«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ كەزەكتى سۇحباتى باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ توراعاسى رۇستەم مىرزاكارىمۇلىمەن بولدى.
- رۇستەم مىرزا، باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ ۇجىمىمەن قانداي بيىك بەلەستەردى باعىندىردىڭىزدار؟ قاي جەتىستىكتەرىڭىز ەرەكشە ءارى ماڭىزدى بولىپ سانالادى؟
- ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ سوتقا جۇكتەگەن مىندەتتەرىن ەسكەرىپ، سوتتاردىڭ اشىقتىعى مەن جاريالىلىعىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ سوتتارىمەن بىرقاتار جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزدى. وتكەن جىلدارداعى ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتتا جۇمىس ساپاسىن كوتەرۋگە ارنالعان كەشەندى شارالار ىسكە اسىرىلدى.
سوت جۇيەسىن جەتىلدىرۋ مەن جاڭعىرتۋ جولىندا وڭىرىمىزدە اتقارىلىپ جاتىرعان جۇمىستارعا توقتالىپ وتەتىن بولساق، سوت تورەلىگىنىڭ اشىقتىعى مەن قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋدە سوت جۇيەسىنىڭ جۇمىسىنا قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدىڭ «تۇنگى سوت»، «وتباسىلىق سوت»، «ۆيرتۋالدى سوت» جوبالارىنىڭ باستى تيىمدىلىگىن، «سوت كابينەتى» ارقىلى ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالار ونلاين رەجيمدە ەلەكتروندى تۇردە تالاپ ارىزدار مەن وتىنىشتەرىن جولداۋعا، ءىستىڭ قارالۋ بارىسىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك جاسالىندى.
سونىمەن قاتار، اتالمىش باعدارلاما اياسىندا جانە حالىق اراسىنداعى ۇساق-تۇيەك داۋلاردى سوتقا جەتكىزبەي-اق اۋىل اقساقالدارىنىڭ، ياعني بيلەردىڭ ارالاسۋىمەن شەشۋدە وڭىرىمىزدە بيلەر كەڭەسىمەن حالىقتى مەيلىنشە تاتۋلاستىرۋ راسىمىنە تارتۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان وزگە دە كەشەندى جۇمىستار اتقارىلدى.
بۇعان قوسا، 2020 جىلدىڭ 21 ساۋىرىندە وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا كومەك كورسەتۋ جانە وتباسىندا سالاۋاتتى قارىم-قاتىناستى ساقتاۋ ماقساتىندا باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ باستاماسىمەن "زورلىق-زومبىلىققا جول جوق"تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى جۇمىس توبى قۇرىلدى. ونىڭ قۇرامىنا بارلىق مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وكىلدەرى، سونداي-اق قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ وكىلدەرى كىردى.
تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە الدىن الۋ بويىنشا ۆەدومستۆوارالىق ءوزارا ءىس-قيمىل بويىنشا ءىس-قيمىل الگوريتمى ازىرلەندى.
جۇمىس توبى «Facebook» الەۋمەتتىك جەلىسىنە تىركەلگەن، پاراقشاسىندا بەينەروليكتەر، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنىڭ قانداي قىزمەتتەرگە حابارلاسۋ كەرەكتىگى تۋرالى جادىناما جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى وتىنىشتەرگە مونيتورينگ تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلىپ وتىرادى. اقپاراتتى جەدەل الماسۋ جانە كومەك كورسەتۋ ءۇشىن «Whatsapp» ءموبيلدى قوسىمشاسىندا چات قۇرىلعانىڭ اتاپ وتۋگە بولادى.
-سوڭعى بەس جىلدا قانداي وڭ وزگەرىستەر ورىن الدى؟
-جوعارعى سوت توراعاسى جاقىپ اسانوۆتىڭ باستامشىلىعىمەن، تاجىريبەگە ەنگىزىلگەن «سوت تورەلىگىنىڭ جەتى ءتۇيىنى» باعدارلاماسى وسى كۇنگە دەيىن قولعا الىنعان رەفورمالاردى نىعايتۋدىڭ، جەتىلدىرۋدىڭ، جۇمىستى جانداندىرۋدىڭ تەتىگى ىسپەتتەس. سوت جۇيەسىن دامىتۋعا باعىتتالعان جوبا «ءمىنسىز سۋديا»، «ۇلگىلى سوت»، «ءادىل پروتسەسس»، «ە-سوت»، «وڭتايلى ورتا»، «ساپالى ناتيجە»، «سوتسىز تاتۋلاسۋ ورتالىعى» دەگەن جەتى ءىرى جوبانى قامتيدى. بۇل باعدارلاما 2021 جىلعا دەيىن سوت جۇيەسىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ نەگىزى ورىن الدى. اتاپ ايتقاندا:
1.ءمىنسىز سۋديا.
جوبا بويىنشا ءبىرىنشى مىندەت - «ءمىنسىز سۋديا». حالىق سەنىمى مەن قۇرمەتىنە يە بولۋدا سالا سۋديانىڭ جۇمىسىنا تىكەلەي تاۋەلدى. ياعني، سوت جۇيەسىنىڭ بەدەلى سۋديالاردىڭ ءادىل تورەلىگىمەن ولشەنەدى.
باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتى سوتتارمەن ءوزارا قارىم – قاتىناس بويىنشا قوعامدىق كەڭەسپەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىستار جۇرگىزۋدە. سۋديالىققا كانديداتتار بوس ورىنعا ارىز بەرگەن كەزدە جان-جاقتى ىرىكتەلەدى، باسپاسوزگە ولار جونىندە مالىمەتتەر جاريالانادى. كانديداتتىڭ كاسىبي دايىندىعىمەن قاتار، ونىڭ جەكە باسىنا، قوعامداعى مىنەز-قۇلقىنا، مورالدىق ورنىقتىلىعىنا، ءوز ويىن جەتكىزۋ قابىلەتىنە اسا ءمان بەرىلەدى.
سۋديالاردىڭ ءبىلىم الۋعا سۇرانىستارىن، جوعارى تۇرعان سوتتاردا تالىمگەرلىكتەن ءوتۋ جانە سۋديالاردىڭ بىلىمدەرىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىستاردى وبلىستىق سوتتىڭ وقۋ ورتالىعى اتقارادى.
2.ۇلگىلى سوت.
«ۇلگىلى سوت» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە حالىققا زاماناۋي قىزمەت كورسەتۋدىڭ ستاندارتتارىن ەسەپكە الا وتىرىپ، باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتى عيماراتى مەن قالالىق جانە اۋداندىق سوتتاردا بارلىعى وبلىس بويىنشا فرونت-كەڭسە اشىلدى.
مۇندا كەز-كەلگەن ازامات تولىق كولەمدە قۇقىقتىق قىزمەتتەرگە قول جەتكىزە الادى. فرونت-كەڭسەلەر ءۇش بولىكتەن: اقپاراتتىق ورتالىقتان، كىرىس حات-حابارلار مەن حالىقتىڭ وزىنە ءوزى قىزمەت كورسەتۋ اۋماعىنان تۇرادى. قىزمەتتەردى كورسەتۋ اۋماعى قاجەتتى تەحنيكامەن، قازىرگى زامانعى ءارى جايلى جيھازبەن جابدىقتالعان. زالدىڭ ءوزى ادامدار ءۇشىن جاعىمدى احۋال تۋعىزاتىنداي جاسىل تۇستەرگە باسىمدىق بەرىلىپ بەزەندىرىلگەن.
3.ءادىل پروتسەسس.
ءۇشىنشى مىندەت ءادىل پروتسەسس اياسىندا سوت پراكتيكاسىنىڭ ادىلدىگى مەن وبەكتيۆتىلىگىنە قوعامنىڭ قاناعاتتانباۋ نەگىزدىلىگىن تالداۋ جانە سەبەبىن انىقتاۋ، حالىقتىڭ سوت تورەلىگىن ناقتى باعالاۋ مەحانيزمىن دايىنداۋ، سونداي-اق، سىبايلاس جەمقورلىق قۇبىلىستارىنىڭ الدىن الۋ جانە سۋديالار ەتيكاسى نورمالارىن ساقتاۋ ماقساتىندا، سۋديالار قىزمەتىن باعالاۋ ءۇشىن وبلىستىق سوتپەن ءار سوت پروتسەسىنەن كەيىن تاراپتارعا قىسقاشا ساۋالنامانىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ ۇسىنىلادى.
4.ە – سوت نەمەسە سمارت سوت.
ە¬-سوت شەڭبەرىندە حالىق پەن سوت قىزمەت¬كەرلەرىنىڭ ءىت¬ قىزمەتتەرىن ءجۇز پايىز پايدالانۋىنا جاعداي تۋعىزىلۋدا. قازىرگى تاڭدا ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالاردىڭ ءوز قۇقىقتارىن سوتتىق قورعاۋدى مەيلىنشە اشىق جانە قولجەتىمدى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جاڭا اقپاراتتىق-يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ەنگىزىلدى.جاڭا وزگەرىستەر سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋدىڭ بارلىق كەزەڭىن قامتيدى. ياعني، سوتقا قۇجات تاپسىرۋدان، سوتتىڭ شەشىمى مەن اتقارۋ پاراعىن قولىنا العان ۋاقىتقا دەيىن.
5. وڭتايلى ورتا.
«وڭتايلى ورتا» باعدارلاماسى قوعام مەن سوتتار اراسىندا ءتيىمدى قارىم¬-قاتىناستى ورناتۋعا ارنالعان.
سوت جۇيەسىنىڭ ەل الدىنداعى شىنايى بەتپەردەسىن قالىپتاستىرۋدا بۇقارالىق - اقپارات قۇرالدارىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. وسىعان بايلانىستى وبلىس سوتتارى جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق باق وكىلدەرىمەن تىعىز بايلانىستا. بۇدان بولەك، وبلىستىق سوتتىڭ رەسمي پاراقشالارى Facebook, Instagram, Telegram جانە Youtube سىندى الەۋمەتتىك جەلىلەردە اشىلىپ، وبلىس سوتتارىنىڭ جاڭالىقتارى كەڭىنەن تاراتىلىپ، تۇسكەن سوت جۇيەسىنىڭ جۇمىسى تۋرالى ازاماتتاردىڭ سىن-پىكىرلەرىنە جانە سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىلىپ تۇرادى.
6. ساپالى ناتيجە.
سوت اكتىلەرىنىڭ تۇسىنىكتى جازىلۋى مەن ولاردىڭ ورىندالۋى وزەكتىلىگىن جويمايتىن ماسەلە. «ساپالى ناتيجە» جوباسى اياسىندا، سوت اكتىلەرى ازاماتتارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن جاڭا تيپتىك نىسان دايىندالىپ، بارلىق سوت اكتىلەرى سول نىساندا جاساقتالىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا سۋديالار سوت شەشىمىن جاريالاعان سوڭ، تاراپتارعا نە سەبەپتەن ناق وسىنداي شەشىم قابىلدانعانىن تۇسىندىرەدى. بۇل پروتسەسسكە قاتىسۋشىلاردىڭ سوت اكتىسىمەن كەلىسپەۋشىلىگىن ازايتادى.
بۇعان قوسا، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ وتىنىشتەرىنە ساۋاتتى جاۋاپ بەرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
وتباسى مەن كامەلەتكە تولماعانداردىڭ ماسەلەلەرىن تەرەڭ تالداۋ ماقساتىندا كامەلەتكە تولماعاندار ءىسى جونىندەگى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتىندا «وتباسىلىق سوت» جوباسى ىسكە قوسىلدى.
7. تاتۋلاسۋ: سوتقا دەيىن، سوتتا.
جوباسى اياسىندا داۋلاردى شەشۋ ءۇشىن ادامداردىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرىپ، قاجەتتى قىزمەت تۇرلەرىن ءبىر ورتالىققا بىرىكتىرۋ ماقساتىندا 28 تامىز 2019 جىلى باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ قولداۋىمەن بقو قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن بقو اكىمى اپپاراتىنىڭ «قوعامدىق كەلىسىم» كمم-مەن بىرلەسىپ، ورال قالاسىندا تاتۋلاسۋ ورتالىعى اشىلدى.
سونىمەن قاتار، وبلىسىمىزدىڭ اۋداندارىندا وسىنداي سوتتان تىس تاتۋلاسۋ ورتالىقتارى اشىلدى.
ورتالىقتاردا بيلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، مەدياتور، پسيحولوگ، ادۆوكات، سوت ورىنداۋشىلارى كومەك كورسەتىلۋدە.
- قارا قىلدى قاق جارعان ادىلەتتىلىگىمەن كوزگە ءتۇسىپ، بيلىك تاراپىنان ۇزدىك ماراپاتتارعا يە بولعان ارداگەر قىزمەتكەر، سۋديا، ادۆوكاتتار بار ما؟ كىمدەردىڭ ەسىمىن ەرەكشە قۇرمەتپەن اتاپ وتەر ەدىڭىز؟
- سۋديالار اراسىندا قۇرمەتتى دەمالىسقا شىققان قۋانىش ساتقانۇلى ابۋوۆتى اتاپ وتۋگە بولادى. ول 2010 جىلعا دەيىن 35 جىلدان استام باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ سۋدياسى قىزمەتىن اتقاردى. باتىس قازاقستان سۋديالارىنىڭ تارتىپتىك-بىلىكتىلىك القاسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن قوسىمشا اتقارا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ومىرلىك تاجريبەسىمەن جاس سۋديالارمەن ءبولىسىپ، مەنتورى بولىپ كەلەدى.
سونىمەن قاتار، ارداگەر سپورت شەبەرلەرى اراسىندا بەس مارتە الەم بىرىنشىلىگىنىڭ جۇلدەگەرى، سونىڭ ىشىندە 2006 جىلى تاشكەنت قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق سايىستا الەم چەمپيونى اتاعىنا يە بولعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى جانە كسرو سپورت شەبەرى، رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى تورەشى. “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرمەتتى سپورت قايراتكەرى”، قازاقستان بىرىنشىلىكتەرىندە سامبودان 8 دۇركىن رەسپۋبليكا چەمپيونى، كوپتەگەن مەملەكەتتىك جانە سپورتتىق ناگرادالاردىڭ يەگەرى. ۇزاق جىلدار بويى، باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ سوتى قۇراما كومانداسىنىڭ جاتتىقتىرۋشىسى، «سامبو» كۇرەسىنەن سپورت شەبەرلەرى اراسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قۇراما كومانداسىنىڭ مۇشەسى بولىپ كەلەدى.
ق.ءابۋوۆ 2005 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنا 10-جىل» مەرەكەلىك مەدالىمەن، 2006 جىلى «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەملەكەتتىك مەدالىمەن، ءار جىلدارى باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العىس حاتتارىمەن، قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان.
سونداي-اق، قىزمەتكەرلەر اراسىندا ۇزاق جىلدار بويى باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا سوتتار اكىمشىسىنىڭ قۇجاتتامالىق قامتاماسىز ەتۋ باسقارماسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ بويىنشا باس مامانى قىزمەتىن اتقارىپ 2017 جىلى زەينەتكەرلىك جاسقا تولۋىنا بايلانىستى قۇرمەتتى دەمالىسقا شىققان امانگەلدى ءشاحيندى اتاپ وتۋگە بولادى.
امانگەلدى شاحين رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق جىر ءمۇشايرالارىنىڭ بىرنەشە دۇركىن جەڭىمپازى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى. “ماڭگى كوكتەم” (1999) ولەڭدەر جيناعى، “سول ءبىر سۇرگىن” (2001) دەرەكتى - پۋبليتسيستيكالىق كىتابى، “ەزۋىڭدى جي” (2003) دەرەكتى جانە كوركەم ءازىل اڭگىمەلەر جيناعى، “جايساڭدارى اي جايىقتىڭ” (2005) ولەڭدەر، ءازىل اڭگىمەلەر، اندەر جيناعى، «جارق ەتكەن داۋرەن» (2009) دەگەن اتپەن شىعارمالارىنىڭ تاڭدامالى جيناعى، «ءتىلىم قىشيدى» (2012) اتتى ءازىل اڭگىمەلەر جيناعى، «قورعايمىن!» دەپ قازاقتى...» (2017) اتتى دەرەكتى پۋبليتسيستيكالى كىتاپتارى شىققان. باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ قوعامدىق-ساياسي، قۇقىقتىق-تانىم «اقجايىق اقيقاتى» گازەتىنىڭ 2011 جىلى قىلىپتاسۋىنا جانە شىعارىلۋىنا ۇلكەن ۇلەسىن قوستى.
ءوزىنىڭ مىندەتتەرىن ادال جانە ءمىنسىز اتقارۋىنا بايلانىستى 2012 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى سوتىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، 2014 جىلى باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ العىس حاتىمەن، 2014 جىل باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا سوتتار اكىمشىسىنىڭ العىس حاتىمەن، 2015 جىلى «قازاقستان حالىقتارىنىڭ اسسامبلەياسىنا 20 جىل» مەرەيتويلىق مەدالىمەن ماراپاتتالدى.
- كارانتين رەجيمى سوت پروتسەسىنە كەدەرگى كەلتىرىپ جاتقان جوق پا؟
- پاندەميا كەزىندە سوتتار ساقتىق شارالارىن ساقتاۋ ماقساتىندا ىستەردى بەينەبايلانىستار ارقىلى قاراۋعا كوشتى. سوتتار ءۇشىن ءىستى قاشىقتىقتان قاراۋ جاڭالىق ەمەس، سەبەبى، توتەنشە جاعداي ەنگىزىلمەي تۇرىپ-اق پروتسەستەر ونلاين وتكىزىلەتىن. ياعني، سوت وتىرىسىنا قاتىسا المايتىن، اتاپ ايتقاندا، دەنساۋلىعىنا نەمەسە وزگە دە تۇرمىس-تىرشىلىگىنە بايلانىستى كەلە الماعان، وزگە قالا، شەتەلدە جۇرگەن تاراپتار نەمەسە ولاردىڭ زاڭدى وكىلدەرى بەينەكونفەرەنتسيا ارقىلى بايلانىسقا شىعا الاتىن.
قازىرگى تاڭداعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىنىڭ بارلىعى دا حالىق ءۇشىن، پروتسەستەردى قاشىقتىقتان وتكىزۋگە ەل سوتتارىندا بارلىق جاعداي جاسالعان. ەلدە توتەنشە جاعداي جاريالانعالى بەرى ىستەر مەن ماتەريالدار ونلاين رەجيمىندە WhatsApp جانە TrueConf ارقىلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ونلاين پروتسەسس ادەتتەگى سوت وتىرىستارىمەن بىردەي. وعان قاتىسۋشىلار پىكىلەرى دە بىردەي تىڭدالادى.
سوتتاردا قولعا الىنعان اقپاراتتىق تەحنولوگيالار- «ۇكىمەت پورتالى»، «سوت كابينەتى» ارقىلى كەلىپ تۇسەتىن تالاپ ارىزدار مەن وزگە دە ارىزداردى، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ وتىنىشتەرىن ەلەكتروندى تۇردە قابىلداۋدىڭ جاڭا سەرۆيستەرى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ۆەدومستۆوارالىق ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمىنىڭ كەڭەيتىلۋىنىڭ بارلىعى كوپشىلىكتىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋدە.
قولدانىسقا ەنگەن زاماناۋي تەحنولوگيانىڭ كومەگى – SMS حابارلامالار جولداۋ، گيبريدتىك پوچتا، - «ۇكىمەت پورتالى» جانە «سوت كابينەتى» ارقىلى كەلىپ تۇسەتىن ارىزدار مەن وزگە دە ارىزدار، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ۆەدومستۆوارالىق ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمى سوت پەن قاراپايىم حالىق اراسىن جاقىنداتا ءتۇستى جانە قاعازباستىلىقتى ازايتتى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.
سوت كابينەتى ارقىلى ارىز-شاعىم بەرۋ ازاماتتاردىڭ ۋاقىتىن، قارجىسىن ۇنەمدەۋگە ءتيىمدى. سوت كابينەتىنىڭ وسىنداي ارتىقشىلىقتارىن حالىققا جەتكىزۋ ماقساتىندا اۋدانداعى مەكەمەلەرگە، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنا بارىپ، سونىمەن قاتار سوتقا كەلۋشىلەرگە، سوت كابينەتى ارقىلى ارىز-شاعىم جىبەرۋدىڭ جولىن، تيىمدىلىگىن حالىققا تۇراقتى تۇردە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ وتىرامىز.
توتەنشە جاعدايدىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ قاشىقتان ىستەر مەن ماتەريالدار ونلاين رەجيمىندە «WhatsApp» نەمەسە «TrueConf» ءموبيلدى بەينە-كونفەرەنتسيا بايلانىس قوسىمشاسىن قولدانا وتىرىپ، قىلمىستىق پروتسەسكە قاتىسۋشى تۇلعالاردى سوت پروتسەسىنە كەلمەي-اق، قاشىقتىقتان جۇمىس ىستەۋ رەجيمىنە كوشتى.
سوت وتىرىسىنىڭ قاتىسۋشىلارى سوت وتىرىستارىنا ۇيالى تەلەفونعا ورناتىلعان «TrueConf» باعدارلاماسى ارقىلى قاتىسا الادى. ءوز تاراپىنان، سوت قىزمەتكەرلەرىمەن پروتسەسس قاتىسۋشىلارىنا سوت وتىرىسىنا قوسىلۋ بويىنشا ءتيىستى تاجريبەلىك كومەك كورسەتىلە وتىرىپ، قازىرگى تاڭدا بارلىق سوت وتىرىستارى تولىعىمەن ونلاين فورماتقا كوشە وتىرىپ، جۇرگىزىلىپ جاتىر. جاڭا فورماتقا كوشۋ ارقىلى، ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانۋ ەڭ ۇتىمدى جاعى بولىپ تابىلادى.
- سوتقا، زاڭعا بايلانىستى اقپاراتتاردىڭ اشىقتىعى، قولجەتىمدىلىگى قانداي دەڭگەيدە؟ حالىقپەن كەرى بايلانىس قانشالىقتى ءجيى ورناتىلادى؟
- سوڭعى جىلدارى سوت سالاسىن جەتىلدىرۋ، سوت تورەلىگىنىڭ اشىقتىعى مەن قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ، سوت جۇيەسىنىڭ جۇمىسىنا قازىرگى زامانعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن ەنگىزۋ باعىتىندا ەلىمىزدە كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلدى. سوت جۇيەسىن جەتىلدىرۋ بويىنشا رەفورمالار ءساتتى جۇزەگە اسىرىلىپ، ناتيجەسىندە رەسپۋبليكامىزدىڭ سوت جۇيەسىنىڭ جۇمىس ساپاسى ۋاقىت وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. سوت پروتسەدۋرالارىنىڭ اشىقتىعى مەن ايقىندىعى، سوت ءىسىن جۇرگىزۋدىڭ تيىمدىلىگى مەن وبەكتيۆتىلىگى، بۇقارا حالىقتىڭ سوتقا قولجەتىمدىلىگى الداعى ۋاقىتتا دا باستى نازاردا بولماق. ويتكەنى ولاردى سوت قىزمەتىنىڭ جۇمىس ساپاسىنا اسەر ەتەتىن باستى فاكتورلار رەتىندە اتاۋعا بولادى.
زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ سوت جۇيەسىنە ەنگىزىلۋى، ازاماتتاردىڭ سوتقا قولجەتىمدىلىگىن جەڭىلدەتىپ عانا قويماي، سۋديالاردىڭ ءىس جۇرگىزۋىن وڭايلاتىپ، ۋاقىتتارىن ۇنەمدەۋگە سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. بۇل زاماناۋي ەلەكتروندىق قىزمەت سوت تورەلىگىنىڭ اشىقتىعى مەن قولجەتىمدىلىگىنە باعىتتالعان، سونداي-اق قاعازباستىلىقتان ارىلىپ، قۇقىقتىق قوعامنىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا سوتتاردىڭ قىزمەتى تۋرالى جەدەل اقپارات الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنى ءسوزسىز.
قازىرگى تاڭدا ينتەرنەت جەلىسى قارقىندى دامىعان سوڭعى جىلدارى بەلسەندى كوممۋنيكاتسيا قۇرالى «Facebook» الەۋمەتتىك جەلىسى ارقىلى دا حالىق وتىنىشتەرىن، تالاپتارىن ءبىلدىرىپ جاتىر. وسى ورايدا، سوت ورگاندارى «Facebook» الەۋمەتتىك جەلىسى ارقىلى حالىقپەن كەرى بايلانىس ورناتۋ باعىتىنداعى جۇمىستار جۇرگىزىلۋ العا قويىلدى.
وبلىستىق، نە بولماسا قالالىق سوتتىڭ «Facebook»، «Telegram»، «Instagram» الەۋمەتتىك جەلىلەردە ارنايى پاراقشالارى جۇمىس جاسايدى. كەز-كەلگەن ءوتىنىش شۇعىل قارالىپ، ءتيىستى جاۋاپتار جاريالانادى. ءوز كەزەگىندە «Facebook» الەۋمەتتىك جەلىسىندە سوت وندىرىسىنە جانە وزگە دە سوت جۇيەسىنە قاتىستى بىرقاتار ارنايى توپتار اشىلىپ، جۇمىس جاساۋدا.
جەرگىلىكتى سوتتاردا ارنايى جاۋاپتى ماماندار بارلىق توپتارعا مونيتورينگ جۇرگىزىپ وتىرادى. ءار تۇسكەن ءوتىنىش نەمەس نارازىلىق ەگجەي-تەگجەي تەكسەرىلىپ، زەرتتەلىپ، سايكەسىنشە ءوتىنىش ءبىلدىرۋشى ونلاين تۇردە جاۋاپ الۋعا مۇمكىندىگى بار.
سوت ءوندىرىسى بويىنشا تۋىنداعان سۇراقتار سوتتاردىڭ كەڭسەسىندە ەنگىزىلگەن «WhatsApp» موبيلدىك قوسىمشاسى ارقىلى دا شۇعىل قاراستىرىلاتىنىن ايتا كەتكەن ءجون.
الەۋمەتتىك جەلىدە جۇرگىزىلەتىن جۇمىستىڭ باستى ماقساتى حالىقتىڭ ساۋالعا دەرەۋ جاۋاپ الۋىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل باعىتتاعى جۇمىس حالىقپەن كەرى بايلانىس ورناتۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگىنە اينالىپ وتىر.
-قوس تاراپ داۋلى ماسەلەلەردى مەدياتسيالىق جولمەن شەشىپ، بەيبىت كەلىسىمگە كەلەتىن جاعدايلار ءجيى كەزدەسە مە؟ وسى جولمەن قانشا ماسەلە ءوز شەشىمىن تاپتى؟
-ەلىمىزدە 2011 جىلدىڭ 28 قاڭتارىندا قابىلدانعان «مەدياتسيا تۋرالى» زاڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەدياتسيانى ۇيىمداستىرۋ سالاسىنداعى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيدى، ونى جۇرگىزۋ قاعيداتتارى مەن ءراسىمىن، سونداي-اق مەدياتوردىڭ مارتەبەسىن ايقىندايدى. بۇل زاڭعا سايكەس، ازىرگە جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار قاتىساتىن ازاماتتىق، ەڭبەك، وتباسىلىق جانە وزگە دە قۇقىق قاتىناستارىنان تۋىندايتىن، سونداي-اق اۋىرلىعى اۋىر ەمەس جانە اۋىرلىعى ورتاشا قىلمىستار تۋرالى ىستەر بويىنشا قىلمىستىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋ بارىسىندا قارالاتىن داۋلار مەدياتسيانىڭ قولدانۋ سالاسى بولىپ تابىلادى
قازىرگى ۋاقىتتا تاتۋلاستىرۋ ءراسىمى قىلمىستىق جانە ازاماتتىق، اكىمشىلىك ىستەر بويىنشا بەلسەندى تۇردە كەڭىنەن قولدانىلۋدا. تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرىن كەڭىنەن قولدانۋ تاراپتار ءۇشىن دە، سوت ءۇشىن دە پايدالى.
سونىمەن، باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ سوتتارىمەن 2020 جىلى تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋىنا بايلانىستى مەدياتورلاردىڭ قاتىسۋىمەن 139 قىلمىستىق ءىس، 1432 ازاماتتىق ءىس جانە 771 اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ءىس قىسقارتىلىپ، اياقتالعان.
ىسكە اسىرىلىپ جاتقان شارالار سوت تورەلىگىن اتقارۋ بويىنشا كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا، قوعام مەن سوت ورگاندارى اراسىندا ءتيىمدى بايلانىستى ورناتىپ، سوتتارداعى قاعازباستىلىقتى جويىپ، ەڭ باستىسى، سوتتارعا دەگەن حالىق سەنىمىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ سەنەمىز!
-قوعامدا كەلەڭسىزدىكتەر، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار، قىلمىس ورىن الماس ءۇشىن، ولاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قانشالىقتى ءجيى بريفينگتەر مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىراسىزدار؟
-باتىس قازاقستان وبلىسىندا اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ جانە ەسكەرتۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە، ياعني بريفينگتەر، دوڭگەلەك ۇستەلدەر، باق-تا تۇسىندىرمەلەر وتكىزىلەدى. سونىمەن بىرگە، وبلىس سوتتارى مەن سۋديالارى الەۋمەتتىك جەلىلەردە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تۇرعىندارعا زاڭ نورمالارىن، زاڭناماعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار تۋرالى ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا جەكە پاراقتارىن جۇرگىزەدى.
- سوت جۇيەسىندەگى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قانداي ءىس-قيمىلدار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
- باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى دە سوت جۇيەسىندەگى سىبايلاس جەمقورلىق قۇقىقبۇزۋشىلىقتارىنىڭ الدىن الۋ بولىپ تابىلادى. وسى باعىتتاعى جۇمىستى جانداندىرۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتى توراعاسىنىڭ وكىمىمەن جوعارعى سوت جانىنداعى سوتتاردىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ دەپارتامەنتىندە دەربەس قۇرىلىمدىق بولىمشە «ىشكى قاۋىپسىزدىك جانە سوتتارداعى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ ءبولىمى» قۇرىلدى. وسىنداي قۇرىلىمدىق بولىمشە ءار وبلىس بويىنشا سوتتار اكىمشىلىگىندە بار. اۋماقتىق بولىمدەردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ جانە ولاردىڭ الدىنداعى مىندەتتەردى انىقتاۋ اتالمىش بولىمگە جۇكتەلدى. ىشكى كاۋىپسىزدىك جانە سوتتارداعى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ ءبولىمى مەن ونىڭ اۋماقتىق بولىمشەلەرى ىكب-مەن بەلگىلەنگەن مىندەتتەردى ورىنداۋ باعىتتالعان پروفيلاكتيكالىك ءىس-شارالاردى تۇراقتى تۇردە وتكىزەدى جانە ءاردايىم قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن تىعىز بىرىككەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى جۇمىستار اتقارۋدا.
سونداي-اق، سۋديالار مەن سوت قىزمەتىندە سىبايلاس جەمقورلىقتىق فاكتورلارىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جانە شۇعىل شارا قابىلداۋ ماقساتىندا، «سەنىم تەلەفونى»، «Call-تسەنتر» بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. بۇل ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىنە، ۇسىنىستارىنا، شاعىمدارىنا دەر كەزىندە جاۋاپ بەرىپ، ءتيىستى ارەكەتتەردى ورىنداۋعا ارنالعان.
- حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسى مەن مادەنيەتىن قالىپتاستىرىپ، قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىراتىن جوبالار جۇزەگە اسىپ جاتىر ما؟ ناتيجە قانداي؟
- پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ 2019 جىلعى قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ قارقىندى دامۋى مەن جاڭعىرۋىنا باعىتتالعان بىرقاتار مەجەلەنگەن مىندەتتەردى العا قويدى.
جولداۋدا ەل دامۋىنىڭ جاڭا ساپالى كەزەڭىنە ءوتۋ جولىندا اتقارىلاتىن ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت قالىپتاستىرۋ كوزدەلدى.
جولداۋ جاريالانعان ساتتەن باستاپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇقارا حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قاتىستى ءوتىنىش-تىلەكتەردى جەدەل قاراستىرا وتىرىپ، بيلىك پەن قوعام اراسىندا سىندارلى ديالوگ ورناتۋ جۇمىسى قولداۋ تاۋىپ، قولعا الىنىپ وتىر.
سوت جۇيەسىنىڭ باستى قاعيداتى سانالاتىن اشىقتىق، جاريالىلىق جانە قولجەتىمدىلىك حالىقپەن ءتيىمدى كەرى بايلانىس ورناتۋدا ناتيجەلى كورىنىس تاۋىپ وتىر.
قوعاممەن سىندارلى ديالوگ ورناتۋ باستى كەزەكتە ەلدىڭ وركەندەۋى مەن مەملەكەت تۇراقتىلىعىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى.
وسىعان وراي، باتىس قازاقستان وبلىستىق سوتىمەن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تۇرعىندارعا زاڭ نورمالارىن، زاڭناماعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار تۋرالى ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا اشىلعان «سۋديامەن سۇحبات» ايدارى اشىلعان بولاتىن.
اتالعان ايداردا وبلىس سوتتارىنىڭ سۋديالارى، اتاپ ايتقاندا ورال قالالىق سوتىنىڭ سۋدياسى ايجان مىرزالى “جول-كولىك وقيعالارى سالدارىنان ورىن الاتىن قىلمىستار تۋرالى” جانە ورال قالاسىنىڭ №2 سوتىنىڭ سۋدياسى التىناي ساۋلەمبەكوۆا “نەكەنى بۇزۋ بويىنشا ازاماتتىق ىستەردى قاراۋ كەزىندە تۋىندايتىن ماسەلەلەر تۋرالى” سۇحباتتار بەرىلدى.
سونىمەن قاتار، وبلىس سوتتارىنىڭ سۋديالارىمەن اپتا سايىن "Aqjaıyq" تەلەارناسىنداعى "وپيراياس نا زاكون" جانە “زاڭعا سۇيەن” باعدارلاماسىندا تىكەلەي ەفيرىنە قاتىسىپ، سۇحباتتار بەرىلەدى.
- يۋۆەنالدى سوتتا قانداي وزگەرىستەر ورىن الىپ، قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ، كەلىسىمدەر بەكىتىلۋدە؟
- كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىقبۇزۋشىلىقتىڭ الدىن-الۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرۋ، مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ مەكتەپ مەدياتسياسىن ەنگىزۋ بويىنشا نورمالارى تۇسىندىرىلۋدە.
بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى اتا-اناسىنىڭ كامەلەتكە تولماعان بالالاردى اسىراۋداعى مىندەتى جانە اليمەنت تولەمەگەنى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى، سونداي-اق ولاردىڭ مولشەرىن وزگەرتۋ جونىندەگى داۋلار بويىنشا ىستەردى قاراۋ تاجىريبەسى تۋرالى «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى» كودەكسىنىڭ نورمالارىنا ءتۇسىندىرۋ شارالارى جۇرگىزىلۋدە.
جالپى العاندا، كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى ىستەردى مامانداندىرىلعان سوتتاردىڭ قاراۋى ماتەريالداردى نەعۇرلىم مۇقيات زەرتتەۋگە، جازانى تاعايىنداۋدىڭ تاسىلدەرىن دارالاندىرۋعا ىقپال ەتەدى.
كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى قىلمىستىق ىستەر سانىنىڭ ازايۋى بايقالادى، ەگەر 2019 جىلى 19 ءىس قارالسا، 2020 جىلى 16 ءىس قارالعان.
يۋۆەنالدى سوت تورەلىگىنىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن اشىقتىعىنىڭ بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى - بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ باعىتىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارۋدا.
مەموراندۋمدار وتباسىن، ونىڭ ىشىندە كامەلەتكە تولماعان بالالاردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋعا باعىتتالعان. مەموراندۋم اياسىندا بىرلەسكەن ءىس-شارالار، ءباسپاسوز كونفەرەنتسيالارى، ترەنينگتەر، كەزدەسۋلەر، دوڭگەلەك ۇستەلدەر مەن سەمينارلار وتكىزىلەدى.
سەرىكتەستىك كەلىسىمى تاراپتاردى تاتۋلاستىرۋ ءۇشىن جۇمىسقا تىزىمگە ەنگەن بىرلەستىكتەردىڭ وكىلدەرى مەن پسيحولوگتارىن تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
جاسوسپىرىمدەردىڭ قۇقىقتىق بىلىمدەرىن ارتتىرۋ، كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن-الۋ، اقبتك-ءنىڭ نورمالارىن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا مەكتەپتەر مەن ورتا، ارناۋلى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى اراسىندا مەكتەپ مەدياتسياسىن ەنگىزۋ بويىنشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
يۋۆەنالدى سوتتىڭ باستاماسىمەن تاتۋلاسۋ ورتالىعى ورال قالاسى مەن اۋداندارداعى مەكتەپتەر وكىلدەرىمەن سەمينار-ترەنينگتەر وتكىزىلىپ وتىرادى.
سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن: ايجان سىلانوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
