Bıyl Taldyqorǵandyq sharýalar kóktemgi egin egý jumystaryn jyldaǵydan on kúnge kesh bastaýǵa májbúr. Buǵan aýa raıynyń qolaısyzdyǵy sebep. Máselen, qant qyzylshasyn sebý úshin topyraqtyń ylǵaldyǵymen qatar jerdiń jylý temperatýrasy 6 gradýstan joǵary bolýy shart deıdi mamandar. Osyǵan baılanysty biz Taldyqorǵan qalalyq aýyl sharýashylyq bóliminiń basshysy Abzal Zeınýldaǵa jolyǵyp, aımaqtaǵy egis naýqanyna daıyndyq jáne dıqandardyń jer, sý, tuqym, tyńaıtqysh máselelerine qatysty biraz saýaldarǵa jaýap alyp qaıtqan edik.
— Abzal Sekenuly, qazirgi ýaqytta jalpy Taldyqorǵan qalasy boıynsha qansha egistik jer bar, oǵan qandaı daqyl túrleri sebiledi?
– Bıylǵy jyly taldyqorǵandyq sharýalar egin egýge tıisti jer kólemi 6500 gektarǵa jýyq. Oǵan arpa, bıdaı, jemis-jıdek, basqa da maıly daqyldarmen birge óńirdiń tól ónimi – qant qyzylshasyn sebý kózdelgen.
Sonyń ishinde 2716 gektar jerge maıly daqyl, 937 gektar alqapqa kúzdik bıdaı, arpa, júgeri, raps syndy dándi daqyl sebý jáne 350 gektarǵa qant qyzylshasyn egý josparda. Sonymen qatar kartop 620 ga, mal azyǵy 676 ga, kókónis pen basqa da baqsha ónimderi 1158 gektar jerge ósirilmek. Sondaı-aq, aımaqta Taldyqorǵan qalasyna qarasty 360-qa jýyq sharýa qurylymdary bar. Olardyń basym kópshiligi mal jáne egin sharýashylyǵymen shuǵyldanady. Jyl saıynǵy mal sanynyń artý qarqyny da jaman emes. Búgingi kúni óńirde 3300-den astam jylqy, 7000-ǵa jýyq sıyr, 27 myńnan astam qoı-eshki, 30-ǵa tarta túıe, 1,7 mıllıon basqa jýyq qus ósirilýde. Mundaǵy tórt túlik malǵa arnalǵan arnaıy jaıylymdyq jáne jem-shóp ósiretin shappalyq jerler bar. Osy arqyly ár sharýashylyq ıeleri malyn baǵyp, sharýasyn dóńgeletip keledi.
— Al shahardaǵy sharýalardyń kóktemgi egin naýqanyna daıyndyǵy qalaı? Tuqym, tyńaıtqysh, sý máselelerinde qıynshylyq joq pa?
—Iá, kóktemgi egis – jyldyq yrys qoı. Qazir aımaqta dándi daqyldar onyń ishinde kúzdik arpa, bıdaı men mal azyǵy egýli tur. Endi sharýalar júgeri jáne maıly daqyldar men qant qyzylshasynyń tuqymyn sińirýge qam jasaýda. Bul jumystardy negizi erterek qolǵa alý kózdelgen. Biraq bıylǵy qubylmaly aýa raıynyń áserinen on shaqty kúnge keshigip bastalǵaly tur. Sebebi qant qyzylshasyn sebý úshin jer ylǵaldy, topyraqtaǵy jylý joǵary bolýy shart. Búgingi kúnde sharýalardyń jer jyrtýǵa qajetti tehnıkalary daıyn, tuqym, tyńaıtqyshtary tolyq, qajetti arzandatylǵan janar-jaǵar maı tegis bólingen. Máselen, naýryz aıyna – 45, sáýir aıyna – 70, mamyr aıyna – 40 tonna dızel otyny berilip otyr. Al, qalaǵa qarasty qant qyzylshasy egilgen aýmaq ótken jyly 318 gektardy qurasa, bıyl 350 gektarǵa ulǵaıtyldy. Oǵan sharýalardyń qandaı tuqym túrin qoldanýy ózderiniń erkinde. Negizi qant qyzylshasynyń otandyq jáne sheteldik 17 tuqym túri bar. Keıbir eginshiler Franııa memleketiniń sapasy eń joǵary «Ardan» atty qyzylsha tuqymyn paıdalansa, keıbireýler otandyq qyzylsha tuqymyn sebýge nıetti. Sý máselesi boıynsha aımaqtaǵy aýyl sharýashylyq qurylymdary «Qazsýshar» RMK Almaty fılıalymen aǵymdaǵy jyly 44 mln. tekshe metr sý alýǵa kelsim shart jasasty.
– Taldyqorǵan aýmaǵynda bıyl aýylsharýashylyq ónimderin óndirý men halyqty sapaly azyq-túliktermen qamtamasyz etý baǵytynda qandaı jumystar jasalyp jatyr?
– Qazirgi ýaqytta Taldyqorǵan qalasynda 22 qaıta óńdeý kásiporyny bar. Onyń ishinde 6 shaǵyn naýbaıhana, 1 shaǵyn dıirmen, 2 shujyq, 1 makaron ehy, 3 sút zaýyty, 1 qus fermasy, 4 mal azyǵyn daıyndaıtyn oryn, 3 mal jáne qus soıý alańy men 1 mal soıý pýnkti jumys jasaıdy. Olar eldegi indetke baılanysty saqtyq sharalaryn qatań ustaný arqyly jumystaryn jalǵastyrýda. Mysalǵa, 2021 jyldyń qańtar-naýryz aılarynda tiri salmaqtaǵy 824 tonnaǵa jýyq mal men qus soıý oryndaryna jiberilse, 760 tonna sıyr súti zaýyttarǵa ótkizilgen. Sondaı-aq, 91877,4 dana taýyq jumyrtqasy satylymǵa shyǵarylǵan. Osyǵan saı, ústimizdegi jyldyń birinshi toqsanynyń qorytyndysy boıynsha, qaladaǵy aýyl sharýashylyǵy salasy boıynsha kórsetkish 101 paıyzdan asyp, 3881,7 mln. teńgeniń ónimi óndirilgen. Sonymen qatar sońǵy birneshe jyldan beri Taldyqorǵan turǵyndaryn tabıǵı da taza azyq-túlikpen qamtamasyz etý maqsatynda qaladaǵy «Jeruıyq» áleýmettik saýda ornynda únemi apta saıyn aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń jármeńkesi ótedi. Oǵan óńirdegi basqa da aýdan, qalalardyń sharýalary óz ónimderin ákelip, kúndelikti bazar baǵasynan 15-20 paıyz arzan saýdalanady. Bul birinshiden, halyqty sapaly da tabıǵı ónim túrlerimen qamtamasyz etý bolsa, ekinshiden, shahardaǵy azyq-túlik baǵasynyń betaldy sharyqtap ketýiniń aldyn alýǵa mol múmkindik berýde.
– Sharýalarǵa úkimetten bólinetin qarjylaı qoldaý, basqa da ataýly kómekter qalaı beriledi?
— Úkimetten aýyl sharýashylyǵyna birqatar qarjylaı qoldaýlar bar. Olar «Agrobıznes – 2020» baǵdarlamasy aıasynda túrli ónim óndirýshiler men kásipkerlikti qoldaýǵa, «Sybaǵa», «Altyn asyq», «Qulan», «Yrys» baǵdarlamalary arqyly mal sanyn kóbeıtip, mal tuqymyn asyldandyrýǵa baǵyttalǵan. Mundaı qoldaýlar burynǵydaı emes qazir oblystyq aýyl sharaýashylyǵy basqarmasy arqyly beriledi. Qalalyq bólim tek dıqandardyń qujattaryn rettesip tıisti ótinishterin jetkizedi. Sonymen qatar, Jetisý jerinde jappaı qyzylsha ósiriletindikten shyqqan ónimdi qant zaýyttaryna ótkizgen soń jasalǵan kelisim boıynsha qyzylshanyń ár tonnasy baǵalanyp, jarymy memleket tarapynan sýbsıdııalanady.
— Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken: Aıdyn KÁLIMHAN
