«باي-قۋاتتى بولايىق!»
«باي-قۋاتتى بولايىق!»،
بولا الماساق – سول ايىپ.
بۇل اعايدىڭ ءبىز بۇگىن،
بەت-بەينەسىن شولايىق.
(جۋرناليستىك فولكلوردان)
ونىڭ ەسىمى اۋىزعا ىلىنسە-اق، جۇرتشىلىق «و، «باي-قۋاتتى بولايىقتى» ايتىپ تۇرسىڭ با؟!»، – دەيدى ءبىر اۋىزدان. تانىمال تەلەجۋرناليستىڭ بولمىس-ءبىتىمى وسى ۇعىممەن ابدەن استاسىپ كەتكەندەي اسەر قالدىرادى. ءوزى دە تەك-تابيعاتىنىڭ ناق سول تىركەسكە تەلىنگەنىن تەرىس كورمەيتىن سەكىلدى. سەبەبى، كەيىنگى جاس كوممەنتاتورلار وعان ەلىكتەپ، باعدارلامانى اياقتاعان ساتىندە سوڭعى ءسوزىن وزدەرىنشە تۇيىندەپ قوشتاساتىن بولدى. سول ءۇردىس «باي-قۋاتتى بولايىقتان» باستالدى. قازىرگى تەلەجۋرناليستەردىڭ ءبارى تالانتتى. قاي-قايسىسى دا كورەرمەنىنە ۇناۋدىڭ مىڭ-سان ءتاسىلىن مەڭگەرگەن. ەكراندا وتىرىپ، ەل-جۇرتپەن قوشتاسقاندا ەڭىرەتىپ جىبەرەدى. بىراق سونىڭ ءبارى كۇندەي كۇركىرەگەن نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنىڭ «باي-قۋاتتى بولايىعىنا» جەتپەيدى...
بۇل تىركەس ءتىل زاڭدىلىقتارىن جىلىكشە شاعاتىن كاسىبي لينگۆيستەرگە سالعاننان ۇنامادى. «بالكىم، «باقۋاتتى بولايىق!» شىعار»، – دەستى ولار. بىراق نۇرەكەڭ «باقۋاتتى» ەمەس، «باي-قۋاتتى» ەكەنىن بۋىن-بۋىنعا ءبولىپ، نىعىزداپ تۇرىپ، تەلەەفيردەن ءوزى ايتتى. ارينە، كەز-كەلگەن ماماندىق يەسى قالىپتان تىس مىنەز كورسەتىپ، وزگەشە قيمىل تانىتسا، ەل وعان نازار اۋدارا باستايدى. نۇرتىلەۋ اعامىزدىڭ دا تىكەلەي ەفيردەگى ماشىق-مانەرى كورەرمەننىڭ وتباسى، وشاق قاسىنداعى ءبىراز اڭگىمەسىنە ارقاۋ بولدى. «ول نەگە حابارىنىڭ اياعىندا «باي-قۋاتتى بولايىق!» دەيدى؟ جۇرتپەن قوشتاسۋدىڭ اتام زاماننان بەرى ۇزىلمەي كەلە جاتقان ءداستۇرلى نۇسقالارى بار ەمەس پە؟!»، – دەيدى بىرەۋلەرى. «بۇكىل ەفيردى جالعىز ءوزى بيلەپ-توستەپ وتىراتىنى نەسى؟ اقىرىپ تەڭدىك سۇرايتىن ماحامبەت پە ەدى ول؟! ءسال-ءپال بيازىلىققا بەيىمدەلسە قايتەر ەدى؟!»، – دەيدى ەكىنشىلەرى. «انا مۇرنىنىڭ ۇستىنە قوناقتاتىپ قويعان كوزىلدىرىكتى نەگە كوزىنە تاقپايدى؟ كەرەك بولماسا، الىپ تاستاماي ما؟»، – دەيدى ۇشىنشىلەرى. ەل وسىلاي دەپ گۋىلدەسەدى كەيدە. ال ءبىز جۇرتشىلىقتىڭ بۇل اعامىزدىڭ باعدارلاماسى تىكەلەي ەفيردەن كەيىن دە تالقىلانىپ جاتاتىنىنا ريزا بولامىز. دەمەك، ول تىلگە تيەك ەتۋگە تۇراتىن تۇلعا دەگەن ءسوز.
بەلگىلى جازۋشى قۋاندىق تۇمەنباي: «نۇرتىلەۋگە ءومىردىڭ ءوزى قويعان ەسىمى «بەتپە-بەت» ەدى، كەيىن «باي-قۋاتتى بولايىققا» اۋىستى. ويتكەنى، ەكىنشى ەسىمنىڭ ەكونوميكالىق ماڭىزى زور بولدى، زامان دا سولاي قاراي بۇرىلدى» دەپ وي ءتۇيىپتى. شىنىندا دا تەلەجۋرناليستىڭ تۇلعاسىن ونىڭ ءوزى تىكەلەي ەفيردە باقسىداي ويناپ وتىرىپ جۇرگىزگەن «بەتپە-بەتپەن» بايلانىستىرۋ دۇرىسىراق سەكىلدى.
جالپى، تەلەتۇلعا دەڭگەيىنە جەتكەن ءجۋرناليستىڭ ەسىمىنە قوساقتالىپ جۇرەتىن ءتول باعدارلاماسى بولادى. سونداي حاباردىڭ ءبىرى – نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى جۇرگىزگەن «بەتپە-بەت». تەلەجۋرناليستىڭ اتىن ەلگە تانىتقان «قۇرداستار»، «كوكپار»، «التىباقان»، «اشىق اڭگىمە»، «وي-كوكپار»، «كورشىلەر»، «دىڭگەك»، «قولتاڭبا» اتتى باعدارلامالاردىڭ ارقايسىسىنىڭ دا مول كورەرمەنى بار-دى. بىراق نۇرتىلەۋ اعانىڭ تابيعاتىمەن تامىرلاس «بەتپە-بەتتىڭ» ءجونى بولەك. كەيىن «بەتپە-بەتتى» ءبىراز جۋرناليست جۇرگىزىپ كوردى. ءبارى دە شەتىنەن الىمدى ءارى شالىمدى، ءسوز ويناتقاندا بىرىنەن-ءبىرى وتەدى. بىراق ەشقايسىسى ونىڭ العاشقى جۇرگىزۋشىسى سەكىلدى ەلدىڭ ەسىندە قالعان جوق.
«بەتپە-بەت» جۇرگىزۋشىسىنىڭ مىندەتى – كەلگەن قوناقپەن تەڭ دارەجەدە سويلەسىپ، تىكەلەي ەفيرگە يە بولۋ. سۇحباتتاسۋ ءۇشىن ەلدىڭ ەڭ تانىمال تۇلعالارى شاقىرىلادى. ولاردىڭ قاي-قايسىسى دا بيلىكتىڭ بيىگىنە شىعىپ، قاراماعىنداعى جۇرتتى دەگەنىنە كوندىرىپ ۇيرەنگەن كىسىلەر. سوندىقتان ولار تاجىريبەسىز ءجۋرناليستىڭ ايتقانىنا كونىپ، ايداۋىنا جۇرە قويمايدى. وزدەرىنىڭ مىنەز-قۇلقى دا ءار ءتۇرلى. ءبىرى – ءور، ءبىرى – كول، ءبىرى – ءشول. ەلدىڭ احۋالى جونىندە ون ويلانىپ، توعىز تولعانىپ قويعان سالماقتى سۇراعىڭا «شانشار» تەاترىنىڭ قىرشاڭقى جىگىتتەرى سەكىلدى «ە، ەل جاقسى عوي»، – دەي سالاتىندارى بار. وعان كەرىسىنشە، اۋىزدىعا ءسوز، اياقتىعا جول بەرمەي، كەڭىنەن كوسىلەتىندەرى دە جەتكىلىكتى. سوزگە ساراڭداردىڭ كومەيىنەن ءسوز سۋىراسىڭ. جاعى تالعانشا تولعايتىن ءسوزۋارلاردى تەجەڭكىرەپ وتىراسىڭ. ويتكەنى، قازاقتىڭ سوزشەڭدىگىنىڭ ارقاسىندا ون ءۇش مينۋتتان جارتى ساعاتقا دەيىن ۇزارىپ، تىنىسىن كەڭەيتكەن «بەتپە-بەتتىڭ» ءار سەكۋندىنا دەيىن ەسەپتەۋلى. سول شاعىن ۋاقىت ىشىندەگى سۇحبات بىرنەشە ساعاتتىق اڭگىمەنىڭ اسەرىن بەرۋى شارت.
كورەرمەننەن اسقان سىنشى جوق. «بەتپە-بەتتە» ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى وتىرعان ەكەۋدىڭ قايسىسىنىڭ مىسى باسىلىڭقىراپ وتىرعانىن تەلەديدارعا تەلمىرگەن ادام بىردەن بايقايدى. كىمنىڭ دەڭگەيى بيىكتەۋ ەكەنىن دە تەز ۇعا قويادى.
تەلەجۇرگىزۋشى ەفيرگە يە بولا الماي، كەلگەن مەيماننىڭ ىعىنا جىعىلسا، سۇحباتتىڭ بەرەكەسى كەتەدى. كەرىسىنشە، سۇحباتتاسۋشىنىڭ ءسوزىن ءجيى ءبولىپ، اۋزىنان قاعىپ، ورشەلەنىپ وتىرساڭ، جۇرت ابدەن مەزى بولادى. سوندىقتان تىكەلەي ەفيردىڭ تىزگىنىن تەڭ ۇستاپ، ساليقالى اڭگىمە وربىتە الاتىن نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنىڭ بولمىس-ءبىتىمى «بەتپە-بەتكە» تولىق ساي كەلەتىن ەدى.
ول ءوز ومىرىندە دە ءتۇرلى قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلدى. وقۋعا تۇسكەن شاعىندا شارشى الاڭنىڭ شاڭىن قاققان بوكسشى بولىپتى. دەمەك، تالاي رەت قارسىلاسىمەن بەت-بەت شايقاسىپ، رينگتە ابدەن شىڭدالعان. شيراق مىنەزى، جۋان جۇدىرىعى ارقىلى توبەلەس-تارتىستا كۋرستاستارىنا قورعان بولعان كورىنەدى. كەيىپكەرىمىزبەن كەزىندە قاتار وقىعان بۇگىنگى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتتارى مەن حالىق اقىندارى قامشى سىلتەسۋدەن ءارى اسپايتىن قاراپايىم قازاق توبەلەسىن ورەلى ونەر دەڭگەيىنە كوتەرگەن نۇرتىلەۋدىڭ باتىلدىعىن باعالاي ءبىلىپتى.
ءسويتىپ، ول ۇنەمى تىكەلەي ەفيردە «بەتپە-بەتتىڭ» ماعىناسىن تولىق تانىتۋعا تىرىستى. ءبىز بۇگىنگى ماقالامىزدىڭ اتىن دا وسىلاي اتادىق. جازبامىزدىڭ بۇكىل ءمان-مازمۇنىن سول ۇعىمنىڭ قازىعىنا بايلايمىز. ياعني، نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى – باسىلىم بەتىندەگى بۇگىنگى «بەتپە-بەتتىڭ» قوناعى. بۇل بەتپە-بەت ونىڭ اۆتورمەن اڭگىمەسى نەمەسە كورەرمەن الدىنداعى ەسەبى، نە بولماسا، سول كورەرمەننىڭ وعان كوزقاراسى دەسە دە بولعانداي. ءبىز ونىڭ تەلەجۋرناليست رەتىندەگى بولمىس-بىتىمىنە تەرەڭىرەك ۇڭىلۋگە تالپىنىپ كورەمىز. «بەتپە-بەتتە» ءتۇرلى توسىن ساۋال قويىپ، سوعان شىنايى جاۋاپ كۇتەتىن كەيىپكەرىمىزدىڭ ءوزى سياقتى وزگەشەلەۋ ءۇردىس ۇستانۋعا تىرىسامىز.
يدەيا ىزدەگەن يمانعاليەۆ
ءبىر سوزبەن-اق قاتىرىپ.
بىردەن ايتار باتىرىپ.
بەت-پەردەڭدى اشادى،
«بەتپە-بەتكە» شاقىرىپ...
(جۋرناليستىك فولكلوردان)
نۇرتىلەۋ اعانى العاش رەت قاي كەزدە كورگەنىم ەسىمە ءتۇسىپ وتىرعانى. كاز گۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىندا وقيتىن كەزىمىز. كۇن سايىن قوناق ارىلمايتىن بەسىنشى جاتاقحانانىڭ تۇراقتى تۇرعىنىمىز. كەش باتسا بولدى، وسىندا ايتەۋىر بىرەۋمەن كەزدەسۋ وتەدى. بۇل جولى جۇرت جيىلاتىن ءتورتىنشى قاباتقا تەلەجۋرناليستەر شاقىرىلىپتى. ادەتتە ءبىزدىڭ جاتاقحاناعا نە اقىن، نە جازۋشى كەلەتىن. شيرىعىپ جۇرگەن شايىرلار كۇركىرەپ ولەڭ وقيتىن. وقىپ بولعان سوڭ ەمىرەنىپ وتىرىپ ستۋدەنتتەردىڭ بالاۋسا جىرلارىن تىڭدايتىن. كۋرسىمىزدىڭ قيالي اقىن قىزدارى ءبىزدى ءبىر-اق ساتتە ساناتتان شىعارىپ تاستاپ، سولاردىڭ سوڭىنا ىلەسەتىن. ال مىنا جۋرناليستەر قازاق تەلەۆيزياسى جاستار حابارلارى باس رەداكتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كورىنەدى. ول كەزدە جۋرفاكتىڭ ستۋدەنتتەرى تەلەۆيزياعا قازىرگىدەي ءولىپ-وشە قويمايدى. الماتىداعى اينالدىرعان جالعىز تەلەارناعا ءومىرى تۇمسىق تىعا المايسىڭ. جولىڭ ءتۇسىپ، قىزمەتكە بارا قالعان كۇننىڭ وزىندە بۇگىنگىدەي بىردەن تەلەجۇلدىز بولىپ كەتۋىڭ ەكىتالاي. ونىڭ ۇستىنە تەلەارنالارعا قاراعاندا باسىلىمداردا پاتەر الۋ مۇمكىندىگى كوبىرەك. سوندىقتان قولىنا قالامىن مىعىم ۇستاعان بالا باسپاسوزگە قاراپ موڭىرەيدى دە تۇرادى.
وسىدان ءسال بۇرىن ءوزىمىز ءار قىزمەتكەرىنىڭ اتىن جاتقا بىلەتىن «لەنينشىل جاستىڭ» ۇجىمى كەلگەندە جاتاقحانانىڭ فويەسىنە ستۋدەنتتەر سىيماي كەتكەن. سونىڭ اسەرى شىعار، ايتەۋىر تەلەجۋرناليستەر كەلىپتى دەگەن سوزگە سونشالىقتى ەلەڭ ەتە قالعان جوقپىز. بىراق سالدەن سوڭ ولاردىڭ ايتقان اڭگىمەلەرىنە شەتىمىزدەن ەلتي باستادىق. بىلمەي ءجۇر ەكەنبىز، تەلەۆيدەنيە تانىمالدىققا باستايتىن اقپارات قۇرالى ەكەن. مىقتى تەلەجۇرگىزۋشىلەر بۇكىل قوعامعا ىقپال ەتە الاتىن كورىنەدى. باسىلىمنىڭ ءبىر بەتىنە كوسىلىپ جازعان كولدەي ماقالاڭدى تەلەارنادان ءبىر-ەكى مينۋت ىشىندە تۇجىرىمداپ ايتا سالۋعا ابدەن بولادى دەيدى. قىسقاسى، قىزىقتىڭ ءبارى سوندا. اي دەسە اۋزى، كۇن دەسە كوزى بار قىز-قىرقىن، ءتۇر-تۇلعاسى تارتىمدى، كەلبەتى كەلىستى جىگىت-جەلەڭنىڭ ءبارى گازەتتىڭ رەداكتسياسىنا ەمەس، تەلەارنانىڭ توڭىرەگىنە جينالادى. ەندەشە، وڭكەي ءبىر اجارسىز ادامداردى توپتاستىرعان سەزىمسىز باسىلىمدارعا قىزمەتكە بارامىز دەپ نەمەنەگە شالا ءبۇلىنىپ ءجۇرمىز؟
اسىرەسە، سولاردىڭ ىشىندەگى سىمداي تارتىلعان، ۇزىن بويلى، شاشى جەلكەسىنە تۇسكەن جىگىتتىڭ ەكپىنى ەرەكشە. ءىس-قيمىلى دا، سويلەگەن ءسوزى دە ءبىز كۇندە كورىپ جۇرگەن شىعارماشىلىق وكىلدەرىنە ۇقسامايدى. تولعانىپ سويلەيدى، تامسانىپ تالدايدى، تەبىرەنىپ تۇسىندىرەدى. بەت-الپەتى ايتىپ وتىرعان اڭگىمەسىنىڭ سيپاتىنا قاراي مىڭ قۇبىلادى. قۇلاشتاپ قولىن سوزعاندا توبەگە تاقالعان ساۋساعىنىڭ ۇشىنا قارايمىز. سۇق ساۋساعىمەن تومەندى نۇسقاعاندا سوڭىنان ىلەسە كەتىپ، جانارىمىزبەن جەر شۇقيمىز. كەيدە وقتى كوزىن وڭمەنىڭە قادايدى. كەيدە قاباعىن ءتۇيىپ، ويلانىپ تۇرىپ قالادى. ءوستىپ ازداپ پاۋزا جاساپ الىپ، قايتادان كوسىلە جونەلەدى. وسىنشا ەموتسياعا بەرىلۋدى قايدان ۇيرەنگەن؟!
باسقوسۋدىڭ باس جاعىنا بارىپ قاتىسىپ، ىقىلاستانا تىڭداعان سەكىلدى كەيىپ كورسەتىپ، سالدەن سوڭ تايىپ تۇرايىق دەگەنبىز. جاڭاعى جىگىتتىڭ سوزىنە اربالىپ قالدىق پا، ايتەۋىر شىعا المادىق. تالدىقورعاننىڭ تارلاندارى مەن تارپاڭدارىن تۇستەپ تانيتىن تالعات باتىرحان ونى دا جاقسى بىلەتىنىن بىردەن بايقاتتى. وسىنىڭ دا تانىمايتىنى جوق، ايتەۋىر. بىرەسە ءبىزدى بۇكىل ەلدى شۋلاتىپ جۇرگەن قىزىلتاڭنىڭ قابايىمەن قورقىتادى، بىرەسە اقسۋدىڭ قانت زاۋىتىنا بەيرەسمي بيلىك جۇرگىزگەن شىمىر دا شيراق شەشەن جىگىتى ماحاربەكتىڭ توعىز وقتى تاپانشاسىن كوزىمەن كورگەندەي سيپاتتاپ، ابدەن زارەڭدى ۇشىرادى. ەندى مىنا ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ وتىرعان جىگەرلى جىگىتكە دە بوتەندىگى بولماي شىقتى. «بۇل – نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى عوي. ءبىزدىڭ اقسۋدىڭ جىگىتى. مەن تۋعان ويتوعاننان ءسال بەرىدەگى ناعاشىلارىمنىڭ اۋىلى – دىڭگەكتەن شىققان. ءوزى – كوزىمدى اشىپ كورگەن ءتىرى جازۋشىم سەرىك ءجانابىلوۆتىڭ كۋرستاسى. اكەسى يمانعالي مىسىقوۆ – حالىق اقىنى»، – دەپ سىبىر ەتتى. وسىلاردىڭ اۋىلىندا-اق، ءوزى نە كوپ، حالىق اقىنى كوپ. تولعانباي اقىن، قۋات تەرىباەۆ، تاڭىربەرگەن قاليلاحانوۆ... ايتەۋىر قازاق جىرىنىڭ قۇلاگەرى – ءىلياس پەن ايتىس ونەرىنىڭ بۇلبۇلى – اقىن سارا تۋعان ولكە ءسوز ساڭلاقتارىنا اسا باي.
حالىق اقىنىنىڭ بالاسى بولسا بولار، سوزگە شەشەن ەكەن. ءبىر ساتتە «مەن مۇندا يدەيا ىزدەپ كەلدىم!»، – دەدى بىزگە تەسىلە قاراپ. كوزى تىم وتكىر كورىندى. بۇكىل يدەيا اتاۋلىنى قۇددى ءبىز جامباسقا باسىپ، جان بالاسىنا بەرمەي تىعىپ قويعانداي كادىمگىدەي قىسىلىپ قالدىق. يدەيا دەگەننىڭ نە ەكەنىن ەندى ءبىلىپ جۇرگەن وڭكەي ءبىرىنشى كۋرستىڭ بوتا تىرسەك بالالارى نە ايتايىق، تىمپيىپ وتىردىق تا قويدىق. سودان سوڭ ول: «مەن تۇك تاپپاعاندىقتان كەپ وتىرعان جوقپىن! – دەپ گۇر ەتە ءتۇستى، – جاڭا يدەيا ىزدەپ ءجۇرمىن! سەندەر جاس بولعان سوڭ، بىردەڭە بىلەتىن شىعار دەپ ەدىم».
و، توبا، مۇنداي دا بولادى ەكەن؟! جاتاقحاناعا ات ءىزىن سالاتىندار ءتۇرلى نارسە ىزدەپ كەلەتىن. ارتىستەر ساۋىق ىزدەيدى. ميليتسيا ماستاردى ىزدەيدى. سىرتتان وقيتىندار كونسپەكت ىزدەيدى. اقىندار ولەڭ ورەتىن ارۋلاردى ىزدەيدى. ال يدەيا ىزدەگەن ادامدى ءبىرىنشى رەت كورۋىم! سول جولى كىلەڭ ءبىرىنشى كۋرستىڭ باقا-شايانى نۇرتىلەۋ اعامىزعا تىڭ يدەيا تاۋىپ بەرە المادىق. ول كىسى بىزگە كوڭىلى تولماي، رەنجىڭكىرەپ كەتتى. ەندى قايتەيىك، يدەيانى ونىڭ ءوزى جولىقتىرا الماي جۇرگەندە ءبىز قايدان تابايىق؟ «جەرۇيىقتى ىزدەپ، تاپپاي قينالعان اسان قايعى سەكىلدى عوي ءوزى» دەپ كۇڭكىلدەدىك تە، جونىمىزگە كەتتىك...
كەيىننەن ول جاستار حابارلارى باس رەداكتسياسىنىڭ بيلىگىن قولعا الدى. ايگىلى «قۇرداستاردىڭ» داۋرەنى ءجۇردى. ءبىز بۇل كەزدە جاستار باسىلىمىنا قىزمەتكە بارعانبىز. نۇرتىلەۋ اعا مەنى قوسىمشا جۇمىسقا تارتتى. دالىرەك ايتقاندا، ونىڭ الدىنا ءبىر كەزدەگى «قۇرداستاردىڭ» جۇيرىك جۋرناليستەرىنىڭ ءبىرى، بۇگىنگى ساليقالى سوت مامانى، شوڭ زاڭگەر سەرىك ەسەنوۆ دوسىم دەدەكتەتىپ الىپ باردى. نۇرتىلەۋ اعا سوزگە كەلگەن جوق، بىرنەشە رەت «قۇرداستاردىڭ» تىكەلەي ەفيرىنىڭ تىزگىنىن ۇستاتتى. تۇراقتى جۇرگىزۋگە نەگىزگى قىزمەتىم مۇمكىندىك بەرە قويعان جوق. تەلەۆيزياداعى العاشقى قادامىمىز وسىلاي باستالدى. ءسويتىپ، اعامىز بۇل سالاداعى تۇساۋىمىزدى كەسىپ، توماعامىزدى الىپ، توپقا سالدى.
ول سول تۇستاعى جاستار حابارلارىن بيىك دەڭگەيگە كوتەردى. «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىمەن بىرلەسىپ، «جاس جىگەر» ەكسپەديتسياسىن جاساقتاپ، جازدا كۇنگە قاقتالىپ، قىستا مۇز قۇرسانىپ، ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى شوپان اۋىلدارىن ارالادى. الماتىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن بايلانىس ورناتىپ، «كوكپار» تەلەبايگەسىن ۇيىمداستىردى. ماسكەۋدىڭ ايگىلى «چتو؟ گدە؟ كوگدا؟» تەلەويىنىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ۆلاديمير ءۆوروشيلوۆتى ارنايى شاقىرىپ، قازاق كوكپارشىلارى ءۇشىن شەبەرلىك ساباقتارىن الدى. بۇل جۇرت جاپپاي كورەتىن باعدارلاماعا اينالدى. تالانتتى بوزبالالار مەن بويجەتكەندەر قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ توڭىرەگىنە جينالدى. نۇرتىلەۋ اعا ماسكەۋدىڭ ورتالىق تەلەارناسىنىڭ كوپتەگەن ۇلگىلەرىن قازاق توپىراعىنا سىڭىرۋگە تىرىستى. ءوزى تىكەلەي ەفيردە الۋان ءتۇرلى ەكسپەريمەنت جاسادى. ءبىرى ءساتتى، ءبىرى ءساتسىز... بىراق ۇلتتىق ارنادا ەرەكشە لەپ پايدا بولدى. سول لەپ ونى كەيىن تانىمال تەلەجۋرناليسكە اينالدىردى.
ەفيردىڭ ءامىرشىسى
كەز كەلسە دە قىرعىنعا،
كەتكەن ەمەس قۇردىمعا.
كوزىلدىرىگى تۇرادى،
كوزىندە ەمەس، مۇرنىندا!
(جۋرناليستىك فولكلوردان)
«حابار» اگەنتتىگىندە قىزمەت ىستەگەن كەزىمىزدە نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىمەن جاقىنىراق ارالاستىق. ونىڭ جۋرناليستيكاداعى اعا بۋىن وكىلى رەتىندەگى ابىروي-بەدەلىن ايشىقتاي تۇسەتىن بىرنەشە قاسيەتىن بولە-جارا ايتقىم كەلەدى. الدىمەن ويعا ورالاتىنى – مىنەزىنىڭ وتكىرلىگى، ويىنداعىسىن تۋرا جەتكىزەتىنى. ەشكىمدى وتىرىك ماقتامايدى. جاستارعا ەرتەلى-كەش اقىل ايتىپ، ميىن اتالا قىلۋ ادەتىندە جوق. الدا-جالدا اشۋلانا قالسا، ونىسى كوپكە سوزىلمايدى. تۇسكە دەيىنگى قاتۋ قاباقتىڭ قار-مۇزى ءتۇس قايتا ەرىپ، جۇرتتىڭ اراسىندا جايراڭداپ جۇرەدى. قىرىققا جەتپەي قوزى قارىن بايلانىپ، دومالانىپ قالعان ارىپتەستەرىنەن مۇشەل جاس ۇلكەن بولسا دا، سەرىپپەدەي شيرىعىپ تۇرادى. قىزمەتتەس بولعان تۇسىمىزداعى ەلۋدى ەڭسەرگەن جىگىت اعاسى قازىر الپىستى القىمداسا دا، باياعى بابىنان اۋىتقىعان ەمەس. ءجۇرىس-تۇرىسى تىم شيراق. تەلەارنادا ەل الدىنا ءجيى كورىنەتىن جۋرناليست سەرگەكتىكتى سەرىك ەتۋى كەرەك دەگەن قاعيدانى بەرىك ۇستانادى. جاس كەزىندە بوكسپەن اينالىسىپ، ەداۋىر ناتيجەگە جەتكەنىن ايتتىق. وعان قوسا، ۇرعان دوبى ۇپاي اكەلەتىن اككى ۆولەيبولشى، كوزدەگەنى ءمۇلت كەتپەيتىن بەلگىلى بيلياردشى، اپتا سايىن ىستىق بۋعا ءبىر كىرىپ شىقپاسا ارقاسى قۇرىساتىن مايتالمان مونشاشى. اڭقاڭدى كەپتىرەتىن اپتاپتا جىلقىنىڭ ەتىن بۇزباي ساقتاي الاتىن ونەرى تاعى بار.
ونىڭ ستۋديادا تىكەلەي ەفير جۇرگىزىپ وتىرعان ءساتىن تالاي كوردىك. تەلەارنالارداعى رەجيسسەر قىزمەتىنىڭ سالماعى قانداي ەكەنىن بۇل سالانىڭ ماماندارى جاقسى بىلەدى. ول تەلەجۇرگىزۋشىنى دە، ونى تۇسىرەتىن وپەراتوردى دا، كورىنىستى باقىلايتىن بەينەينجەنەردى دە، ءۇنسىز عانا ءۇنىڭدى قاداعالايتىن دىبىس رەجيسسەرىن دە، سيۋجەتتەردىڭ باسىن قوسىپ، بىرىكتىرىپ-كىرىكتىرىپ، ارلەپ-اسپەتتەيتىن مونتاجداۋشىنى دا، قاس-قاباعىن باعىپ، قيمىلىن اڭديتىن ءوزىنىڭ اسسيستەنتىن دە ءبىر شىبىقپەن ايدايدى. شاكەن ايمانوۆتىڭ «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەرىندەگى» قارت رەجيسسەر سەكىلدى ءسات سايىن سىرىق سىندىرماعاعانىمەن، تەلەجيسسەردىڭ ايباتى مەن قايراتى تەلەجۇرگىزۋشىنى ۇركىتۋگە مولىنان جەتەدى. كوڭىلىنە جاقپاسا، ول سەنى ەفيردەن الىپ تاستاۋ جونىندە ۇسىنىس جاسايدى. تىكەلەي ەفيردە وتىرعانىڭدا قۇلاعىڭداعى ەلەۋسىز ميكروفون ارقىلى ساعان قايتا-قايتا ءامىر بەرەدى.
ماعان ايتەۋىر رەجيسسەر اتاۋلىنىڭ ءبارى شەتىنەن ادۋىندى بولاتىن تارىزدەنەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋزىنان ءسوزى، قوينىنان ءبوزى ءتۇسىپ تۇرعان رەجيسسەر كورمەپپىز. ونى ونشا جاقتىرماساڭ دا، بىرتە-بىرتە سەنى تەمىردەي تارتىپكە باۋلىعىنى ءۇشىن ەرىكسىز سىيلاي باستايسىڭ. باسقانى بىلمەيمىن، ءوز باسىم تەلەارناداعى تۇراقتى رەجيسسەرىم گۇلنار بوراشقىزىن كورسەم، ءالى كۇنگە دەيىن ساباقتان قاشىپ جۇرگەندە مۇعالىمىم ۇستاپ العانداي ابدىراپ قالام.
ال ەندى نۇرتىلەۋ اعامىز ستۋدياعا كىرىپ كەلگەندە باسقا جۇرگىزۋشىلەردىڭ ءبارىن بيدايداي قۋىراتىن سول رەجيسسەرلەرىڭىزدىڭ مىنەزدەرى جىبەكتەي ەسىلەدى دە كەتەدى. سەبەبى، ول كىسىمەن بىرگە ستۋدياعا ەرەكشە ەكپىن ەرە كىرەدى. سول الاپات قۋات، ءسىرا، ءپۋلتتى باسقارىپ وتىرعان ەفير قوجايىنىنىڭ مىسىن باسىپ تاستايدى-اۋ دەيمىن. ءتىپتى سالدەن سوڭ قايسىسىنىڭ جۇرگىزۋشى، قايسىسىنىڭ رەجيسسەر ەكەنىن شاتاستىرىپ الاسىڭ. بالكىم، جاسىنىڭ ۇلكەندىگىن سىيلايتىن شىعار، بالكىم، ادۋىن مىنەزىنەن سەسكەنەتىن بولار، رەجيسسەر بىتكەن وعان الەمدىك مادەنيەتتىڭ ەڭ وزىق ۇلگىلەرىن پايدالانىپ، مايدا تىلمەن، باسەڭ دە بيازى بۇيرىقتارىن بەرە باستايدى. تىم سىپايىلىعى سونشالىق، مۇنى بۇيرىق دەۋگە دە كەلمەيدى... انشەيىندەگى ەلدى وتىرعىزىپ-تۇرعىزاتىن ءامىرىنىڭ ءارى قاشىپ كەتەدى.
توقتاڭىز، ءامىر دەمەكشى، سالدەن كەيىن نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنىڭ ءوزى سول ەفيردىڭ امىرشىسىنە اينالادى. تىكەلەي ەفيردە وتىرىپ، رەجيسسەردىڭ ىڭعايىنا كەلە بەرمەيتىن يمپروۆيزاتسيالىق تاسىلدەر قولدانادى. تەلەجۇرگىزۋشى بولعان سوڭ تەحنيكالىق اقاۋلارعا بايلانىستى تالاي قولايسىز جاعدايلارعا ۇشىرايسىڭ. ميلليونداعان كوز ساعان قادالعان مۇنداي ساتتە جانىڭ مۇرنىڭنىڭ ۇشىنا كەلەدى. بۇل كەزدە تاجىريبەلى رەجيسسەردىڭ ءوزى دە تۇك ىستەي المايدى. ول قايتا «ءوزىڭ بىردەڭە ويلاپ تاۋىپ، مىنا شاراسىزدىقتان قۇتقارشى» دەگەندەي ساعان يەك قاعادى. ال سودان تورعا تۇسكەن تورعايداي تىپىرلايسىڭ... مۇنداي ساتتە نۇرتىلەۋ اعانىڭ تىزەسى دىرىلدەمەيدى، قولى قالتىرامايدى، جانارى جاسىمايدى. ابدىراپ-ابىرجىمايدى دا. ءوزىنىڭ قايسار مىنەزىنە باسىپ، ەلدى ەلەڭ ەتكىزەتىن ساليقالى ءسوز ايتىپ، تىكەلەي ەفيردى تىعىرىقتان الىپ شىعادى. ماڭدايشاعا كوز سالىپ، اۋزىڭا ءسوز سالىپ تۇراتىن سۋفلەرى ءوشىپ قالسا دا، جۇرتقا ايتارى بولعان سوڭ قينالمايدى. ءتىپتى باعدارلاما جۇرگىزىپ وتىرعاندا جۇرتتىڭ زارەسىن الىپ جەر سىلكىنسە دە، جۇرەگى سەلت ەتپەيدى. سودان سوڭ رەجيسسەر اتاۋلى ونى سىيلاماي قايتەدى؟!
ەفيردى ەركىن بيلەپ وتىرۋ – ونىڭ قانىنا دارىعان مىنەزىنىڭ كورىنىسى. ول باسقالاي بولا المايدى. سوندىقتان «پاتشا كوڭىلدى كورەرمەننىڭ» قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن، جۇرەگى جۇمساق ءارى ءجۇدا جۋاس تەلەجۇرگىزۋشىنى كورە قويۋى ەكىتالاي. ال كوزىلدىرىكتىڭ ۇستىنەن تەسىلىپ قارايتىنى – جۇرتتىڭ توبەسىنەن تونگەنىنىڭ بەلگىسى ەمەس. ويتكەنى، جىگىت اعاسىنىڭ جانارى جاس ورەننىڭ كوزى سەكىلدى قيىرداعىنى شالسا دا، قاعازعا قاراعاندا ءسال قينالادى. سول سەبەپتى الدىنداعى جازۋعا ۇڭىلگەن كەزدە كوزىلدىرىكتىڭ مۇرىن ۇستىندە دايار تۇرعانىن قولاي كورەدى.
«باي-قۋاتتى بولايىق!» ونىڭ قوشتاسۋ تىلەگىنە عانا ەمەس، ومىرلىك كرەدوسىنا، جۋرناليستىك برەندىنە اينالدى. بۇل ءسوز ونىڭ مەكەن-جاي الماسقاندا ۇسىنىلاتىن قاتىرما قاعازىندا تاڭبالانعان. كىتاپتارىنا قولتاڭبا بەرگەندە وسىنداي تىلەك جازادى. بىلاي قاراساڭ، الىپ بارا جاتقان دانەڭە دە جوق. ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ اۋزىنا تۇسەتىن، قاراپايىم عانا تىركەس. بىراق نەگە باسقا تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ ايتقان ءسوزى ەل ىشىنە وسىلاي جايىلىپ كەتپەيدى؟ دەمەك، ونى نۇرتىلەۋشە جان-تانىڭمەن ايتۋ كەرەك شىعار. قالاي بولعاندا دا، بۇل تىلەككە جۇرت كادىمگىدەي قۇلاق قويادى.
ويتكەنى، كىمنىڭ باي، كىمنىڭ قۋاتتى بولعىسى كەلمەيدى دەيسىڭ؟! باي قۋاتتى، ال قۋاتتى باي بولسام دەگەن زامان...
مىنەزى بار ميكروفون
تيە مە دەپ تەپكىسى،
تيىسە الماس كوپ كىسى.
تالانتتاردىڭ تارپاڭى،
تارپاڭداردىڭ تەكتىسى!
(جۋرناليستىك فولكلوردان)
انىعىن ايتايىق، ونىڭ ومىردەگى جانە ەكرانداعى بولمىسى جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي ۇناي قويمايدى. ولاي بولۋى مىندەتتى دە ەمەس. ءبارىبىر ول – تابيعاتىنان تەلەجۋرناليست. ۇلت تەلەارناسىنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىققان ادام. ميكروفونىن مىعىم ۇستاعان تەلەجۇرگىزۋشى. ءمىنسىز ميكروفوننىڭ ەمەس، مىنەزدى ميكروفوننىڭ يەسى. ءبىر سوزىندە ءوزى ايتقانداي، قولىنا ميكروفون تيسە، اتقا مىنگەندەي ارقالانىپ كەتەدى. سوندىقتان قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان، تەلەەكراندا ۇلتتىق ونەردى دامىتقان، ەل تاعدىرىن اشىنا ايتقان، ەفيردى ۇلتتىق بوياۋمەن ارلەگەن تاڭداۋلى تەلەتۇلعالاردىڭ تىزبەسى جاسالار بولسا، ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز دە قالىس قالمايتىنى انىق.
ونى وزگەدەن ەرەكشەلەپ تۇراتىن ارەكەت – قالىپتان تىس جول تاۋىپ، بۇزىپ-جارۋ ءۇردىسى. وتە تاۋەكەلشىل. كەيدە سول تاۋەكەلشىلدىگىنەن تاياق تا جەيدى. ورىمدەي جاپ-جاس كەزىندە تىكەلەي ەفيردە سۇحبات جۇرگىزىپ وتىرعاندا كەلگەن قوناقتاردىڭ ءبىرى: «ايتقانىمىزدىڭ ءبارى دۇرىس قوي، بىراق مۇنى ورىس تىلىندە سويلەيتىن كورەرمەن ەستىمەگەن سوڭ ءبارى بەكەر» دەپ قالادى. سول كەزدە بۇل: «نەسى بار، ءارى قاراي سول تىلدە جالعاستىرايىق» دەپ ورىسشا جوسىلتا جونەلەدى. الماتىنىڭ ىرگەسىندە تۋىپ-وسكەن جىگىت ورىسشاعا يكەمدى ەدى. سول-اق ەكەن، اياق استىنان تەلەحاباردىڭ ءتىلى مەن فورماتىن وزگەرتىپ جىبەرگەنى ءۇشىن باسى داۋعا قالدى. ەڭ اقىرىندا بۇل ىسكە ورتالىق كوميتەت حاتشىسى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ءوزى ارالاسادى. ءسويتىپ، جاس جۋرناليست قىزمەتىن جالعاستىرا بەرەدى.
بىردە «اشىق اڭگىمە» اتتى تىكەلەي ەفيردەگى باعدارلاماسىنا شاقىرىلعان قوناق كەلمەي قالدى. كەلەتىندەر ەكەۋ نەمەسە ۇشەۋ بولسا، بىرەۋىنىڭ جوقتىعى بىلىنە قويماس ەدى. جالعىز عانا اداممەن جۇرگىزىلەتىن حابار. جاي ادام ەمەس، بەدەلدى ءمينيستردىڭ بىلدەي ءبىر ورىنباسارى. ءسوزىنىڭ تۇراعى جوق شىرەنگەن شەنەۋنىك ەكەنى و باستا-اق بەلگىلى بولعان. سۇحباتقا شاقىرعاندا بىرەسە «كەلەم»، بىرەسە «كەلمەيمىن» دەپ ابدەن قاندى ءىشىپ ەدى. ەڭ سوڭىندا «كەلەمىن» دەپ ۋادە بەرگەن. ەندىگىسى مىناۋ. بۇگىنگىدەي كىمنىڭ قايدا كەلە جاتقانىن ءبىلىپ وتىراتىن مۇمكىندىك جوق. ۇيالى تەلەفوننىڭ زاتى تۇگىلى، اتىن دا ەشكىم بىلمەيتىن كەز.
جالپى، تاجىريبەلى تەلەجۋرناليست تۇلكىدەن دە قۋ بولادى. كەيبىر قۋاياقتاردىڭ تىكەلەي ەفيرگە كەلمەي قالاتىنىن جۇرەگى سەزسە، قوسالقى مەيماندى الدىن الا دايىنداپ قويادى. نەگىزگى سۇحباتتاسۋشىنىڭ «ءدۋبلىن» تابۋ ونشا قيىن ەمەس. تەلەسۇحباتقا ون بەس مينۋت قالعاندا شاقىرساڭ دا، جەلكىلدەپ جەتىپ كەلەتىن سوزشەڭ زيالىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر توبى بولادى. سەنىڭ نە ءۇشىن شاقىرعانىڭدى دا ءىشى ءبىلىپ وتىرادى. بىراق كوسىلىپ سويلەۋگە دەگەن قۇمارلىعى ونىڭ ورلىگى مەن وكپەشىلدىگىن جەڭىپ كەتەدى. سونداي-اق، جاعدايدى ايتىپ تۇسىندىرسەڭ، سەنىڭ قامىڭدى ويلاپ، ستۋدياعا ەرتەرەك كەلىپ جايعاسىپ الاتىن ءوز دوستارىڭ تاعى بار.
نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى مۇنداي ءتاسىلدىڭ جەتە اتاسىن قولدانا الادى. بىراق بۇل جولى ونىڭ «دۋبل-سۋبلىڭدە» شارۋاسى بولعان جوق. ستۋديادا تاپجىلماي وتىرىپ، «اشىق اڭگىمە» باستالعانشا ويلى ءمينيستردىڭ ويسىز ورىنباسارىن سارىلا كۇتتى. باسقارۋ پۋلتىندەگى رەجيسسەر نە بولار ەكەن دەپ ءالىپتىڭ ارتىن باقتى. سۇحباتتاسۋشى مۇلدەم قارا كورسەتپەسە، باعدارلامانى اۋىستىرا سالاتىن قوسالقى ماتەريالدىڭ جازباسىن دايارلاپ قويدى.
ال تەلەجۇرگىزۋشى تاعى دا تاۋەكەلگە بەل بۋدى. حابار باستالعان كەزدە كادرگە شىعىپ، بىلايشا مالىمدەمە جاسادى: «قۇرمەتتى كورەرمەندەر! مىنا بوس تۇرعان يەسىز ورىندىقتا ... ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى .... دەگەن ازامات وتىرۋى كەرەك ەدى. ول وسى ۋاقىتقا دەيىن قايتا-قايتا ۋادەسىن بەرگەنىمەن، سۇحباتقا كەلمەي قالدى. ءسويتىپ، ءسىز بەن ءبىزدى سىيلامادى. مىنە، بۇكىل ەل ءۇمىت ارتقان بيلىك وكىلىنىڭ سيقى وسىنداي... سوندىقتان بۇگىنگى باعدارلامانى وسى جەردەن ۇزۋگە ءماجبۇرمىز...». رەجيسسەر ءىرى پلانمەن كورسەتكەن بوس ورىندىق ەل-جۇرتقا ەرەكشە اسەر ەتتى.
بۇل جولى دا ايقاي-شۋ كوتەرىلدى. ايتەۋىر، اياعى ءساتتى بولدى. ارىپتەستەرى نۇرتىلەۋدىڭ ارەكەتىن دۇرىس دەپ تاپتى. ونىڭ ايتاسىڭ، تەلەجۋرناليستىڭ تاۋەكەلشىل قادامى ءمينيستردىڭ ورىنباسارىن ورىنتاعىنان ۇشىرىپ ءتۇسىردى. بۇدان كەيىن سۇحباتقا شاقىرىلعاندار تىم ەرتە كەلىپ، تەلەجۋرناليستى اسىعا كۇتەتىن بولدى. باياعىدا جولعا جينالعان سىر بويىنىڭ شالدارى «باسىنا بارىپ وتىرا بەرەيىك» دەپ اۋىلدىڭ اۋەجايىنا ەكى-ءۇش ساعات بۇرىن جەتىپ، جايعاسىپ الاتىن ەدى. تۋرا سول... وسىلايشا تاۋەكەلشىلدىگى ونى ۇنەمى تابىسقا باستاپ كەلەدى.
سونىمەن قاتار، نۇرتىلەۋ اعامىزدىڭ وزىنە تيەسىلى مۇمكىندىكتەن تالاي رەت باس تارقانىن دا كوردىك. مۇندايدا ودان باسقالار باس تارتا قويماس ەدى. الدىمەن ساعات اشىمباەۆ بيىك دەڭگەيگە كوتەرگەن «قارىز پەن پارىز» باعدارلاماسىن جۇرگىزۋ ۇسىنىلعاندا باس تارتىپتى. «بۇل حابار تەك قانا ساعات اعامىزدىكى بولىپ ەل ەسىندە ساقتالعانى دۇرىس، وزگەمىز ارالاسىپ، قۇنىن تۇسىرمەي-اق قويايىق» دەپتى. ءبىز وسىعان ريزاشىلىق بىلدىردىك.
«حاباردا» بىرگە قىزمەت ىستەگەن كەزىمىزدە تاعى ءبىر توقتامىنا ءتانتى بولعانىمىزدى ايتايىق. تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە كەلگەن جاڭاشا ءۇردىستىڭ ءبىرى – قاجىلىققا بارۋ ەدى. بۇل ساپار كەيىن ءتىپتى وڭايلانىپ كەتتى. قاجىلىققا قاجىپ جەتەتىن قۇنانباي داۋىرىندەگىدەي ايلاپ جول جۇرمەيسىڭ. ۇشاققا مىنەسىڭ دە، ۇشپاققا شىققانداي كوتەرىڭكى كوڭىلمەن بارىپ-كەلەسىڭ. سونىڭ ەسەبىنەن ادەپكى جىلداردا قازاق قاجىلارىنىڭ قاتارى كۇرت كوبەيدى. سولاردىڭ قاتارىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى دە جەتكىلىكتى بولدى. مەككەدەن كەلگەن سوڭ اتى-جونىنە «قاجى» ءسوزىن قوسىپ، جاپپاي ماقالا جاريالاۋ سانگە اينالدى. بىراق سول قاجەكەڭدەردىڭ كوبى يماندىلىق جولىنا شىنداپ تۇسە قويعان جوق. كەيبىرى كەلە سالا ساۋىق قۇرىپ، سايران سالىپ جونىنە كەتتى. سول تۇستا نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنا دا قاجىلىققا بارۋ جونىندە ۇسىنىس جاسالدى. كادىمگى قۇربان ايت كەزىندەگى ۇلكەن قاجىلىق. نۇرتىلەۋ اعامىز ەكى-ءۇش كۇن ويلانىپ ءجۇردى دە،.. باس تارتتى. بالكىم، الگىندەي كورىنىستەردى ءجيى كورىپ جۇرگەن سوڭ، باسقاشا شەشىمگە كەلگەن بولار. بالكىم، ءالى دە رۋحاني تۇرعىدان دايىن ەمەسپىن دەگەن شىعار... ايتەۋىر، بارمادى. باراتىنداي ءجونى بار ەدى. ءدىني جورالعىلارعا جەتىك-ءتىن. قۇران سۇرەلەرىن كوپ بىلەتىن.
نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، وسىدان سوڭ وعان دەگەن قۇرمەتىم ارتا ءتۇستى. قاجىلىقتىڭ قاسيەتىن قادىرلەگەنى دەپ ۇققان بولۋىم كەرەك. ويتكەنى، «بەيىتتەرگە ايالدادىق جولدا ءبىز، ورتامىزدا – سوۆرەمەننىي مولدامىز» دەگەندەي، ءوزىمنىڭ دە جاقسى ارالاساتىن ەركىن ويلى، ەر كوڭىلدى قاجى دوستارىم بارشىلىق ەدى. مەنىڭ نۇرتىلەۋ اعام دا باستى پارىزىنىڭ ءبىرىن وتەپ كەلسە دە، ارىنى باسىلا قويماعان الىمدى اقپاراتشىلاردىڭ قاتارىن كوبەيتكىسى كەلمەدى-اۋ دەيمىن.
قازاق پوەزياسىندا وزىندىك ورنى بار ارقالى اقىندار
«بىرەسە ايعا شاۋىپ ارىستانشا،
الدىڭدا اپان تۇرسا قارامايسىڭ» (ساكەن يماناسوۆ),
«مىنەزىڭ ورىپ تۇسەر الداسپانداي،
كىم سەنىڭ شاۋجايىڭا جارماسقانداي؟!» (نەسىپبەك ايتۇلى),
«ساڭقىلداپ نۇرتىلەۋىم شىعا كەلسە،
ۇقسايتىن كەۋدەمىزگە جەل بىتكەنگە» (تۇرسىنزادا ەسىمجانوۆ) دەپ، ونىڭ ادامي كەلبەتى بولمىسى مەن شىعارماشىلىق پورترەتىن كەيىپتەدى. بۇل دا ارىپتەسىمىزدىڭ اعا بۋىن اراسىندا وتە سىيلى ەكەنىن اڭعارتسا كەرەك.
ول كەزىندە ءوزى قارشادايىنان قىزمەت ىستەگەن ۇلتتىق تەلەرنانى باسقاردى، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن ۇكىمەتتىڭ اپپاراتىندا قىزمەت ىستەدى. باسشىنىڭ بولمەسى دە، شەنەۋنىكتىڭ شاپانى دا ابىرويلى اعامىزدى جاتسىنا قويعان جوق. بىراق ءبارىبىر ونىڭ تەلەجۋرناليست رەتىندەگى تۇلعاسى ەلدىڭ ساناسىندا كوبىرەك جاتتالىپ قالدى.
* * *
مۇنىڭ ءبارى – نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىمەن تالاي رەت بەتپە-بەت وتىرىپ اڭگىمەلەسكەندە نەمەسە كۇندەلىكتى قاتار جۇرگەندە كوزىمىز جەتكەن جايتتەر. سوندىقتان بۇگىن ءبىزدى وي-سانانىڭ ستۋدياسىندا ابدەن شەشىلىپ سويلەستى دەپ ساناڭىز. كەيىپكەرىمىز قازىرگى كۇنى كەمەلىنە كەلىپ، ۇنەمى ءوزى ايتاتىنداي، الدەقاشان «باي-قۋاتتى بولعان» سياقتى. ءسىرا، جاس كەزىندە جەر-دۇنيەنى شارلاپ، شارق ۇرىپ ىزدەگەن يدەيالارىن تاپقان بولار...
2015 جىل
* * *
وسىمەن ءبىزدىڭ «بەتپە-بەتىمىز» ءتامام... ءبىر كەزدەگى ەسسەمىز بۇگىن ەسسە-رەكۆيەمگە اينالىپ كەتتى.
الدىڭىزدان جارىلقاسىن، اعا!
باۋىرجان ومارۇلى
