قازىرگى كۇندە تەك ەلىمىز عانا ەمەس، كۇللى دۇنيە تابيعات وزگەرىستەرىنىڭ ءتۇرلى قاۋىپ-قاتەرلەرىنە ءدوپ كەلىپ وتىر. عالامدىق جىلىنۋ، اۋانىڭ لاستانۋى، قۇرلىقتار عانا ەمەس، تەڭىز-مۇحيتتارعا دەيىن قوقىستاردىڭ جايىلۋى، سونىمەن قاتار ويلاماعان جەردەن تۋىندايتىن ءتۇرلى توتەنشە جاعدايلار سالا ماماندارىنىڭ باس اۋرۋىنا اينالۋدا.
وتكەن جىلى عانا Break Free From Plastic ۇيىمى كۇللى جەرشارىن پلاستيك قۇمىرالارىمەن لاستاعان برەند ونىمدەردىڭ رەيتينگىن جاساعان ەكەن. رەيتينگ باسىندا Coca-Cola, Nestlé، PepsiCo كومپانيالارى تۇر.
ال، كۇتپەگەن جەردەن تۋىندايتىن توتەنشە جاعدايلار جايىن ءسوز ەتسەك، ەلىمىزدە ول سالانىڭ ساقتىق دەڭگەيى قاي مولشەردە؟ بۇل سالانىڭ ماماندارى قازاقستان بويىنشا ءوز قالدەرىنشە ساقتىق شارالارىن جاساپ، جۇرت نازارىن اۋدارۋدا قولدان كەلگەن شارانىڭ بارىن جاساۋدا.
توتەنشە جاعداي دەگەنىمىزدىڭ ءوزى بەلگىلى ءبىر اۋماقتاردا حالىقتىڭ ءومىر-تىرشىلىگىنە قاتەر توندىرەتىن تابيعي قۇبىلىستار، كاتاستروفالار، ستيحيالىق نەمەسە وزگە تۇردە كەزدەسەتىن اپاتتار ارقىلى، جۇرتتى ماتەريالدىو جانە دەنساۋلىق جاعىنان اۋىر شىعىندارعا ۇشىراتاتىن، ءتىپتى، ءولىم-ءجىتىم قاۋپىن تۋدىراتىن جاعدايلار
رەسپۋبليكانىڭ ءار تۇكپىرىندە، ءار مەزگىلىندە تۋىلاتىن ءتۇرلى ءورت اپاتتارى، سۋ تاسقىنى سياقتى ءىرى قاۋىپتەرگە ساي زاڭنامالىق اكتىلەر نەگىزىندە ساقتىق شارالارى جاقسى جولعا قويىلعان.
ءبىزدىڭ ەلدە تەك قانا سۋ اپاتىنىڭ وزىنەن ءار جىلى 300 مىڭعا جۋىق ادام زارداپ كورەدى ەكەن.
وسى جىلدىڭ 20-شى ساۋىرىندە ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن توتەنشە جاعداي جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ كەزەكتى وتىرىسى وتكەن ەدى. وعان وبلىستار، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ باسشىلارى، سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىنىڭ ماماندارى بەينەبايلانىس ارقىلى قاتىستى.
اپات جاعدايلارىنىڭ قالىپتاسۋىنا الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ تيگىزەتىن كەسىرى مول. تەحنولوگيالىق جانە ءتۇرلى تابيعي اپاتتار حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن قيىنداتادى. ءتىپتى، حالىقتىڭ قالىپتى تىرشىلىگىن ءبۇلدىرىپ، مەملەكەتتىك ساياساتقا اسەرىن تيگىزەدى. سول ءۇشىن كەز كەلگەن ەل توتەنشە جاعدايلاردا حالىقتىڭ تولقىعان كوڭىلىن ءتۇرلى شيەلەنىستەرگە جەتۋىنىڭ الدىن الىپ، قوعامدىق جانە ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى وڭتايلى رەتتەۋگە ءار قاشان دايىن ءجۇرۋى كەرەك.
ەلىمىزدەگى توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى «ۇلتتىق اگرارلىق عىلىمي-ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى» كەاق عالىمدارى Instagram, Facebook, Telegram جانە باسقا الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كونسۋلتاتسيالار ۇيىمداستىرعان. 30 ناۋرىزدان باستاپ «ۇاعبو» كەاق-نىڭ، قازۇاۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعى جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى، ماقتا شارۋاشىلىعى، جەمىس-جيدەك، كۇرىش، مال شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسىپ 55 مىڭ فەرمەرگە 7 ونلاين-كەڭەس وتكىزگەن.
قازاقستاندا گەوگرافيالىق ورنالاسۋ جاعدايىنا قاراي كوپ ءتۇرلى تابيعي اپاتتار تىركەلەدى. دۇنيەجۇزىلىك بانك ماماندارى حالىقارالىق تاجىريبەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، اپات دەڭگەيىن تومەندەتۋگە ءتۇرلى ۇسىنىستار جاساۋدا. ەندەشە، تابيعي اپاتتار تۋدىراتىن توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
وسى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ ورتالىق ازياداعى تابيعي اپاتتاردى باسقارۋ جونىندەگى جەتەكشى مامانى كو تاكەۋچي: "قازاقستاندا سۋ اپاتى ءجيى تۋىندايدى. بۇل اپاتتاردىڭ زاردابى جويقىن بولماعانىمەن، ەكونوميكالىق تۇرعىدا كوپ شىعىن تۋدىرادى. 2005 جىلى سۋ تاسقىنى 7,6 ميلليون دوللار، 2008 جىلى 100 ميلليون دوللار، 2010 جىلى 40 ميلليون دوللار كولەمىندە شىعىن كەلتىرىپ، 40 ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى. قىسقاسى، قازاقستاندا تەك سۋ اپاتىنىڭ وزىنەن ءار جىل سايىن 300 مىڭعا جۋىق ادام زارداپ تارتادى. جالپى ىشكى ونىمگە بۇدان كەلەتىن شىعىن ءۇش ميلليارد دوللار مولشەرىندە", - دەگەن بولاتىن.
اتام قازاقتا «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەگەن اتالى ءسوز بار. جوعارىدا اتالعان ءتۇرلى قاۋىپتەردىڭ الدىن الۋ شارالارىمەن قوسا بارشا قازاقستاندىقتاردى ونداي جاعداي تۋىنداعاندا ساقتانۋدىڭ امالدارىن بىلە جۇرگەنى ابزال.
ۇلاربەك دالەيۇلى
