الماتى قالاسىنىڭ ءدىن ىستەرى باسقارماسى قازاقستان مەن اراب ەلدەرىنىڭ يسلامى اراسىندا قانداي ايىرماشىلىقتار بار ەكەنىن ايتتى دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى informburo.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ. ءار ەلدە ءدىن بەلگىلى ءبىر ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردى الادى.
"قازاقستان جەرى ەجەلدەن وركەنيەتتەردىڭ توعىسقان جەرى بولعان، – دەپ اتاپ ءوتتى تەولوگ ەلنار بەرىكباەۆ. – قازاقستان اۋماعىندا ەرتەدەگى حريستياندىق ءدىني اعىمداردىڭ ءبىرى-ءبۋدديزمنىڭ، ءزورواستريزمنىڭ جانە نەستوريانيزمنىڭ تارالۋىنىڭ ىزدەرى تابىلدى. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز تاڭىرگە، ۇمايعا تابىنۋدى ۇستاندى، قۇتتىڭ ومىرلىك كۇشىنە سەندى، قايتىس بولعان اتا – بابالارىمىز-ارۋاقتاردى قاستەرلەدى. يسلامعا دەيىنگى نانىم-سەنىمدەر ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ ءبىر بولىگى بولعاندىقتان، ولار يسلام دەپ تانىلدى".
يسلام ەڭ تولەرانتتى قۇقىق مەكتەبى
سوندىقتان، ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، مۇندا تەك حانافي مازحابى يسلامداعى ەڭ تولەرانتتى قۇقىقتىق مەكتەپ رەتىندە تامىر جايعان. سول سياقتى يسلام تۇركيادا، افريكادا، بالقاندا – ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردى، كليماتتى جانە ءومىر سالتىن ەسكەرە وتىرىپ تارالدى. يسلام قاي جەردە بولسا دا، ول ەتنيكالىق جانە ازاماتتىق بىرەگەيلىكتىڭ ءبىر بولىگى بولا وتىرىپ، جەرگىلىكتى ۇلتتىق دامگە يە بولدى.
يسلام مەن داستۇرلەر ءبىر-ءبىرىن جوققا شىعارمايدى
ء"دىن مەن ۇلتتىق مادەنيەت مىندەتتى تۇردە سايكەس كەلمەۋى كەرەك، تەك ۇلتتىق داستۇرلەر ءدىني دوگماتتاردى قورلاماۋى كەرەك جانە كەرىسىنشە، – دەيدى ەلنار بەرىكباەۆ. "قازاقستاندا ورنىققان يسلامنىڭ باستى ەرەكشەلىگى-ونىڭ جەرگىلىكتى سالت-داستۇرمەن جانە مادەنيەتپەن ۇيلەسىمدى قارىم-قاتىناسى".
سۋرەتتە: ءدىنتانۋشى ەلنار بەرىكباەۆ.
فاناتيزم ەمەس، توزىمدىلىك
عاسىرلار بويى دالا تۇرعىندارىنىڭ ءدىني سەزىمدەرى دىنگە توزىمدىلىگىمەن ەرەكشەلەندى. ولار ءدىني فاناتيزمگە جات ەدى. ءوزىن زايىرلى مەملەكەت دەپ جاريالاعان قازىرگى قازاقستاندا 100-دەن استام ەتنوس پەن 18 كونفەسسيانىڭ وكىلدەرى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدە ءومىر سۇرەدى. ودان ءارى دامۋ ءۇشىن كونفەسسياارالىق جانە ۇلتارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ ماڭىزدى.
حيدجاب-قازاقستان ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس كيىم
اتاپ ايتقاندا، قازاقتار حيدجاب كيۋى كەرەك پە دەگەن ماسەلە بىرنەشە جىلدان بەرى باسپاسوزدە تالقىلانىپ كەلەدى. الايدا مامانداردىڭ جاۋابى: حيدجاب ەشقاشان قازاقستان ايەلدەرى ءۇشىن ءداستۇرلى كيىم بولعان ەمەس. يسلامنىڭ بارلىق ءتورت مازحابىندا ايەلدەر دەنەنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىكتەرىن سىرتقى كورىنىستەردەن جابۋى كەرەك دەلىنگەن. بىراق قازاق تىلىندە "حيدجاب" دەگەن ءسوز دە جوق. ءداستۇرلى بولىپ تابىلاتىن جانە ءدىني نانىمدارعا قايشى كەلمەيتىن مۇلدە باسقا حالىق كيىمى دە بار.
بىزگە اراب ەلدەرىنەن كەلەتىن اقپارات ارقاشان سەنىمدى، شىنايى بولا بەرمەيدى. يسلامنىڭ قازاقستاندا تەك بەيبىت جولمەن نىعايعانىن ەسكە الساق جەتكىلىكتى. ال ونى باسقا شىعىس ەلدەرىندەگى احۋالى تۋرالى ايتۋ مۇمكىن ەمەس. قازاقتار حانافي مازحابىنداعى يسلام ءدىنىن قابىلدادى ء(حانافيزمدى الەم مۇسىلماندارىنىڭ 80% - عا جۋىعى ۇستانادى).
ارابتاردان ايىرماشىلىعى قازاقتار مۇسىلماندىق كۇندەردەگىدەي اتا – بابالارىنىڭ رۋحتارىن قاستەرلەۋدى جالعاستىرۋدا. رۋحاني بايلانىس ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ ۇلگىسى بولدى. ول ەشقاشان يسلامنىڭ تىرەكتەرىنە قايشى كەلمەدى.
شەتەلدىك كۇماندى تەولوگيالىق وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم العان قازىرگى جاستار قازاقستانعا قايتىپ كەلە جاتىپ، بىزگە جات راديكالدى يسلام ەلەمەنتتەرىن تىقپالاي باستادى. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز سوزىندە "قىسقا شالبار مەن ساقال – بۇل ءبىزدىڭ تاريحىمىز ەمەس"دەپ بىرنەشە رەت ايتقان بولاتىن.
قازىر تەوكراتيالىق مەملەكەت ەمەس، زايىرلى مەملەكەت بولىپ تابىلاتىن قازاقستاندا ءدىني دوگمالار ەمەس، زاڭ ۇستەمدىگى تانىلعان.
ءدىن مەن مەملەكەت ءبىر-بىرىنەن بولەك
قازاقتار ءدىني نانىمدارعا قايشى كەلمەيتىن ءوز داستۇرلەرىن ساقتاپ قالدى. ۇلكەندەردى قۇرمەتتەۋ، "جەتى قازىنا" قاعيداتىن ساقتاۋ يسلامنىڭ تىرەكتەرىن بۇزادى دەپ ويلاۋ قاتە.
بۇگىندە ءبىز قازاقستاندا يسلامنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن، ال اراب ەلدەرىندە عانا تازا ەكەنىن ءجيى ەستيمىز. الايدا، ولاي ەمەس. مۇسىلماندىقتىڭ قابىلدانۋى قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمىنا قانداي دا ءبىر تۇبەگەيلى اسەر ەتپەدى، ءدىنباسىلار ەلدى باسقارۋعا جانە سوت پروتسەستەرىنە ارالاسپاي، جاي عانا ءوز تاۋاشاسىن الدى.
ءبىر قىزىعى، يسلامنىڭ قابىلدانۋى قازاقتاردىڭ اسپازدىق تالعامىنا اسەر ەتكەن جوق. ولار ءالى كۇنگە دەيىن قىمىز ءىشىپ، جىلقى ەتىن جەيدى.
ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ كەرەك
جوعارىدا ايتىلعانداردان قازاق جانە اراب مادەنيەتتەرىنىڭ اراسىندا كوپتەگەن ايىرماشىلىقتار بار دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولادى جانە ءبىز راديكالدى اعىمدارعا بەرىلمەي، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدى ساقتاۋىمىز كەرەك. قازاقتار ۇلى مۇحاممەد پايعامباردى اللانىڭ سوڭعى ەلشىسى دەپ تانىدى، قازاقتار حاديستەردى مويىندادى، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ سالت-داستۇرلەرى مەن ادەت-عۇرىپتارىن ۇمىتپاستان، ولاردى دىنگە قايشى ەتپەدى. قازاقستاندا يسلامنىڭ بىرقاتار ەرەكشەلىكتەرى بار، بىراق ونى ەشكىم مىناۋ دۇرىس دەپ اتاي المايدى.
ماقالانى قازاق تىلىنە اۋدارىپ،
دايىنداعان راۋانا ديماشقىزى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
