قازىرگى تاڭدا ءدىن ماسەلەسى ءاربىر قوعام وكىلىن بەيجاي قويمايتىنداي دارەجەدە وزەكتىلىگىن سەزىندىرە باستادى. مىسالى قازاق قوعامىندا سوڭعى ون جىل ىشىندە باق-دا ءبىر عانا ءدىن يسلام جايىندا جازىلعان ويلار، ۇسىنىستار مەن تالاپتار قازاقستانداعى ءدىن ماسەلەسىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى مەن باعىتتارىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى: ءدىن ماماندارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ولقىلىعى، ءدىني باسقارمانىڭ ەنجارلىعى، اللاعا سەرىك قوسۋ، ولىكتى جەرلەۋ راسىمدەرى مەن شارتتارى، ارۋاق تۋرالى تۇسىنىك توڭىرەگىندەگى تارتىستار، اۋليلەلىك، قاجىلىق، مازحاب، ۋاحابيزم، فۋندامەنتاليزم، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك جانە ت.ت.ب.
شىندىعىندا بۇگىن ءدىن نەلىكتەن باستى نازاردا تۇر؟ جاۋابى قاراپايىم: ەگەر ءدىن ءوز فۋنكتسياسىن جۇزەگە اسىرسا، ەڭ بولماعاندا نەگىزگى جورالارىن ورىنداي بىلسە، قوعامدا ءدىن باستى نازارعا الىنباس تا ەدى. ال ەگەر ءدىن ءوز فۋنكتسياسىن جۇزەگە اسىرا الماسا، سوندا عانا وزەكتى ماسەلە رەتىندە باستى نازاردا بولادى. بۇل احۋال ەكى سەبەپتەن تۋىنداۋى مۇمكىن. ءبىرىنشىسى ءدىني تىرشىلىك، ياعني، ءدىني سانا ءوزىن جاڭعىرتا الماسا، وندا ءدىن ءوز تىرشىلىگىنىڭ ماڭىزدى بولىگىن جوعالتادى. ەكىنشىسى، ءدىن وتە جاندى، بەلسەندى بولعانىمەن، ونىڭ وركەن جايۋىنا جانە دامۋىنا قانداي دا ءبىر سەبەپتەر كەدەرگى بولعاندىقتان، ءدىن شەكتەلىپ، ءوز قىزمەتىن ورىنداي المايدى. مىنە وسى ەكى جاعدايدىڭ دا قازاقستاندا كورىنىستەرى مەن ىزدەرى بار.
يسلام ءدىنى مادەنيەتىمىزدىڭ، وركەنيەتىمىزدىڭ نەگىزى. ەندى قاراڭىز ءدىننىڭ ءوزى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جىبەرىلگەن قۇدايلىق ينستيتۋت بولسا، وندا ءدىن قالاي پروبلەما بولادى. ءدىننىڭ ءوزى ارينە ەشقاشان ماسەلە بولمايدى. بىراق ءدىن قوعامدا تانىمدىق، عىلىمي، يدەيالىق جانە رۋحاني تاجىريبەلىك تۇرعىدان فۋنكتسيونالدىق تەپە تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتە الماسا، باسقا كەلەڭسىز جاعدايلارعا سەبەپ بولىپ، ءارتۇرلى توپتاردىڭ، قاناۋشىلىقتىڭ، وشپەندىلىك پەن دۇشپاندىقتىڭ وبەكتىسىنە اينالۋدان ادا بولا المايدى. نەگىزىنەن قوعامىمىزدا دىنگە قاتىستى ماسەلەلەردىڭ دەنى پسيحولوگيالىق جانە تانىمدىق سەبەپتەردەن تۋىنداپ وتىر. سوندىقتان باستى ماسەلە ەلىمىزدەگى مۇسىلمانداردىڭ ءدىني تانىمىندا جاتىر.
باق بەتتەرىندە يسلامعا، ونىڭ ىشىندە ءدىني عىلىمنان، تەولوگيالىق، تەوسوفيالىق نەگىزدەر مەن دوكترينالاردان حابارسىز كوپشىلىكتى، دىننەن اۋلاقتاتۋعا جارايتىنداي سالماعى بار ەشقانداي عىلىمعا، ءدىني، تاريحي، ەپيستەميولوگيالىق جانە فەنومەنولوگيالىق ساراپتاۋدىڭ پرينتسيپتەرىنە ساي كەلمەيتىن كوزقاراستار دا كەزدەسەدى. سوندىقتان باق بەتتەرىندە ماقالا جاريالاناردا ونىڭ اۆتورىنىڭ قانداي دا ءبىر ءدىني ساۋاتى يا بولماسا ءبىلىمى بار جوعىنا نازار اۋدارىلعانى ءجون شىعار. وندا دا ەڭ الدىمەن ءاربىر اۆتور نەمەسە ءدىن زەرتتەۋشىسى ءدىني سەنىم – اقيدا جانە ءدىني تانىم اراسىن اجىراتىپ كورسەتە الۋى كەرەك. ءدىني سەنىم بىرەۋ. سوندىقتان يسلام دا بىرەۋ. ونىڭ ءبىرىنشىسى، ەكىنشىسى جوق. ال ءدىني تانىم كوپ، سوندىقتان مۇسىلماندىق فورمالارى دا كوپ. بۇل وتە تابيعي قۇبىلىس.
ءدىني تانىمدا رەۆوليۋتسيا ەمەس، ەۆوليۋتسيا شارت. بۇل اللانىڭ قالاۋى. ەگەر اللا رەۆوليۋتسيالىق وزگەرىس پەن دامۋدى قالاعان بولسا، وندا قۇراندى 23 جىلدا ەمەس، ءبىر ساتتە جيناپ پايعامبارىمىزدىڭ قولىنا ۇستاتا سالار ەدى. بۇل جەردە ءسىز بەن ءبىز ءۇشىن ۇلكەن حيكمەت بار. اللانىڭ ايانى جيىرما ءۇش جىل بويى پايعامبارلىق (نۋبۋات) ارقىلى ادامزات قوعامىمەن ۇندەستىكتە «جاندى-سۇحبات» ارقىلى جۇرەككە، ساناعا، دىلگە، سوسىن سەنىمگە ۇيالادى. ىشكى وزگەرىس ارقىلى، سىرتقى قوعام وزگەردى.
جاڭا مەن ەسكى، ادەت پەن عۇرىپ، حارام مەن حالال، جاقسى مەن جامان جانە ت.ب. قۇندىلىقتاردىڭ مازمۇنىندا تابيعي، ەۆوليۋتسيالىق تۇرعىداعى ترانسفورماتسيا ءجۇرىپ جاتتى. بۇل تەندەنتسيا ءبىزدىڭ، شىعىستىڭ ويلاۋ جۇيەسى مەن دۇنيەتانىمدىق تۇعىرىندا باستى ەرەكشەلىك رەتىندە ورىن الدى.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
