Qazirgi kúnde tek elimiz ǵana emes, kúlli dúnıe tabıǵat ózgeristeriniń túrli qaýip-qaterlerine dóp kelip otyr. Ǵalamdyq jylyný, aýanyń lastanýy, qurlyqtar ǵana emes, teńiz-muhıttarǵa deıin qoqystardyń jaıylýy, sonymen qatar oılamaǵan jerden týyndaıtyn túrli tótenshe jaǵdaılar sala mamandarynyń bas aýrýyna aınalýda.
Ótken jyly ǵana Break Free From Plastic uıymy kúlli jersharyn plastık qumyralarymen lastaǵan brend ónimderdiń reıtıngin jasaǵan eken. Reıtıng basynda Coca-Cola, Nestlé, PepsiCo kompanııalary tur.
Al, kútpegen jerden týyndaıtyn tótenshe jaǵdaılar jaıyn sóz etsek, elimizde ol salanyń saqtyq deńgeıi qaı mólsherde? Bul salanyń mamandary Qazaqstan boıynsha óz qalderinshe saqtyq sharalaryn jasap, jurt nazaryn aýdarýda qoldan kelgen sharanyń baryn jasaýda.
Tótenshe jaǵdaı degenimizdiń ózi belgili bir aýmaqtarda halyqtyń ómir-tirshiligine qater tóndiretin tabıǵı qubylystar, katastrofalar, stıhııalyq nemese ózge túrde kezdesetin apattar arqyly, jurtty materıaldyó jáne densaýlyq jaǵynan aýyr shyǵyndarǵa ushyratatyn, tipti, ólim-jitim qaýpin týdyratyn jaǵdaılar
Respýblıkanyń ár túkpirinde, ár mezgilinde týylatyn túrli órt apattary, sý tasqyny sııaqty iri qaýipterge saı zańnamalyq aktiler negizinde saqtyq sharalary jaqsy jolǵa qoıylǵan.
Bizdiń elde tek qana sý apatynyń ózinen ár jyly 300 myńǵa jýyq adam zardap kóredi eken.
Osy jyldyń 20-shy sáýirinde el prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń tóraǵalyǵymen Tótenshe jaǵdaı jónindegi memlekettik komıssııanyń kezekti otyrysy ótken edi. Oǵan oblystar, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń basshylary, sonymen qatar, memlekettik organdar men quqyq qorǵaý qurylymdarynyń mamandary beınebaılanys arqyly qatysty.
Apat jaǵdaılarynyń qalyptasýyna áleýmettik máselelerdiń tıgizetin kesiri mol. Tehnologııalyq jáne túrli tabıǵı apattar halyqtyń ómir súrý jaǵdaıyn qıyndatady. Tipti, halyqtyń qalypty tirshiligin búldirip, memlekettik saıasatqa áserin tıgizedi. Sol úshin kez kelgen el tótenshe jaǵdaılarda halyqtyń tolqyǵan kóńilin túrli shıelenisterge jetýiniń aldyn alyp, qoǵamdyq jáne ekonomıkalyq máselelerdi ońtaıly retteýge ár qashan daıyn júrýi kerek.
Elimizdegi tótenshe jaǵdaıǵa baılanysty «Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy» KeAQ ǵalymdary Instagram, Facebook, Telegram jáne basqa áleýmettik jeliler arqyly konsýltaııalar uıymdastyrǵan. 30 naýryzdan bastap «UAǴBO» KeAQ-nyń, QazUAÝ jáne aýyl sharýashylyǵy jáne ósimdik sharýashylyǵy, maqta sharýashylyǵy, jemis-jıdek, kúrish, mal sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýttarymen birlesip 55 myń fermerge 7 onlaın-keńes ótkizgen.
Qazaqstanda geografııalyq ornalasý jaǵdaıyna qaraı kóp túrli tabıǵı apattar tirkeledi. Dúnıejúzilik bank mamandary halyqaralyq tájirıbelerge súıene otyryp, apat deńgeıin tómendetýge túrli usynystar jasaýda. Endeshe, tabıǵı apattar týdyratyn tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý úshin ne isteý kerek?
Osy máseleler tóńireginde Dúnıejúzilik banktiń Ortalyq Azııadaǵy tabıǵı apattardy basqarý jónindegi jetekshi mamany Ko Takeýchı: "Qazaqstanda sý apaty jıi týyndaıdy. Bul apattardyń zardaby joıqyn bolmaǵanymen, ekonomıkalyq turǵyda kóp shyǵyn týdyrady. 2005 jyly sý tasqyny 7,6 mıllıon dollar, 2008 jyly 100 mıllıon dollar, 2010 jyly 40 mıllıon dollar kóleminde shyǵyn keltirip, 40 adamnyń ómirin jalmady. Qysqasy, Qazaqstanda tek sý apatynyń ózinen ár jyl saıyn 300 myńǵa jýyq adam zardap tartady. Jalpy ishki ónimge budan keletin shyǵyn úsh mıllıard dollar mólsherinde", - degen bolatyn.
Atam qazaqta «Saqtyqta qorlyq joq» degen ataly sóz bar. Joǵaryda atalǵan túrli qaýipterdiń aldyn alý sharalarymen qosa barsha qazaqstandyqtardy ondaı jaǵdaı týyndaǵanda saqtanýdyń amaldaryn bile júrgeni abzal.
Ularbek Dáleıuly
