Qazaqstanda QMBD-ǧa qarasty «Halyq arna» atty jaŋa telearna aşylǧany mälım. Däl osy arna aşylyp jatqanda, qoǧamda dıni taqyryptyŋ dauy örşıp tūrǧan edı. Soǧan bailanysty būl maqalany portalda jariialaudy keiınge şegergen bolatynmyz. Onsyz da "Adyrna" portaly qytaidyŋ soiylyn soǧuşy, täŋırşılder, ateister deidı dümşeler. Ökınışke qarai, el erteŋın söz etkennıŋ bärı dümşelerdıŋ qas jauy bolǧan qoǧamǧa tap keldık. Desek te, qoǧam üşın maŋyzdy sanalatyn būl taqyrypty ainalyp ötudı azamattyq jäne jurnalistık ūstanymǧa qaişy sanap, nazarlaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz.
Qoş, sonymen būl arnanyŋ erekşelıgı nede eken? QMDB töraǧasynyŋ orynbasary Erşat Oŋǧarov QMBD-nyŋ töl arnasy sanalatyn «Halyq arna» tek dıni dünieler ǧana berumen şektelmeitının aitady. Arnaiy baspasöz brifingınde telearnasynyŋ jeke ǧimarat, materialdyq-tehnikalyq qajettılıktermen jabdyqtalǧanyn jäne arna «Otau tv», «ID TV» sifrlyq arnasy arqyly eldıŋ tükpır-tükpırıne taratylatynyn habarlady. Dıni basqarmanyŋ töl arnasy sanalǧanymen, «Halyq arnada» dınnen bölek tärbiege qatysty dünieler de berıletının Erşat Oŋǧar mälımdedı.
QR Ata zaŋynda «Qazaqstan zaiyrly memleket» ekenı tasqa taŋba basqandai jazylǧan. Desek te, Qazaqstandy «mūsylmandar elı» dep är qazaqty «mūsylman» sanaityndar joq emes. Jalpy, dıni mäsele eŋ qauıptı ärı eŋ näzık taqyryp dep jiı aitamyz. Soǧan qaramastan, soŋǧy uaqytta qazaq qoǧamynda däl osy dıni mäselenı qozdatyp, el ışıne ırıtkı salyp, attanǧa süreŋ qosatyn dümşeler köbeiıp barady. Bälkım, sondai dümşeler üşın de elımızde tura baǧytty körsetetın dıni arnanyŋ bolǧany qjettılık şyǧar, kım bılsın. Alaida zaiyrly eldıŋ qoǧamyn dınmen tärbieleu qisynǧa kele qoiar ma eken? Jalpy, Qazaqstanǧa «Halyq arna» sekıldı dıni arna qajet pe? Osyndai sūraqpen bırer azamatymyzdyŋ pıkırın sūrap, nazarlaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz. Facebook äleumettık jelısınde dıni taqyryptarǧa qatysty erkın pıkır bıldırıp, sauatty ūstanymyn jetkızetın Arman ALAŞ atty azamatymyz: «Auzy dualy aitary bar aǧalar, apailar köp qoi. Sol kısıler salmaqty pıkır bıldırse deisıŋ. Bıraq ol kısıler ünsız, tobyrdyŋ talauynan qorqady. Bolmasa jattyŋ ideologiiasynyŋ Qazaqqa paidasynan ziiany köp ekenın bärı körıp bılıp otyr ǧoi. Bızde bärı kerı ketıp jatyr, soŋǧy kezde eldıŋ bolaşaǧyna alaŋdai bastadym. El tızgının ūstap otyrǧandar öz paidasy üşın qoǧamdy jıkke bölıp bileudı ǧana oilaidy. Olarǧa bärın qūdaidan kütıp otyratyn, özderın mazalamaityn ūlt, otan turaly oilanbaityn tobyr paidaly bolyp otyr ǧoi. Bızde ne köp, meşıt köp bailar künädän qūtylady degen ertegıge senıp meşıt salady, sonyŋ ornyna bılım oşaqtaryn, käıp oryndaryn aşpai ma? Endı meşıt az bolǧandai, taǧy telearna aşyp jatyr. El közıne tüsken änşı, sportşylardy qarjymen dınge tartyp, olarǧa eretın jas buyndy dınge toǧytyp jatyr.
21-ǧasyrda orta ǧasyrdyŋ ertegısıne senu, taza psihologiialyq auytqudyŋ belgısı. Bızdegı nadan ata analar özınıŋ balasyn jaqsy adam bolady dep, özderı jetektep kırgızedı dınge. Sūmdyq endı, ūltymyzdyŋ erteŋı adam şoşyrlyq. Ūltty oilaityn esı dūrys adam bilıkke kelıp dūrystamasa, bızdegı nadan fanatik dümşeler özderı eşqaşan dūrystalmaidy», deidı.
Mädeniettanuşy, aqyn Erbolat BAIаTŪLY: «Zaiyrly memlekette, aşyq, demokratiialyq qoǧamda naqty bır dıni ideologiiany nasihattaityn telearnalardyŋ bırınen keiın bırınıŋ paida boluy bızdı alaŋdatuy tiıs. İmandylyqty, ızgılıktı nasihattaudy, uaǧyzdaudy jeleu etıp, mūndai dıni manipuliasiiaǧa jol berıp otyrǧan ükımetke qairanmyn. Mūnyŋ artynda öte yqpaldy küşterdıŋ tūrǧany aitpasa da tüsınıktı. Qalai aitqanmen de, kez kelgen dın- ideologiia. Örkenietke jetkısı kelgen ärbır el eŋ äuelı ǧylym- bılımge, adamzattyq ortaq qūndylyqtarǧa, tehnikalyq progresske boi ūrsa kerek- tı. Men qazırgı Qazaqstannan mūndaidy körıp otyrǧanym joq. Men dıni alauyzdyqqa, ūltty ışınen ırıtuşılıkke, ūlysty böluşılıke, ūlttyq sanany jadylauǧa qarsymyn. Dınnıŋ şyrmauynda qalǧan eldıŋ erteŋ būldyr häm qauıptı».
Filosof, ǧalym Dosai KENJETAIŪLY: «Qajet. Jalpy dıni tanymdy berude jan jaqty metodologiia, prinsip, ideialar köptıgı kerek. Tek qana salafilerdıŋ arnasy "Asyl arna" ǧana monopoliiasyn jürgızuıne bolmaidy. Būdan keiın sopylardyŋ da arnasy aşylady. Aşyluy tiıs. Dınde de pliuralizm demokartiia boluy tiıs».
P.S Soŋǧy 30 jylda QMBD-nyŋ «İman» jurnaly jäne «Mūnara» gazetı tarap keledı. Däl qazır QMDB qarasty 21 sait jūmys ısteidı eken. Būdan bölek, müftiiattyŋ janynan aşylǧan «Hikmet» teleradiostudiiasy bar. Endı mynau «Halyq arna» Arna «Otau tv», «ID TV» sifrlyq arnasy arqyly eldıŋ tükpır-tükpırıne taratylady eken. Jiyrma millionǧa jetpeitın halqy bar Qazaqstan üşın mynanşa dıni aqparattar aǧyny tym köp emes pe? İslam memleketınde mūnşama aqparattyq nasihat jūmysy jürmeitın şyǧar, sırä?! «Halyq arna» dındı ǧana emes, tärbie, tarihi mäselelerdı söz etedı deptı. Sengım keledı. Ökınışke qarai, basymdyq dınge berıletını dausyz. Taŋnyŋ atysy, keştıŋ batysy arab tılındegı süreler men arabi dünielerge negızdelgen närseler körsetılmesıne kepıldık joq. Tüptep kelgende, zaiyrly dep zaŋda bekıtılgen Qazaqstanda dıni arnanyŋ tarauyna nege jol berıledı degen sūraq mazalaidy menı. Dıni bılımın arttyrǧysy kelse, jūrt qarǧa adym jerdegı meşıtke baryp ta ala bermei me? Qazır bır auylda ekı meşıtten bar kezeŋ ǧoi. Mektepten meşıtı köp elge ainaldyq emes pe, onsyz da. Endı sony az körgendei, Telearnadan da oryn berılıptı. Ūltty saqtap qalǧysy kelse, nege qazaqy ūǧymǧa, ūstanymǧa sai telearnalardy köbeitpeske? Demek, dıni baǧytty ūstanu eŋ aldymen bilıktegılerge asa qajet siiaqty. Eger bilık tarapynan täit dese, imam men molda qazırgıdei dılmarsyp, dümşelerıŋ äleumettık jelıde auzynan aq it kırıp, kök it şyǧardai kökıp otyrmas edı. «Halyq arna» eŋ aldymen bilıkke halyqty tobyr etıp basqaru üşın kerek telearna emes pe, qalai oilaisyz? Al eŋ bastysy, tarmaqtalyp, jıktelgen İslam dınınıŋ elımızdegı özge ökılderı «Halyq arnadan» keiın rasymen, özderınıŋ arnasyn aşyluyn talap etuı de mümkın ǧoi. Jaǧdai sol kezde qalai bolmaq?
Meruert HUSAİNOVA,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Foto aşyq derekközden alyndy.Ūqsas jaŋalyqtar
