Jer – dese dırıldemei bolmaidy. Sonda da jer mäselesı negızgı ǧūmyr mäselesınıŋ eŋ zory. Jer ısın: «ala qaşty, tartyp aldy, tiıp kettı» qylmai, aqylmen, sabyrmen atqarǧan oŋ.
***
Qazaqtyŋ baiyrǧy jerın qaşan qazaq ǧylym men tehnikaǧa üirenıp, igermeiınşe, jer jeke menşıkke de, qonystanuşylarǧa da berılmesın.
***
Kadet partisy: jer adamǧa menşıktı bolyp berılse de, jön – deidı. Bızdıŋ qazaq jerdı menşıktı qylyp alsa, başqūrtşa körşı mūjyqqa satyp, bıraz jylda sypyrylyp, jalaŋaş şyǧa keledı.
***
Qanşa qūrbandyq bersek te, qaşan alsaq ta, jerlı avtonomiiadan bergıge eşkımmen bıtıse qoimaspyz! «Halyq sözındei» bız dünieden ümıtımızdı bırjola kesıp kete almaimyz. Aqyrynda bolsa, auyr da bolsa, jerlı avtnonomiiaǧa qarai jol sala beremız. Joldyŋ paidasyn qazırgı buyn körmese de keleşektegı buyn körer. Bızge jerlı avtnomoiia ideiasy qymbat.
***
Jersız halyqtyŋ öz aldyna ūlt bolyp jasai almaityny belgılı. Jerın joǧaltyp, bırıkkende qazaq ne opa tabady? Ne qazaq bolmai, ne türık bolmai «jer men köktıŋ ortasynda asuly qalatyn paryqsyz oraza» siiaqty bolady.
***
Qazaq jerın mūjyqqa alǧanda qazaqqa köp kemşılık keltıredı, būryn jerdı qazaqtan jerı joq mūjyqqa beremız dep aluşy edı. Endı qazaqtan alǧan jerdı Europada öz jerı köp dvorian-pomeşikterge berıp jatyr.
***
Jüzden astam jyl būl jerge qazaqtyŋ kırı, qyzmetı sıŋgen. Būl jerde Astrahan qazaqtary 114 jyl kır juyp, kındık kesken. Ol alynatyn jerde neşe myŋ saluly üi, qora-qopsysy bar. Jūrt qadırlegen beiıt bar. Qanşa myŋ adam şaruasyn ıstep kün körgen, pışendık, egın jai, mal örısı osy jerde.
***
Ertıs qazaqtary paidalanyp otyrǧan «On şaqyrym» deitın jer Sıbır kazagyna kettı. Astrahan jerı men «On şaqyrym» jerınıŋ arasy alys jatyr. «On şaqyrymdaǧy» qazaqtar Sıbır kazagyna arenda töleitın. Astrahan jerı – qazaq jerı.
***
Qazaq bolyp avtonomiia bolamyz desek, aldymyzda şeşuı qiyn bır jūmbaq bar. Oral, Torǧai, Aqmola, Semeide köp mūjyq bızben qonystas. Mūjyqpen aralas qazaqty tastap, alǧy qazaq bolyp şyǧamyz desek, qazaq orysta qalady, qazaqty būl jerden köşırıp alamyz desek, būl qazaq ata qonysynan köşpes, köşse aqylsyzdyq bolady. Tübınde qazaq ūlty bır avtonomiia bola qalsa, ıştegı orysty ala ketemız be degen ümıt. Bızdıŋ qazaq ūltynyŋ avtonomiiasy endı tūrmys halda tuysqan avtonomiiasy bolar emes, jerge bailauly avtonomiia bolmaq.
***
Bızdıŋ bişara qazaq «jer», «jer» degende mūjyq alǧan jerdı qolǧa ala jylaidy. Mūjyq qazaq jerıne kelmei tūryp, jerdı ädıldıkpen paidalanyp jürgendei!
***
Qazaq jūrt bolatyn bolsa, öz ışındegı ekı qazaq jer dauyn qūrtu kerek!
***
«Qazaq nadan, qazaq köşpelı, qazaq mädenietsız, qazaq joǧalyp ketedı, būǧan jer ne kerek» - dep ottaǧan dūşpan da bar.
***
Bızdıŋ qazaq jaqsy jerın alty bölıp, törteuıne egın salyp, ekısıne pışen şauyp, mal baqsa, osyny köterer. Jylda basqa, közge töpelep, jaŋa kelgen hoholşa jyrtsa, jyldan jylǧa astyqtyŋ şyǧymy kem bolyp, jer iesı qazaq, jerın tozdyryp, qaŋǧyp qalar.
«Alaş aitqan asyl söz» kıtabynan
Joba avtory: Berık Uäli
Qūrastyruşylar:
Serık Joldasbai
Erkın Erlanūly
Ūqsas jaŋalyqtar
