى ءتۇرىنىڭ نارىققا شىعۋىن كۇتەمىز. بالمۇزداق - بۇل كوكونىس ءسۇتى نەمەسە باسقا ءسۇت ونىمدەرى بار نارىقتاعى جالعىز ءونىم.
ىرىمشىك كەلەسى كەزەكتە:
«Formo» نەمىس كومپانياسى ىرىمشىك وندىرۋگە ماماندانعان. كازەين مەن سارىسۋ اقۋىزدارىن اشىتۋ ارقىلى وندىرىلەدى. سودان كەيىن ءداستۇرلى تۇردە موتسارەللا مەن ريكوتتا ىرىمشىگىنە اينالادى. بۇل جانۋارلاردان الىناتىن ونىمدەردى توقتاتقىسى كەلەتىندەر مەن ىرىمشىكتەن باس تارتا المايتىندار ءۇشىن جاقسى جاڭالىق.
نەمىس كومپانياسى شوپتەن جاسالعان ىرىمشىكتىڭ بىرنەشە ءپروتوتيپىن جاساپ شىعاردى. وسى جىلدىڭ سوڭىندا ءدام تاتۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن بەرليندە وتەتىن ارنايى ءىس-شاراعا ۇسىنۋدى جوسپارلاپ وتىر.
نارىقتا وسىمدىك نەگىزىندەگى بالمۇزداق پەن وسىمدىك نەگىزىندەگى ىرىمشىكتىڭ پروتوتيپتەرىمەن كەلەسى بيوينجەنەرلەر ىشەتىن نەمەسە شاي مەن كوفەگە قوسىلاتىن ءسۇت بولادى دەپ كۇتىلۋدە. ونى جۇزەگە اسىرۋ-ۇلكەن پروبلەما. تەحنولوگيالىق شەكتەۋلەرگە بايلانىستى «ءسۇت قاقتىعىسى» دەپ اتالادى.
مىسالى، ەۋروپا ەلدەرىندە ءسۇت وندىرۋشىلەر سۇلى مەن جاڭعاقتاردان جاسالعان وسىمدىك تەكتەس ءسۇت ونىمدەرىنە «ءسۇت» جانە «يوگۋرت» سوزدەرىن قولدانۋعا تىيىم سالاتىن زاڭداردى ءساتتى قولدانا باستادى. ەۋروپارلامەنت ءسۇت ونىمدەرىنىڭ اتاۋلارىن قولدانۋعا تىيىم سالۋدى ۇزارتتى، بىراق وتكەن جىلدىڭ مامىرىندا ول قورشاعان ورتانى قورعاۋ، تۇتىنۋشىلار مەن جانۋارلاردى قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ كواليتسياسىنىڭ قىسىمىنا بايلانىستى شەشىمىن وزگەرتتى. وسىلايشا ولاردىڭ پوزيتسياسى قيىن بولىپ قالا بەرەدى.
ءىنجۋ ومىرزاق،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
