قازىرگى تاڭدا قولعا قارۋ الىپ سوعىسۋ ەسكىرگەن ادىستەردىڭ قاتارىنا جاتقىزىلدى. وزگە يدەولوگيانى ازاماتتارعا ءسىڭىرۋ ءۇشىن دە بۇرىنعىداي ەل ىشىنە ءسىڭىپ، ۇگىت-ناسيحات جاساۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ءتىپتى بىرەۋدى قاشىقتان وتىرىپ-اق ولىمگە، قىلمىسقا، تەررورلىق ارەكەتتەرگە يتەرمەلەۋگە بولادى. وسى تەرىس ارەكەتتەردىڭ بارلىعى دەرلىك بۇگىندە عالامتوردىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر. ءححى عاسىردىڭ باسىندا دۇنيەجۇزىلىك ينتەرنەت جەلىسى ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ اقپاراتتىق قىزمەتىنىڭ نەگىزگى الاڭىنا اينالدى. ماسەلەن، الەمدە ينتەرنەت جەلىسىن پايدالانۋشىلاردىڭ جالپى سانى – 4,54 ملرد ادام بولاتىن بولسا، قازاقستان اۋماعىندا – 17,5 ملن ادامدى قۇرايدى. وسىدان-اق ەكستەرميستىك توپتاردىڭ ۇلكەن مۇمكىندىكتەرگە يە ەكەندىگىن بايقاۋعا بولادى.
بۇگىندە ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم – الەمدىك دەرتكە اينالعان ەڭ كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى. راديكالدى يدەيالاردىڭ دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىنىڭ باستاۋى ەكسترەميستىك توپتاردىڭ ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنىڭ كيبەركەڭىستىككە اۋىسۋ بولىپ وتىر. سونداي-اق راديكالدى ءدىني توپتاردىڭ ءتۇرلى ايلا ادىستەردى قولدانۋ ارقىلى وتانداستارىمىزدى ءوز قاتارلارىنا تارتۋ فاكتىلەرى كوپتەپ كەزدەسۋدە.
ءدىني راديكاليزم مەن ەكسترەميزم يدەولوگياسى عالامتور كەڭىستىگى مەن زاماناۋي ەلەكتروندىق باعدارلامالىق قوسىمشالار، جاھاندىق اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەرىن پايدالانا وتىرىپ، اقپاراتتىق-پسيحولوگيالىق اسەر ەتۋ ارقىلى قوعام ساناسىنا ەنۋدە. ءبىرشاما سوتسيولوگيالىق ستاتيستيكالاردىڭ ناتيجەلەرىنە سۇيەنسەك، جاستاردىڭ 70 %-عا جۋىعى وزدەرىنىڭ العاشقى ءدىني ساۋاتتارىن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى الاتىنى انىقتالعان. دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمنىڭ جەتەگىنە كەتەتىندەردىڭ 88%-نا وسى الەۋمەتتىك جەلى تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر.
ەكسترەميستىك توپتار تاراپىنان جاڭا جاقتاستاردى قاتارىنا تارتۋ ءۇشىن بارلىق قول جەتىمدى مۇمكىندىكتەر قولدانىلادى: الەۋمەتتىك جەلىلەر، تاقىرىپتىق فورۋمدار، مەسسەندجەرلەر، ونلاين ويىندار جانە وزگە دە جاستاردى قىزىقتىراتىن باعدارلامالار. جاريالاناتىن اقپارات بەلگىلى ءبىر ماقساتتى اۋديتوريا (جابىق چاتتار جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى توپتار), سونداي-اق پايدالانۋشىلاردىڭ كەڭ اۋقىمى ءۇشىن دايىندالادى. ونلاين كەڭىستىگىنە كوشۋگە بايلانىستى ەكسترەميستىك مازمۇنداعى اقپاراتتىق-ناسيحاتتىق ماتەريالداردىڭ جاريالاناتىن كونتەنتىنىڭ ساپاسى مەن سانىنىڭ ارتۋى بايقالادى.
سوڭعى ون جىل كولەمىندە الەمدەگى تەرروريزم مەن ەكسترەميزم قاۋپىنىڭ بەينەسى تانىماستاي وزگەرىستەرگە ۇشىرادى، وعان بىردەن ءبىر سەبەپ عالامتور جەلىسى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ قارقىندى دامۋى. بۇگىندە تەراكتىلىك وقيعالاردى نەمەسە باسقا دا الەمدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى رەسمي باق-تان گورى، الەۋمەتتىك جەلى تۇتىنۋشىعا تەز جەتكىزىپ بەرەدى.
قازاقستاندا ورىن العان لاڭكەستىك اكتىلەردى تالداۋدىڭ ناتيجەسى بويىنشا، لاڭكەستەردىڭ 55% - 29 جاسقا دەيىنگى جاستار، 35% - 30-39 جاس ارالىعىنداعىلار بولسا، ال 10% - 40 جاستان اسقان ادامدار ەكەنى انىقتالعان.
دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار وزدەرىنىڭ اۋديو-ۆيدەوجازبالارىن، لەكتسيالارى مەن كىتاپتارىن الەۋمەتتىك جەلىلەرگە بەلسەندى تۇردە جاريالاپ، جاستاردىڭ سانالارىن وڭاي جاۋلاۋدا. شىرماۋىقشا شۇباتىلعان الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قازىر ءتۇر-ءتۇرى بار. «ۆكونتاكتە»، «Facebook»، «Instagram»، «Telegram»، «Tik-tok»، «ودنوكلاسسنيكي»، «Tapatalk» سەكىلدى الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانبايتىن ادام جوقتىڭ قاسى. اسىرەسە جاستاردىڭ 70-80% پايىزى ينتەرنەتتە وتىرادى.
قاتارىندا جەلىلەر ارقىلى ءدىني ساۋات اشىپ، ارتىنشا دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمعا ەرىپ كەتەتىندەر قاتارى ازايماي تۇر. بىراق شىرپى جاقساڭ تۇتانۋعا شاق تۇرعان قازىرگى قوعامدا الەۋمەتتىك جەلىلەردە جەلدەي ەسكەن ءتۇرلى دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ استىرتىن ۇگىت-ناسيحات جۇمىسى قارقىن الىپ، ءدىني ەكسترەميستىك يدەيالاردىڭ قوعامىمىزدا تاراي باستاعانى جاسىرىن ەمەس. اسىرەسە، جاسوسپىرىمدەر اراسىندا تانىمال بولعان «Tiktok» الەۋمەتتىك جەلىسىندە ءوز ناسيحاتتارىن جۇرگىزۋدە.
وسى ورايدا، اتا-انالاردان بالالارىڭىزدى باقىلاۋدا ۇستاپ، الەۋمەتتىك جەلىدە قانداي توپتارعا تىركەلگەنىن تەكسەرگەنى دۇرىس. پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك جەلىلەر ادامنىڭ جەكە مالىمەتتەرىنە، قىزىعۋشىلىقتارىنا تولىق قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، بۇل جاعداي دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ بولاشاق جاقتاۋشىلارىن تارتۋ پروتسەسىن جەڭىلدەتىپ وتىر. ەلەكتروندى مۇمكىندىك – زاماناۋي اقپارات الۋدىڭ قاينار كوزى. سولاردىڭ ىشىندە دۇرىس تاڭداۋ جاساي الۋ قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ كەپىلى بولماق. ەڭ باستىسى الەۋمەتتىك جەلىگە سالقىنقاندى، ساۋاتتى قاراعان دۇرىس. ءاربىر اقپاراتتى رەسمي سايتتارمەن سالىستىرىپ، وزگەمەن ءبولىسۋ الدىمەن ءوزىڭىز ءۇشىن پايدالى. اقپاراتتىق كەڭىستىكتە ءدىني مالىمەتتەردى بايىبىنا بارماي الۋدان ساقتانۋمىز كەرەك.
نۇرلان ءتاشىم-تەگى،
قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ءدىن ىستەرى باسقارماسى
ءدىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ
ءبولىم باسشىسى
