Sasapost (Egipet): Endı bızge siyrlar kerek emes. Sebebı, süttı mikroelementterden aluǧa bolady! Januarlardan alynatyn önımderden bas tartudyŋ belsendı tendensiiasy onyŋ ūqsas pışını, tüsı men dämı bar analogty önımderdıŋ şyǧuyna äkeldı.
Jaqynda bırqatar kompaniialar januarlardan alynatyn materialdardan görı ösımdık tektes et analogtaryn nemese tabiǧi et almastyrǧyştaryn öndıretının jariialady. Et analogtary ädette belgılı bır et türlerınıŋ estetikalyq qasietterıne (mysaly, teksturasy, dämı men syrtqy türı) nemese himiialyq sipattamalaryna säikes keledı. Köptegen analogtar soiadan nemese gliutenden jasalǧan, bıraq qazır olardy būrşaq nemese saŋyrauqūlaq aquyzynan da jasauǧa bolady.
Bız et jaiynda ǧana baiandap otyrmyz, bıraq būl januarlar turaly tolyq mälımet bermeidı. Köptegen bioinjenerler januarlardyŋ eŋ tanymal önımderınıŋ bırı - süttıŋ analogtaryn tabuǧa yntaly. Ärine, süttıŋ är türlı türlerı bar, onyŋ ışınde soia sütı men kokos sütı. Sondyqtan bügıngı maqalada bız januarlar sütımen bırdei sipattamalary bar süt öndırısı turaly baiandaudy jön kördık.
Süt almastyrǧyştardy ızdeŋız
Amerikalyq «Perfect Day» kompaniiasy süt önımderınıŋ ortalyq zerthanasy bolyp sanalady. Ol januarlardan alynatyn süt önımderıne ösımdık negızındegı balama ızdeidı.
Mūnyŋ bärı 2014 jyly bastaldy. Kompaniianyŋ negızın qalauşy Raian Pandia kremdı ırımşık tortyn jasauǧa şeşım qabyldady. Pandia şöp ingredientterınen - soiadan kremge arnalǧan kılegei jasauǧa tyrysty. Bıraq onyŋ äreketı sätsız aiaqtaldy, öitkenı kılegei tym jeŋıl bolyp şyqty.
Raian Pandia jasöspırım kezınde januarlardyŋ äl-auqaty men et öndırısınıŋ qorşaǧan ortaǧa äserımen ainalysatyn vegetarianşy boldy. Vegetariandyq dietaǧa auysqanda, ol maŋyzdy mäselege tap boldy - Pandia süt önımderınıŋ janküierı ekenın tüsındı.
Kılegeilı ırımşıkke jasalǧan sätsız eksperimentten keiın ol özınıŋ süiıktı süt önımderın siyr sütınsız jasaudyŋ jolyn ızdei bastady. 2014 jyly sol mäselenıŋ şeşımın ızdegen Raian Pandia men onyŋ dosy Perumal Gandi bırge süt naryǧynda töŋkerıs jasaityn «Perfect Day» qūrdy. Kompaniia siyr sütınde kezdesetın aiyrmaşylyǧy joq kazein men sarysuy, aquyzdary bar laktozasyz önımderdı şyǧaru üşın «däl fermentasiia» tehnologiiasyn qoldandy.
Fermentasiia - süt önerkäsıbındegı revoliusiia
Fermentteu - būl mikroorganizmderdı januarlardan alynatyn önımderdı öndıruge mümkındık beretın tehnologiia. Olardyŋ ışındegı eŋ bedeldısı - süt. Mal sütınde kezdesetın negızgı komponentter - kazein men sarysu aquyzdary. Süttı osy ekı komponentten öndıru degenımız - januarlardyŋ sütıne jaqyn süttı alamyz, bıraq ony siyrdan almaimyz.
Ärine, mikrobtyq fermentteu - tamaq önerkäsıbınde jaŋa tehnologiia emes. Ejelgı zamannan berı adamdar aşytu prosesın qoldanǧan. Nan, ırımşık, iogurt, syra men şarap - taǧamdaǧy aşytudyŋ negızgı türlerı. Būl är türlı aşytqy men bakteriialar qosylǧan taǧamdy öŋdeu prosesı.
Jaŋa ädıste genetikalyq türlendırılgen mikroorganizmder qoldanylady (köbınese trihoderma tūqymynyŋ saŋyrauqūlaqtary). Ǧalymdar DNQ tızbekterındegı nukleotidterdıŋ rettılıgın özgertıp, olardy beloktardyŋ belgılı bır türlerın (kazein men sarysu aquyzdary) şyǧaruǧa mäjbürleidı.
Būl genetikalyq türlendırılgen mikroorganizmder bioreaktorlarda ösırıledı, onda olar tättı jügerıdegı kömırsulardy januarlar aquyzyna emes, ösımdık proteinıne ainaldyrady. Sodan keiın olar genetikalyq türlendırılgen bakteriialardan bölınedı. Osylaişa olar januarlarǧa ūqsas estetikalyq jäne qorektık qasietterge ie bolady. Būl aquyzdardy keptıruge jäne qūramynda süt proteinı bar türlı süt önımderınıŋ ingredientterı retınde paidalanuǧa bolady.
Belgılı aquyzdar men fermentterdı öndıru üşın genetikalyq türlendıretın mikroorganizmder tehnologiiasy 1970 -şı jyldardan bastap, biotehnologiialyq kompaniialar bakteriialardan nemese aşytqydan himozin jasau üşın gendık injeneriiany qoldanǧan. Himozin (nemese renin) - jas tölderdıŋ asqazan bezınde şyǧarylatyn bes as qorytu fermentınıŋ bırı. Ol aquyzdyŋ qorytyluyna jäne süttıŋ koaguliasiiasyna jauap beredı. Himozinnıŋ zerthanalyq öndırısı ırımşık öndırısınde problemalar tuǧyzǧan osy fermenttıŋ jetıspeuşılıgınen tez dami bastady.
Jasandy et öndırısınıŋ tabiǧi sütten aiyrmaşylyǧy nede?
Jasandy süttı öndıru etke qaraǧanda oŋai. Et öndıru üşın januarlardyŋ baǧanaly jasuşalary qoldanylady. Olar qorektık ortaǧa salynyp, bioreaktorǧa ornalastyrylady, onda būlşyqetterdıŋ, maily, keide däneker ūlpanyŋ tüzıluı jüredı. Süt - būl jartylai suda erıgen biomolekulalardyŋ qospasy, sondyqtan öndıruge oŋai.
Süt tek alty aquyzdan tūrady, olardyŋ törteuı kazeinnıŋ är türı, ekeuı sarysudyŋ tuyndylary. Sütte sonymen qatar suda toqtatylǧan nemese jartylai erıgen mailar, qanttar men mineraldar bar. Köptegen fermentteu kompaniialary qazırgı uaqytta süttı emes, aquyzdy qūraityn komponentterdı öndıruge baǧyttalǧan.
Perfect Day Trichoderma reesei kömegımen sarysu aquyzdaryn şyǧarady. Būl aquyz qazırgı uaqytta Amerika Qūrama Ştattarynda satylatyn vegetariandyq balmūzdaqtyŋ üş brendımen süttı almastyruşy retınde qoldanylady.
Qarapaiym tılmen aitqanda, tolyq süt öndırudıŋ qajetı joq, bıraq süttıŋ qūramdas bölıkterın oŋai öndıruge jäne qūramynda süt boluy kerek önımderde qoldanuǧa bolady. Vegetariandyq balmūzdaq bır bäsekege 5,99 dollarǧa baǧalanady. Būl tömen baǧa vegetariandyq etten müldem özgeşe. Bırneşe tılım vegetariandyq tauyqtyŋ baǧasy naǧyz steik bar talǧampaz keşkı asqa tüsedı.
Sebebı, fermentteu - tamaq önerkäsıbınde keŋ taralǧan tehnologiia, sondyqtan eşkımge jaŋa öndırıstık prosesterdı özgertu nemese oilap tabudyŋ qajetı joq. Sonymen qatar, tiıstı organdardy būl önımder jeuge jaramdy dep sendırudıŋ qajetı joq, sebebı olar qauıpsız dep sanalatyn mikroorganizmder men prosesterdı qoldanu arqyly şyǧarylady. Perfect Day AQŞ -tyŋ Azyq -tülık jäne därı -därmek basqarmasynan (FDA) 2020 jyly sarysu aquyzyn öndıruge rūqsat sūraǧanda, ol bırden aldy.
Qauıpsız süt
Būl tehnologiiany qoldana otyryp, ösımdık tektes süt öndırudıŋ eŋ maŋyzdy aiyrmaşylyǧy onyŋ teoriialyq tūrǧydan naǧyz sütke qaraǧanda sau ekendıgınde. Ol kädımgı sütte kezdesetın keibır ingredienttersız daiyndalady. Mysaly, antibiotikter nemese gormondar, keide aǧzaǧa terıs äser etedı. Sonymen qatar, ösımdık tektes süttıŋ taǧamdyq jäne tabiǧi süt infeksiiasyn jūqtyru yqtimaldyǧy az.
Sonymen qatar, ösımdık tektes süt laktozasyz daiyndalady, ol laktozaǧa tözbeuşılıgı bar adamdarǧa jaraidy. Onyŋ qūramynda mailar men basqa da qorektık zattar boluy mümkın.
Bıraq äzırge mūnyŋ bärı teoriiada. Bız mamandardyŋ osy tehnologiia kömegımen qandai jetıstıkterge jetkenın bılu üşın süttıŋ osy türınıŋ naryqqa şyǧuyn kütemız. Balmūzdaq - būl kökönıs sütı nemese basqa süt önımderı bar naryqtaǧy jalǧyz önım.
Irımşık kelesı kezekte:
«Formo» nemıs kompaniiasy ırımşık öndıruge mamandanǧan. Kazein men sarysu aquyzdaryn aşytu arqyly öndırıledı. Sodan keiın dästürlı türde mosarella men rikotta ırımşıgıne ainalady. Būl januarlardan alynatyn önımderdı toqtatqysy keletınder men ırımşıkten bas tarta almaityndar üşın jaqsy jaŋalyq.
Nemıs kompaniiasy şöpten jasalǧan ırımşıktıŋ bırneşe prototipın jasap şyǧardy. Osy jyldyŋ soŋynda däm tatuşylardyŋ qatysuymen Berlinde ötetın arnaiy ıs-şaraǧa ūsynudy josparlap otyr.
Naryqta ösımdık negızındegı balmūzdaq pen ösımdık negızındegı ırımşıktıŋ prototipterımen kelesı bioinjenerler ışetın nemese şai men kofege qosylatyn süt bolady dep kütılude. Ony jüzege asyru-ülken problema. Tehnologiialyq şekteulerge bailanysty «süt qaqtyǧysy» dep atalady.
Mysaly, Europa elderınde süt öndıruşıler sūly men jaŋǧaqtardan jasalǧan ösımdık tektes süt önımderıne «süt» jäne «iogurt» sözderın qoldanuǧa tyiym salatyn zaŋdardy sättı qoldana bastady. Europarlament süt önımderınıŋ ataularyn qoldanuǧa tyiym saludy ūzartty, bıraq ötken jyldyŋ mamyrynda ol qorşaǧan ortany qorǧau, tūtynuşylar men januarlardy qorǧau ūiymdarynyŋ koalisiiasynyŋ qysymyna bailanysty şeşımın özgerttı. Osylaişa olardyŋ pozisiiasy qiyn bolyp qala beredı.
Inju ÖMIRZAQ,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
