بيىل تالدىقورعاندىق شارۋالار كوكتەمگى ەگىن ەگۋ جۇمىستارىن جىلداعىدان ون كۇنگە كەش باستاۋعا ءماجبۇر. بۇعان اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعى سەبەپ. ماسەلەن، قانت قىزىلشاسىن سەبۋ ءۇشىن توپىراقتىڭ ىلعالدىعىمەن قاتار جەردىڭ جىلۋ تەمپەراتۋراسى 6 گرادۋستان جوعارى بولۋى شارت دەيدى ماماندار. وسىعان بايلانىستى ءبىز تالدىقورعان قالالىق اۋىل شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ باسشىسى ابزال زەينۋلداعا جولىعىپ، ايماقتاعى ەگىس ناۋقانىنا دايىندىق جانە ديقانداردىڭ جەر، سۋ، تۇقىم، تىڭايتقىش ماسەلەلەرىنە قاتىستى ءبىراز ساۋالدارعا جاۋاپ الىپ قايتقان ەدىك.
— ابزال سەكەنۇلى، قازىرگى ۋاقىتتا جالپى تالدىقورعان قالاسى بويىنشا قانشا ەگىستىك جەر بار، وعان قانداي داقىل تۇرلەرى سەبىلەدى؟
– بيىلعى جىلى تالدىقورعاندىق شارۋالار ەگىن ەگۋگە ءتيىستى جەر كولەمى 6500 گەكتارعا جۋىق. وعان ارپا، بيداي، جەمىس-جيدەك، باسقا دا مايلى داقىلدارمەن بىرگە ءوڭىردىڭ ءتول ءونىمى – قانت قىزىلشاسىن سەبۋ كوزدەلگەن.
سونىڭ ىشىندە 2716 گەكتار جەرگە مايلى داقىل، 937 گەكتار القاپقا كۇزدىك بيداي، ارپا، جۇگەرى، راپس سىندى ءداندى داقىل سەبۋ جانە 350 گەكتارعا قانت قىزىلشاسىن ەگۋ جوسپاردا. سونىمەن قاتار كارتوپ 620 گا، مال ازىعى 676 گا، كوكونىس پەن باسقا دا باقشا ونىمدەرى 1158 گەكتار جەرگە وسىرىلمەك. سونداي-اق، ايماقتا تالدىقورعان قالاسىنا قاراستى 360-قا جۋىق شارۋا قۇرىلىمدارى بار. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانادى. جىل سايىنعى مال سانىنىڭ ارتۋ قارقىنى دا جامان ەمەس. بۇگىنگى كۇنى وڭىردە 3300-دەن استام جىلقى، 7000-عا جۋىق سيىر، 27 مىڭنان استام قوي-ەشكى، 30-عا تارتا تۇيە، 1,7 ميلليون باسقا جۋىق قۇس وسىرىلۋدە. مۇنداعى ءتورت تۇلىك مالعا ارنالعان ارنايى جايىلىمدىق جانە جەم-ءشوپ وسىرەتىن شاپپالىق جەرلەر بار. وسى ارقىلى ءار شارۋاشىلىق يەلەرى مالىن باعىپ، شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ كەلەدى.
— ال شاھارداعى شارۋالاردىڭ كوكتەمگى ەگىن ناۋقانىنا دايىندىعى قالاي؟ تۇقىم، تىڭايتقىش، سۋ ماسەلەلەرىندە قيىنشىلىق جوق پا؟
ء—يا، كوكتەمگى ەگىس – جىلدىق ىرىس قوي. قازىر ايماقتا ءداندى داقىلدار ونىڭ ىشىندە كۇزدىك ارپا، بيداي مەن مال ازىعى ەگۋلى تۇر. ەندى شارۋالار جۇگەرى جانە مايلى داقىلدار مەن قانت قىزىلشاسىنىڭ تۇقىمىن سىڭىرۋگە قام جاساۋدا. بۇل جۇمىستاردى نەگىزى ەرتەرەك قولعا الۋ كوزدەلگەن. بىراق بيىلعى قۇبىلمالى اۋا رايىنىڭ اسەرىنەن ون شاقتى كۇنگە كەشىگىپ باستالعالى تۇر. سەبەبى قانت قىزىلشاسىن سەبۋ ءۇشىن جەر ىلعالدى، توپىراقتاعى جىلۋ جوعارى بولۋى شارت. بۇگىنگى كۇندە شارۋالاردىڭ جەر جىرتۋعا قاجەتتى تەحنيكالارى دايىن، تۇقىم، تىڭايتقىشتارى تولىق، قاجەتتى ارزانداتىلعان جانار-جاعار ماي تەگىس بولىنگەن. ماسەلەن، ناۋرىز ايىنا – 45, ءساۋىر ايىنا – 70, مامىر ايىنا – 40 توننا ديزەل وتىنى بەرىلىپ وتىر. ال، قالاعا قاراستى قانت قىزىلشاسى ەگىلگەن اۋماق وتكەن جىلى 318 گەكتاردى قۇراسا، بيىل 350 گەكتارعا ۇلعايتىلدى. وعان شارۋالاردىڭ قانداي تۇقىم ءتۇرىن قولدانۋى وزدەرىنىڭ ەركىندە. نەگىزى قانت قىزىلشاسىنىڭ وتاندىق جانە شەتەلدىك 17 تۇقىم ءتۇرى بار. كەيبىر ەگىنشىلەر فرانتسيا مەملەكەتىنىڭ ساپاسى ەڭ جوعارى «اردان» اتتى قىزىلشا تۇقىمىن پايدالانسا، كەيبىرەۋلەر وتاندىق قىزىلشا تۇقىمىن سەبۋگە نيەتتى. سۋ ماسەلەسى بويىنشا ايماقتاعى اۋىل شارۋاشىلىق قۇرىلىمدارى «قازسۋشار» رمك الماتى فيليالىمەن اعىمداعى جىلى 44 ملن. تەكشە مەتر سۋ الۋعا كەلسىم شارت جاساستى.
– تالدىقورعان اۋماعىندا بيىل اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن ءوندىرۋ مەن حالىقتى ساپالى ازىق-تۇلىكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار جاسالىپ جاتىر؟
– قازىرگى ۋاقىتتا تالدىقورعان قالاسىندا 22 قايتا وڭدەۋ كاسىپورىنى بار. ونىڭ ىشىندە 6 شاعىن ناۋبايحانا، 1 شاعىن ديىرمەن، 2 شۇجىق، 1 ماكارون تسەحى، 3 ءسۇت زاۋىتى، 1 قۇس فەرماسى، 4 مال ازىعىن دايىندايتىن ورىن، 3 مال جانە قۇس سويۋ الاڭى مەن 1 مال سويۋ پۋنكتى جۇمىس جاسايدى. ولار ەلدەگى ىندەتكە بايلانىستى ساقتىق شارالارىن قاتاڭ ۇستانۋ ارقىلى جۇمىستارىن جالعاستىرۋدا. مىسالعا، 2021 جىلدىڭ قاڭتار-ناۋرىز ايلارىندا ءتىرى سالماقتاعى 824 تونناعا جۋىق مال مەن قۇس سويۋ ورىندارىنا جىبەرىلسە، 760 توننا سيىر ءسۇتى زاۋىتتارعا وتكىزىلگەن. سونداي-اق، 91877,4 دانا تاۋىق جۇمىرتقاسى ساتىلىمعا شىعارىلعان. وسىعان ساي، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، قالاداعى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى بويىنشا كورسەتكىش 101 پايىزدان اسىپ، 3881,7 ملن. تەڭگەنىڭ ءونىمى وندىرىلگەن. سونىمەن قاتار سوڭعى بىرنەشە جىلدان بەرى تالدىقورعان تۇرعىندارىن تابيعي دا تازا ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قالاداعى «جەرۇيىق» الەۋمەتتىك ساۋدا ورنىندا ۇنەمى اپتا سايىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى وتەدى. وعان وڭىردەگى باسقا دا اۋدان، قالالاردىڭ شارۋالارى ءوز ونىمدەرىن اكەلىپ، كۇندەلىكتى بازار باعاسىنان 15-20 پايىز ارزان ساۋدالانادى. بۇل بىرىنشىدەن، حالىقتى ساپالى دا تابيعي ءونىم تۇرلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ بولسا، ەكىنشىدەن، شاھارداعى ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ بەتالدى شارىقتاپ كەتۋىنىڭ الدىن الۋعا مول مۇمكىندىك بەرۋدە.
– شارۋالارعا ۇكىمەتتەن بولىنەتىن قارجىلاي قولداۋ، باسقا دا اتاۋلى كومەكتەر قالاي بەرىلەدى؟
— ۇكىمەتتەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا بىرقاتار قارجىلاي قولداۋلار بار. ولار «اگروبيزنەس – 2020» باعدارلاماسى اياسىندا ءتۇرلى ءونىم وندىرۋشىلەر مەن كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا، «سىباعا»، «التىن اسىق»، «قۇلان»، «ىرىس» باعدارلامالارى ارقىلى مال سانىن كوبەيتىپ، مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋعا باعىتتالعان. مۇنداي قولداۋلار بۇرىنعىداي ەمەس قازىر وبلىستىق اۋىل شاراۋاشىلىعى باسقارماسى ارقىلى بەرىلەدى. قالالىق ءبولىم تەك ديقانداردىڭ قۇجاتتارىن رەتتەسىپ ءتيىستى وتىنىشتەرىن جەتكىزەدى. سونىمەن قاتار، جەتىسۋ جەرىندە جاپپاي قىزىلشا وسىرىلەتىندىكتەن شىققان ءونىمدى قانت زاۋىتتارىنا وتكىزگەن سوڭ جاسالعان كەلىسىم بويىنشا قىزىلشانىڭ ءار تونناسى باعالانىپ، جارىمى مەملەكەت تاراپىنان سۋبسيديالانادى.
— سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن: ايدىن كالىمحان
