قازاقستاندا قمبد-عا قاراستى «حالىق ارنا» اتتى جاڭا تەلەارنا اشىلعانى ءمالىم. ءدال وسى ارنا اشىلىپ جاتقاندا، قوعامدا ءدىني تاقىرىپتىڭ داۋى ءورشىپ تۇرعان ەدى. سوعان بايلانىستى بۇل ماقالانى پورتالدا جاريالاۋدى كەيىنگە شەگەرگەن بولاتىنمىز. ونسىز دا "ادىرنا" پورتالى قىتايدىڭ سويىلىن سوعۋشى، تاڭىرشىلدەر، اتەيستەر دەيدى دۇمشەلەر. وكىنىشكە قاراي، ەل ەرتەڭىن ءسوز ەتكەننىڭ ءبارى دۇمشەلەردىڭ قاس جاۋى بولعان قوعامعا تاپ كەلدىك. دەسەك تە، قوعام ءۇشىن ماڭىزدى سانالاتىن بۇل تاقىرىپتى اينالىپ ءوتۋدى ازاماتتىق جانە جۋرناليستىك ۇستانىمعا قايشى ساناپ، نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.
قوش، سونىمەن بۇل ارنانىڭ ەرەكشەلىگى نەدە ەكەن؟ قمدب توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەرشات وڭعاروۆ قمبد-نىڭ ءتول ارناسى سانالاتىن «حالىق ارنا» تەك ءدىني دۇنيەلەر عانا بەرۋمەن شەكتەلمەيتىنىن ايتادى. ارنايى ءباسپاسوز بريفينگىندە تەلەارناسىنىڭ جەكە عيمارات، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قاجەتتىلىكتەرمەن جابدىقتالعانىن جانە ارنا «وتاۋ تۆ»، «ID TV» تسيفرلىق ارناسى ارقىلى ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تاراتىلاتىنىن حابارلادى. ءدىني باسقارمانىڭ ءتول ارناسى سانالعانىمەن، «حالىق ارنادا» دىننەن بولەك تاربيەگە قاتىستى دۇنيەلەر دە بەرىلەتىنىن ەرشات وڭعار مالىمدەدى.
قر اتا زاڭىندا «قازاقستان زايىرلى مەملەكەت» ەكەنى تاسقا تاڭبا باسقانداي جازىلعان. دەسەك تە، قازاقستاندى «مۇسىلماندار ەلى» دەپ ءار قازاقتى «مۇسىلمان» سانايتىندار جوق ەمەس. جالپى، ءدىني ماسەلە ەڭ قاۋىپتى ءارى ەڭ نازىك تاقىرىپ دەپ ءجيى ايتامىز. سوعان قاراماستان، سوڭعى ۋاقىتتا قازاق قوعامىندا ءدال وسى ءدىني ماسەلەنى قوزداتىپ، ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ، اتتانعا سۇرەڭ قوساتىن دۇمشەلەر كوبەيىپ بارادى. بالكىم، سونداي دۇمشەلەر ءۇشىن دە ەلىمىزدە تۋرا باعىتتى كورسەتەتىن ءدىني ارنانىڭ بولعانى قجەتتىلىك شىعار، كىم ءبىلسىن. الايدا زايىرلى ەلدىڭ قوعامىن دىنمەن تاربيەلەۋ قيسىنعا كەلە قويار ما ەكەن؟ جالپى، قازاقستانعا «حالىق ارنا» سەكىلدى ءدىني ارنا قاجەت پە؟ وسىنداي سۇراقپەن بىرەر ازاماتىمىزدىڭ پىكىرىن سۇراپ، نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز. Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندە ءدىني تاقىرىپتارعا قاتىستى ەركىن پىكىر ءبىلدىرىپ، ساۋاتتى ۇستانىمىن جەتكىزەتىن ارمان الاش اتتى ازاماتىمىز: «اۋزى دۋالى ايتارى بار اعالار، اپايلار كوپ قوي. سول كىسىلەر سالماقتى پىكىر بىلدىرسە دەيسىڭ. بىراق ول كىسىلەر ءۇنسىز، توبىردىڭ تالاۋىنان قورقادى. بولماسا جاتتىڭ يدەولوگياسىنىڭ قازاققا پايداسىنان زيانى كوپ ەكەنىن ءبارى كورىپ ءبىلىپ وتىر عوي. بىزدە ءبارى كەرى كەتىپ جاتىر، سوڭعى كەزدە ەلدىڭ بولاشاعىنا الاڭداي باستادىم. ەل تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعاندار ءوز پايداسى ءۇشىن قوعامدى جىككە ءبولىپ بيلەۋدى عانا ويلايدى. ولارعا ءبارىن قۇدايدان كۇتىپ وتىراتىن، وزدەرىن مازالامايتىن ۇلت، وتان تۋرالى ويلانبايتىن توبىر پايدالى بولىپ وتىر عوي. بىزدە نە كوپ، مەشىت كوپ بايلار كۇنادان قۇتىلادى دەگەن ەرتەگىگە سەنىپ مەشىت سالادى، سونىڭ ورنىنا ءبىلىم وشاقتارىن، كاىپ ورىندارىن اشپاي ما؟ ەندى مەشىت از بولعانداي، تاعى تەلەارنا اشىپ جاتىر. ەل كوزىنە تۇسكەن ءانشى، سپورتشىلاردى قارجىمەن دىنگە تارتىپ، ولارعا ەرەتىن جاس بۋىندى دىنگە توعىتىپ جاتىر.
21-عاسىردا ورتا عاسىردىڭ ەرتەگىسىنە سەنۋ، تازا پسيحولوگيالىق اۋىتقۋدىڭ بەلگىسى. بىزدەگى نادان اتا انالار ءوزىنىڭ بالاسىن جاقسى ادام بولادى دەپ، وزدەرى جەتەكتەپ كىرگىزەدى دىنگە. سۇمدىق ەندى، ۇلتىمىزدىڭ ەرتەڭى ادام شوشىرلىق. ۇلتتى ويلايتىن ەسى دۇرىس ادام بيلىككە كەلىپ دۇرىستاماسا، بىزدەگى نادان فاناتيك دۇمشەلەر وزدەرى ەشقاشان دۇرىستالمايدى»، دەيدى.
مادەنيەتتانۋشى، اقىن ەربولات باياتۇلى: «زايىرلى مەملەكەتتە، اشىق، دەموكراتيالىق قوعامدا ناقتى ءبىر ءدىني يدەولوگيانى ناسيحاتتايتىن تەلەارنالاردىڭ بىرىنەن كەيىن ءبىرىنىڭ پايدا بولۋى ءبىزدى الاڭداتۋى ءتيىس. يماندىلىقتى، ىزگىلىكتى ناسيحاتتاۋدى، ۋاعىزداۋدى جەلەۋ ەتىپ، مۇنداي ءدىني مانيپۋلياتسياعا جول بەرىپ وتىرعان ۇكىمەتكە قايرانمىن. مۇنىڭ ارتىندا وتە ىقپالدى كۇشتەردىڭ تۇرعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. قالاي ايتقانمەن دە، كەز كەلگەن ءدىن- يدەولوگيا. وركەنيەتكە جەتكىسى كەلگەن ءاربىر ەل ەڭ اۋەلى عىلىم- بىلىمگە، ادامزاتتىق ورتاق قۇندىلىقتارعا، تەحنيكالىق پروگرەسسكە بوي ۇرسا كەرەك- ءتى. مەن قازىرگى قازاقستاننان مۇندايدى كورىپ وتىرعانىم جوق. مەن ءدىني الاۋىزدىققا، ۇلتتى ىشىنەن ىرىتۋشىلىككە، ۇلىستى بولۋشىلىكە، ۇلتتىق سانانى جادىلاۋعا قارسىمىن. ءدىننىڭ شىرماۋىندا قالعان ەلدىڭ ەرتەڭ بۇلدىر ءھام قاۋىپتى».
فيلوسوف، عالىم دوساي كەنجەتايۇلى: «قاجەت. جالپى ءدىني تانىمدى بەرۋدە جان جاقتى مەتودولوگيا، پرينتسيپ، يدەيالار كوپتىگى كەرەك. تەك قانا سالافيلەردىڭ ارناسى "اسىل ارنا" عانا مونوپولياسىن جۇرگىزۋىنە بولمايدى. بۇدان كەيىن سوپىلاردىڭ دا ارناسى اشىلادى. اشىلۋى ءتيىس. دىندە دە پليۋراليزم دەموكارتيا بولۋى ءتيىس».
P.S سوڭعى 30 جىلدا قمبد-نىڭ «يمان» جۋرنالى جانە «مۇنارا» گازەتى تاراپ كەلەدى. دال قازىر قمدب قاراستى 21 سايت جۇمىس ىستەيدى ەكەن. بۇدان بولەك، ءمۇفتياتتىڭ جانىنان اشىلعان «حيكمەت» تەلەراديوستۋدياسى بار. ەندى مىناۋ «حالىق ارنا» ارنا «وتاۋ تۆ»، «ID TV» تسيفرلىق ارناسى ارقىلى ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تاراتىلادى ەكەن. جيىرما ميلليونعا جەتپەيتىن حالقى بار قازاقستان ءۇشىن مىنانشا ءدىني اقپاراتتار اعىنى تىم كوپ ەمەس پە؟ يسلام مەملەكەتىندە مۇنشاما اقپاراتتىق ناسيحات جۇمىسى جۇرمەيتىن شىعار، ءسىرا؟! «حالىق ارنا» ءدىندى عانا ەمەس، تاربيە، تاريحي ماسەلەلەردى ءسوز ەتەدى دەپتى. سەنگىم كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، باسىمدىق دىنگە بەرىلەتىنى داۋسىز. تاڭنىڭ اتىسى، كەشتىڭ باتىسى اراب تىلىندەگى سۇرەلەر مەن ارابي دۇنيەلەرگە نەگىزدەلگەن نارسەلەر كورسەتىلمەسىنە كەپىلدىك جوق. تۇپتەپ كەلگەندە، زايىرلى دەپ زاڭدا بەكىتىلگەن قازاقستاندا ءدىني ارنانىڭ تاراۋىنا نەگە جول بەرىلەدى دەگەن سۇراق مازالايدى مەنى. ءدىني ءبىلىمىن ارتتىرعىسى كەلسە، جۇرت قارعا ادىم جەردەگى مەشىتكە بارىپ تا الا بەرمەي مە؟ قازىر ءبىر اۋىلدا ەكى مەشىتتەن بار كەزەڭ عوي. مەكتەپتەن مەشىتى كوپ ەلگە اينالدىق ەمەس پە، ونسىز دا. ەندى سونى از كورگەندەي، تەلەارنادان دا ورىن بەرىلىپتى. ۇلتتى ساقتاپ قالعىسى كەلسە، نەگە قازاقى ۇعىمعا، ۇستانىمعا ساي تەلەارنالاردى كوبەيتپەسكە؟ دەمەك، ءدىني باعىتتى ۇستانۋ ەڭ الدىمەن بيلىكتەگىلەرگە اسا قاجەت سياقتى. ەگەر بيلىك تاراپىنان ءتايت دەسە، يمام مەن مولدا قازىرگىدەي ءدىلمارسىپ، دۇمشەلەرىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىعارداي كوكىپ وتىرماس ەدى. «حالىق ارنا» ەڭ الدىمەن بيلىككە حالىقتى توبىر ەتىپ باسقارۋ ءۇشىن كەرەك تەلەارنا ەمەس پە، قالاي ويلايسىز؟ ال ەڭ باستىسى، تارماقتالىپ، جىكتەلگەن يسلام ءدىنىنىڭ ەلىمىزدەگى وزگە وكىلدەرى «حالىق ارنادان» كەيىن راسىمەن، وزدەرىنىڭ ارناسىن اشىلۋىن تالاپ ەتۋى دە مۇمكىن عوي. جاعداي سول كەزدە قالاي بولماق؟
مەرۋەرت حۋساينوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
