جەر – دەسە دىرىلدەمەي بولمايدى. سوندا دا جەر ماسەلەسى نەگىزگى عۇمىر ماسەلەسىنىڭ ەڭ زورى. جەر ءىسىن: «الا قاشتى، تارتىپ الدى، ءتيىپ كەتتى» قىلماي، اقىلمەن، سابىرمەن اتقارعان وڭ.
***
قازاقتىڭ بايىرعى جەرىن قاشان قازاق عىلىم مەن تەحنيكاعا ۇيرەنىپ، يگەرمەيىنشە، جەر جەكە مەنشىككە دە، قونىستانۋشىلارعا دا بەرىلمەسىن.
***
كادەت پارتيسى: جەر ادامعا مەنشىكتى بولىپ بەرىلسە دە، ءجون – دەيدى. ءبىزدىڭ قازاق جەردى مەنشىكتى قىلىپ السا، باشقۇرتشا كورشى مۇجىققا ساتىپ، ءبىراز جىلدا سىپىرىلىپ، جالاڭاش شىعا كەلەدى.
***
قانشا قۇرباندىق بەرسەك تە، قاشان الساق تا، جەرلى اۆتونوميادان بەرگىگە ەشكىممەن بىتىسە قويماسپىز! «حالىق سوزىندەي» ءبىز دۇنيەدەن ءۇمىتىمىزدى ءبىرجولا كەسىپ كەتە المايمىز. اقىرىندا بولسا، اۋىر دا بولسا، جەرلى اۆتنونومياعا قاراي جول سالا بەرەمىز. جولدىڭ پايداسىن قازىرگى بۋىن كورمەسە دە كەلەشەكتەگى بۋىن كورەر. بىزگە جەرلى اۆتنومويا يدەياسى قىمبات.
***
جەرسىز حالىقتىڭ ءوز الدىنا ۇلت بولىپ جاساي المايتىنى بەلگىلى. جەرىن جوعالتىپ، بىرىككەندە قازاق نە وپا تابادى؟ نە قازاق بولماي، نە تۇرىك بولماي «جەر مەن كوكتىڭ ورتاسىندا اسۋلى قالاتىن پارىقسىز ورازا» سياقتى بولادى.
***
قازاق جەرىن مۇجىققا العاندا قازاققا كوپ كەمشىلىك كەلتىرەدى، بۇرىن جەردى قازاقتان جەرى جوق مۇجىققا بەرەمىز دەپ الۋشى ەدى. ەندى قازاقتان العان جەردى ەۋروپادا ءوز جەرى كوپ دۆوريان-پومەششيكتەرگە بەرىپ جاتىر.
***
جۇزدەن استام جىل بۇل جەرگە قازاقتىڭ كىرى، قىزمەتى سىڭگەن. بۇل جەردە استراحان قازاقتارى 114 جىل كىر جۋىپ، كىندىك كەسكەن. ول الىناتىن جەردە نەشە مىڭ سالۋلى ءۇي، قورا-قوپسىسى بار. جۇرت قادىرلەگەن بەيىت بار. قانشا مىڭ ادام شارۋاسىن ىستەپ كۇن كورگەن، پىشەندىك، ەگىن جاي، مال ءورىسى وسى جەردە.
***
ەرتىس قازاقتارى پايدالانىپ وتىرعان «ون شاقىرىم» دەيتىن جەر ءسىبىر كازاگىنا كەتتى. استراحان جەرى مەن «ون شاقىرىم» جەرىنىڭ اراسى الىس جاتىر. «ون شاقىرىمداعى» قازاقتار ءسىبىر كازاگىنا ارەندا تولەيتىن. استراحان جەرى – قازاق جەرى.
***
قازاق بولىپ اۆتونوميا بولامىز دەسەك، الدىمىزدا شەشۋى قيىن ءبىر جۇمباق بار. ورال، تورعاي، اقمولا، سەمەيدە كوپ مۇجىق بىزبەن قونىستاس. مۇجىقپەن ارالاس قازاقتى تاستاپ، العى قازاق بولىپ شىعامىز دەسەك، قازاق ورىستا قالادى، قازاقتى بۇل جەردەن كوشىرىپ الامىز دەسەك، بۇل قازاق اتا قونىسىنان كوشپەس، كوشسە اقىلسىزدىق بولادى. تۇبىندە قازاق ۇلتى ءبىر اۆتونوميا بولا قالسا، ىشتەگى ورىستى الا كەتەمىز بە دەگەن ءۇمىت. ءبىزدىڭ قازاق ۇلتىنىڭ اۆتونومياسى ەندى تۇرمىس حالدا تۋىسقان اۆتونومياسى بولار ەمەس، جەرگە بايلاۋلى اۆتونوميا بولماق.
***
ءبىزدىڭ بيشارا قازاق «جەر»، «جەر» دەگەندە مۇجىق العان جەردى قولعا الا جىلايدى. مۇجىق قازاق جەرىنە كەلمەي تۇرىپ، جەردى ادىلدىكپەن پايدالانىپ جۇرگەندەي!
***
قازاق جۇرت بولاتىن بولسا، ءوز ىشىندەگى ەكى قازاق جەر داۋىن قۇرتۋ كەرەك!
***
«قازاق نادان، قازاق كوشپەلى، قازاق مادەنيەتسىز، قازاق جوعالىپ كەتەدى، بۇعان جەر نە كەرەك» - دەپ وتتاعان دۇشپان دا بار.
***
ءبىزدىڭ قازاق جاقسى جەرىن التى ءبولىپ، تورتەۋىنە ەگىن سالىپ، ەكىسىنە پىشەن شاۋىپ، مال باقسا، وسىنى كوتەرەر. جىلدا باسقا، كوزگە توپەلەپ، جاڭا كەلگەن حوحولشا جىرتسا، جىلدان جىلعا استىقتىڭ شىعىمى كەم بولىپ، جەر يەسى قازاق، جەرىن توزدىرىپ، قاڭعىپ قالار.
«الاش ايتقان اسىل ءسوز» كىتابىنان
جوبا اۆتورى: بەرىك ءۋالي
قۇراستىرۋشىلار:
سەرىك جولداسباي
ەركىن ەرلانۇلى
