ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەيرامى – ءداستۇرلى قازاق قوعامىنىڭ جىل باسى سانالىپ، ەجەلگى ءداستۇر-سالتىن سىنىقسىز ساقتاپ كەلە جاتىر. ناۋرىز مەيرامى – تاماشا تابيعاتتىڭ تامىلجىپ، قۇلپىرا باستاعان ۋاقىتىنىڭ قۋانىش مەرەكەسى عانا ەمەس، تاتۋلىق پەن بىرلىكتىڭ، ەركىندىك پەن ەلدىكتىڭ سيمۆولى ىسپەتتى.
ۇلى دالا توسىندە ۇلى ۇلت بولىپ قالىپتاسقالى، ەگەمەندىگىمىزدى الىپ، قوس قاناتىمىزدى ەركىن قاققالى ءتول مەيرامىمىز ناۋرىزدى تويلاماعان كەزىمىز بولعان ەمەس. تاريحتىڭ تەرەڭىنە كوز جۇگىرتسەك، ىقىلىمنان بەرى ۇرپاقتان-ۇرپاققا مۇرا بولىپ جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەيرامى، كەڭەس وكىمەتى ورناعان سوڭ، سان عاسىرعى ءداستۇرىن جوعالتتى. بولشەۆيكتەر ناۋرىز مەيرامىن «ءدىني مەرەكە» دەپ تانىپ 1926 جىلدان باستاپ ونىڭ تويلانۋىنا قاتاڭ تىيىم سالعان ەدى. العاش رەت 1988 جىلدىڭ كوكتەمىندە عانا ول رەسپۋبليكالىق اۋقىمدا اتالىپ ءوتتى. ءبىزدىڭ قازىر شاتتانا «ناۋرىز كوجە» ءىشىپ، ءتول مەيرامىمىزدى تويلاپ وتىرۋىمىز ءبىر جاننىڭ ارقاسى. ول قازاقتىڭ ءاربىر قولونەر بۇيىمدارىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، جوعىن تۇگەندەگەن، قازاقتىڭ ۇمىت قالعان سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپتارىن جاڭعىرتقان، ۇلتتىق جادىگەرلەردى جيناپ، ەسكەرتكىشتەرىن بۇتىندەگەن، ۇلتىم دەپ ەڭبەك ەتىپ، قازاعىم دەپ توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قاساڭ قاعيدالارىنا قاسقايا قارسى تۇرعان، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى ەتنوگراف، عالىم، ۇلتىمىزدىڭ مادەنيەتىنە ۇلكەن ۇلەسىن قوسقان بەكزات جان – وزبەكالى جانىبەكوۆ. ⠀
وزبەكالى جانىبەكوۆ - اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى) تۇلەگى. كەزىندەگى شىمكەنت - قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ كەلەس اۋدانىندا مەكتەپ مۇعالىمى، وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، كەلەس اۋدانى كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. ودان كەيىن شىمكەنت وبلىسىنىڭ كومسومول حاتشىسى، قازاقستان كومسومولىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولدى. سول ۋاقىتتا تورعاي وبلىسىنىڭ حاتشىسى، قازاقستان كومپارتياسى شەت ەلدەرمەن بايلانىس ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قازاقستان مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، مادەنيەت ءمينيسترى، قازاقستان كومپارتياسىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىنە دەيىن ءوستى.
وزبەكالى جانىبەكوۆ فولكلورلىق انسامبلدەردى دە ۇيىمداستىرعان. ناۋرىز مەيرامىن قايتا جاڭعىرتىپ، رەپرەسسياعا ۇشىراعان اقىن-جازۋشىلار ەڭبەگىنىڭ جارىق كورۋىنە دە سەبەپشى بولدى. دالىرەك ايتقاندا، احمەت بايتۇرسىنۇلى، ماعجان جۇماباەۆ، شاكارىم قۇدايبەردىۇلى سىندى ادەبيەتشىلەرىمىزدىڭ التىن ەڭبەگىن قايتا جانداندىردى. “قازاقتىڭ ۇلتتىق قول ونەرى” ، “قازاق كيىمى”، “ەجەلگى وتىرار” جانە ت. ب. كىتاپتاردىڭ اۆتورى
ول مادەنيەت ءمينيسترى بولعان ۋاقىتىندا كرەملدى، ناۋرىزدىڭ «ءدىني» ەمەس، «ۇلتتىق» مەرەكە ەكەندىگىنە سەندىرە الدى. سودان كەيىن عانا «كەڭەستىكتەر» ەلدە ناۋرىز مەيرامىن تويلاۋعا رۇقسات ەتتى. ال 1991 جىلى ول رەسمي مەيرام بولىپ بەكىتىلدى. وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ەلگە سىڭىرگەن باستى ەڭبەگى بۇل ەمەس. جازۋشى شەرحان مۇرتازا «وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ حالقىنا سىڭىرگەن ەرەكشە ەڭبەگىن تىزبەلەپ شىعۋ ءۇشىن عانا ۇلكەن كىتاپ جازۋ كەرەك. ول - كيەلى ادام» دەپ باعالايدى.
وزبەكالى جانىبەكوۆ، «قوجا احمەت ياسساۋي»، «اق-ۇيىق»، «قاراحان»، «ايشا-ءبيبى»، «تاجىك»، «بابادجا-قاتىن» كەسەنەلەرىن جانە «وتىرار» ەسكەرتكىشتەرى مەن «جاركەنت» مەشىتىن قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى ماسەلەسىن كوتەرگەن ەدى. سونىمەن قاتار ول قازىرگى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىڭ ءدال ورتاسىندا ورنالاسقان «تايقازاندى» ەرميتاجدان الدىرىپ، اسىل تاريحىمىزدىڭ قۇندى جادىگەرىن جوعالتپاۋىمىزعا شەكسىز سەپتىگىن تيگىزدى.⠀
كەي دەرەكتەردە وزبەكالى جانىبەكوۆ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى گ.كولبينگە ناۋرىز جايىندا «بۇل كوكتەم مەرەكەسى ەدى. مۇنى تۇرىك حالىقتارى عانا ەمەس، ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ ءبارى تويلايدى» دەگەن ءۋاج كەلتىرگەن دەسەدى. سوندا گەننادي كولبين جانىبەكوۆكە «ويلاناتىن ماسەلە ەكەن، بىراق ەسكىنى قوزعاي بەرىپ قايتەسىز، وسىنىڭ سىزگە نە كەرەگى بار؟» دەگەن ەكەن.
1988-دە رەسمي تۇردە قايتا ورالعان ناۋرىز دۇركىرەتە تويلاندى. الماتىدا العاش تويلانعان مەيرامدا «ينە شانشىر جەر جوق» بولعان دەسەدى. سوندا مەرەكەنى سىرتتاي باقىلاپ جانىبەكوۆ پەن كولبين تۇرعان. حالىقتىڭ كوپتىگىن بايقاعان گەنادي ۆاسيلەۆيچ «مىنا حالىقتىڭ كوبىن-اي، جەلتوقسانداعىداي كوتەرىلىس بولىپ كەتپەس پا ەكەن؟!» دەگەن ەكەن. سوندا جانىبەكوۆ «بۇل حالىقتىڭ جوعالتقان ءوزىنىڭ ناۋرىزىنا دەگەن ساعىنىشى. ءوزىنىڭ سالت-داستۇرىنە دەگەن قۇرمەتى. بيلىككە دەگەن ريزاشىلىعى» دەپتى. كولبين «ونداي بولسا تاعى دا حالىقتىڭ قانداي سالت-ءداستۇرىن تىرىلتۋگە بولادى؟» دەپتى. مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قالعان ول ەندى قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتىپ، ءتىل مەرەكەلەرىن كوبەيتسەك دەگەنىندە، كولبين سول ەكپىنمەن «داۆايتە» دەپ كەلىسىمىن بەرىپ ءجىبەرگەن دەلىنگەن قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ «ايقىن» گازەتىنە بەرگەن سۇقباتىندا.
رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا جاريالانعان ماقالالار لەگىندە «وزبەكالى جانىبەكوۆتى قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى قوناەۆ مۇلدە قولدامادى، كولبين تۇسىندا قىزمەتى ءوستى، نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۇسىندا «تاۋەلسىز ەلدىڭ تاۋەلدى دەپۋتاتى بولۋدان قورىقتى»، «نوقتاعا باسى سىيماعان»، «اق قارعا بولعان كەزدەرى كوپ» دەۋمەن شەكتەلەدى.
جوعارىدا ايتقانداي، ناۋرىزدىڭ ناۋرىز اتانۋى، بۇگىندە مەيرام ەتىپ تويلاپ وتىرۋىمىز، شات-شادىمان كوڭىل-كۇيمەن ءتول مەيرامىمىزدى قارسى الىپ جاتقانىمىز وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا. ۇلى دالا جۇرتى «ناۋرىز كوجە» ءدامىن ءار اۋىز تيگەن ساتىندە، ناۋرىزدى قايتارعان ۇلى تۇلعا وزبەكالىنى ەسكە الىپ، جادىمىزدان ەش شىعارماۋىمىز ءتيىس.
دينا ليتپين،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
