Qazaqstan Konstıtýııasynyń 7-babynda «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy memlekettik til - qazaq tili» deligen, alaıda osy normany Qazaqstan Parlamenti zań shyǵarý isinde uzaq jyldar boıy eskermeı oryndamaı keledi.
Parlamenttiń osy memlekettik til týraly Konstıtıtýııa talabyn oryndamaý áreketi mıllıondaǵan Qazaqstan halqynyń kúrdeli zań shyǵarý isindegi bolyp jatqan jaryssózderdi, qorytyndylardy, arnaıy mamandar úájderin orys tilinde aıtylǵandyqtan tisinbeýime aparyp quqyqtarynyń buzylýyna, shektelýine jol berip otyr.
Tilderdiń qoldanylýynyń quqyqtyq negizderin retteıtin «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly» arnaıy zańnyń 4-babynda: «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik tili - qazaq tili. Memlekettik til - memlekettiń búkil aýmaǵynda qoǵamdyq qatynastardyń barlyq salasynda qoldanylatyn memlekettik basqarý, zań shyǵarý, sot isin júrgizý jáne is qaǵazdaryn júrgizý tili» dep kórsetilgen. Demek atalǵan zań Konstıtýııadaǵy memlekettik til mártebesin anyqtap damyta otyryp qazaq tili – memlekettik basqarý, zań shyǵarý jáne is qaǵazdaryn júrgizý tili dep bekitti.
Joǵaryda kórsetilgen baptardyń depýtatttarǵa mindettiligi qanshalyqty degen suraqty bilý úshin, Parlamenttiń mártebesin, quqyqtyq negizin kórsetken «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti jáne onyń depýtattarynyń mártebesi týraly» Konstıtýııalyq zańyna qaraımyz.
Bul jerde 37 – bapta: «Parlament jumysynda tilderdi paıdalaný Respýblıka Konstıtýııasyna jáne Respýblıkadaǵy til týraly zańdarǵa sáıkes júzege asyrylady» - dep bekitilgen.
Demek Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti zań shyǵarý proesin tek qana memlekettik tilde qazaq tilinde júrgizýge mindetti. Osy zań buzýshylyqtardyń dáleldemesin biz Parlament senatynyń, májilisiniń zań jobasyn birinshi, ekinshi oqylymda talqylaýlary maquldaýy týraly kez–kelgen otyrysynyń kórsetiliminen, stenogrammalarynan baıqaımyz.
Bul kórsetilimderde oqylymdarda zań jobasy boıynsha baıandamalar, tujyrymdar, basty qorytyndylar kóbinese orys tilinde aıtylýda. Keıde tipti Parlament qabyrǵasynda memlekettik tildi muqatyp pa, mazaqtap pa myńqyldap, sandyraqtap turǵan elimizdiń laýazymdy tulǵalaryn kóremiz.
Buny qalaı túsinýge bolady? Olar qazaq jerinde týyp, ósip ákim, mınıstr, general bola tura memlekettik tilde sóılemeýi, bilmese úırenbeýi nelikten? Álde osyndaı sheneýnikterdiń tildi meńgermeýiniń sebebi Qazaq memleketiniń bolashaǵy bulyńǵyr dep oılap, senbeýinde me ...
Parlamenttiń osy zańdarǵa qaıshy áreketteri Qazaqstandyqtardyn Konstıtýııalyq quqyn buzyp, zań shyǵarý isindegi bolyp jatqan jaryssózderdi, qorytyndylardy, arnaıy mamandar úájderin orys tilinde aıtylǵandyqtan tisinbeýine aparyp Konstıtýııamen, zańdarmen berilgen qazaq tilinde memlekettik tilde aqparat alý quqyqtarynyń buzylýyna, shektelýine jol berip bekitilgen quqyqtaryn júzege asyrýǵa kedergi jasaýda.
Memleketimizdiń zań shyǵarýshy organy Parlamenttiń osy óreskel zań buzýshylyqtary tek qana qazaq halqynyń quqyn aıaqqa basyp otyrǵan joq. Olar 1995 jylǵy 30 tamyzda respýblıkalyq referendýmda birtutas el bolyp qabyldaǵan Konstıtýııany moıyndamaı búkil Qazaqstan halqynyń quqyn buzýda.
Qorytyndylaı kele bilgimiz keletin basty másele - osy Parlament zań shyǵarýshy organ ba, álde eldi azǵyrýshy oryn ba ..?
Aıypqan Mýhamadıev,
zań ǵylymdarynyń kandıdaty
