قازاقستان كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك تiل - قازاق ءتىلى» دەلىگەن، الايدا وسى نورمانى قازاقستان پارلامەنتى زاڭ شىعارۋ ىسىندە ۇزاق جىلدار بويى ەسكەرمەي ورىنداماي كەلەدى.
پارلامەنتتىڭ وسى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى كونستيتيتۋتسيا تالابىن ورىنداماۋ ارەكەتى ميلليونداعان قازاقستان حالقىنىڭ كۇردەلى زاڭ شىعارۋ ىسىندەگى بولىپ جاتقان جارىسسوزدەردى، قورىتىندىلاردى، ارنايى ماماندار ۇاجدەرىن ورىس تىلىندە ايتىلعاندىقتان تىسىنبەۋىمە اپارىپ قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا، شەكتەلۋىنە جول بەرىپ وتىر.
تiلدەردiڭ قولدانىلۋىنىڭ قۇقىقتىق نەگiزدەرiن رەتتەيتىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تiل تۋرالى» ارنايى زاڭنىڭ 4-بابىندا: «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تiلi - قازاق تiلi. مەملەكەتتiك تiل - مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتiك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت iسiن جۇرگiزۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi» دەپ كورسەتىلگەن. دەمەك اتالعان زاڭ كونستيتۋتسياداعى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن انىقتاپ دامىتا وتىرىپ قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi دەپ بەكىتتى.
جوعارىدا كورسەتىلگەن باپتاردىڭ دەپۋتاتتتارعا مىندەتتىلىگى قانشالىقتى دەگەن سۇراقتى ءبىلۋ ءۇشىن، پارلامەنتتىڭ مارتەبەسىن، قۇقىقتىق نەگىزىن كورسەتكەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىنا قارايمىز.
بۇل جەردە 37 – باپتا: «پارلامەنت جۇمىسىندا تiلدەردi پايدالانۋ رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنا جانە رەسپۋبليكاداعى تiل تۋرالى زاڭدارعا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى» - دەپ بەكىتىلگەن.
دەمەك قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى زاڭ شىعارۋ پروتسەسىن تەك قانا مەملەكەتتىك تىلدە قازاق تىلىندە جۇرگىزۋگە مىندەتتى. وسى زاڭ بۇزۋشىلىقتاردىڭ دالەلدەمەسىن ءبىز پارلامەنت سەناتىنىڭ، ءماجىلىسىنىڭ زاڭ جوباسىن ءبىرىنشى، ەكىنشى وقىلىمدا تالقىلاۋلارى ماقۇلداۋى تۋرالى كەز–كەلگەن وتىرىسىنىڭ كورسەتىلىمىنەن، ستەنوگراممالارىنان بايقايمىز.
بۇل كورسەتىلىمدەردە وقىلىمداردا زاڭ جوباسى بويىنشا باياندامالار، تۇجىرىمدار، باستى قورىتىندىلار كوبىنەسە ورىس تىلىندە ايتىلۋدا. كەيدە ءتىپتى پارلامەنت قابىرعاسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى مۇقاتىپ پا، مازاقتاپ پا مىڭقىلداپ، ساندىراقتاپ تۇرعان ەلىمىزدىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىن كورەمىز.
بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ولار قازاق جەرىندە تۋىپ، ءوسىپ اكىم، مينيستر، گەنەرال بولا تۇرا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەمەۋى، بىلمەسە ۇيرەنبەۋى نەلىكتەن؟ الدە وسىنداي شەنەۋنىكتەردىڭ ءتىلدى مەڭگەرمەۋىنىڭ سەبەبى قازاق مەملەكەتىنىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر دەپ ويلاپ، سەنبەۋىندە مە ...
پارلامەنتتىڭ وسى زاڭدارعا قايشى ارەكەتتەرى قازاقستاندىقتاردىن كونستيتۋتسيالىق قۇقىن بۇزىپ، زاڭ شىعارۋ ىسىندەگى بولىپ جاتقان جارىسسوزدەردى، قورىتىندىلاردى، ارنايى ماماندار ۇاجدەرىن ورىس تىلىندە ايتىلعاندىقتان تىسىنبەۋىنە اپارىپ كونستيتۋتسيامەن، زاڭدارمەن بەرىلگەن قازاق تىلىندە مەملەكەتتىك تىلدە اقپارات الۋ قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا، شەكتەلۋىنە جول بەرىپ بەكىتىلگەن قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرۋعا كەدەرگى جاساۋدا.
مەملەكەتىمىزدىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى پارلامەنتتىڭ وسى ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىقتارى تەك قانا قازاق حالقىنىڭ قۇقىن اياققا باسىپ وتىرعان جوق. ولار 1995 جىلعى 30 تامىزدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا ءبىرتۇتاس ەل بولىپ قابىلداعان كونستيتۋتسيانى مويىنداماي بۇكىل قازاقستان حالقىنىڭ قۇقىن بۇزۋدا.
قورىتىندىلاي كەلە بىلگىمىز كەلەتىن باستى ماسەلە - وسى پارلامەنت زاڭ شىعارۋشى ورگان با، الدە ەلدى ازعىرۋشى ورىن با ..؟
ايىپقان مۋحاماديەۆ،
زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
