قازاق اتام ءوز زامانىندا قايعى-قاسىرەت اكەلەتىن اۋرۋ-سىرقاۋدىڭ اتىن اتاماعان. سەبەبى، جاماندىق شاقىرادى دەگەن نانىم بار. بەكەر ەمەس. بۇل - قازىرگى ۋاقىتتا سانگە اينالعان پسيحولوگتارعا اي بويى تابانىنان تاۋسىلىپ ءجۇرىپ تاپقان تابان ەت، ماڭداي تەرىنىنىڭ اقىسىن ۋىستاپ تولەپ، اۋزى اشىلىپ تىڭداپ جۇرگەن كوپ كەڭەستىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى. ولار ۇنەمى جامان ويلاما، جاقسىلىقتى عانا ويلا، عاجايىپتاردى ارماندا دەيدى. پەندەلىكپەن قۇددى ءبىر ادامنىڭ باسىنا كىرىپ-شىقپايتىن كەرەمەت اقىلدى العانداي سولاي ىستەۋگە تىرىسادى نەمەسە ۇنەمى سولاي جاساۋعا كوشەدى جانە كوبى سوعان داعدىلانادى. وعان سەبەپ – اقشا تولەپ قويدى. راس قوي. ال سول اقىلى كەڭەستەردى قازاق اتام تەگىننەن-تەگىن، تۇگەل ۇرپاعىنىڭ تابيەسىنە جەتەتىن قىلىپ باياعىدا ايتىپ كەتكەن. سونى ءسال ويلانىپ، ميىن ىسكە قوسسا كەز كەلگەن قازاقتىڭ تەككە قولدانىپ، قاجەتىنە جاراتاتىن مۇمكىندىكتىڭ بار ەكەنىن قاپەرگە دە المايدى. ايتپاعىم بۇل ەمەس.
ەلىمىزدە اتى جامان ىندەت تارادى دەپ الاساپىران بولعالى دا باقانداي بەس اي ءوتتى. ەكى رەت كۇشەيتىلگەن كارانتيندىك رەجيمگە كوشتىك. قانشا ادام جاقىنىنان ايىرىلىپ، زار جىلاپ، زاپار شەگىپ قالدى. ءتىپتى، ابايسىزدا اتى جاماننىڭ قۇرىعىنا ءىلىنىپ قالىپ، قۇتىلا الماي و دۇنيەلىك بولعان جانداردىڭ جاقىن-جۋىعى مەن اعايىن-تۋىسىنا كوڭىل ايتىپ، جۇباتىپ تا ۇلگەرە الماي قالدىق... قاپيادا قايتقان جانداردىڭ جانى ءجانناتتا بولسىن.
ەل ەڭسەسى ەزىلىپ، «قايدا بارساڭ دا قورقىتتىڭ كورىندەي» قاسىرەتتەن كوز اشپاعان كۇيگە جەتتى. ال «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، تەگىن كەڭەستى، قازاقى قاعيدانى قانشالىقتى ۇستاندىق؟ ويلاپ كورىڭىزشى. جاي عانا مىسال، اتى جامان بالەدەن ساقتانۋ شارالارى تۋرالى بارىنشا بارلىق اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلدى. ونىڭ ىشىندە بەتپەردە تاعۋ، قولدى تۇراقتى جۋ، انتيسەپتيكپەن وڭدەۋ – ساقتانۋدىڭ العىشارتتارى بولدى دەسەك وتىرىك ەمەس. الايدا ءسىز وسى ساقتىق شاراسىنا قانشالىقتى ءمان بەردىڭىز؟ ءدارىحانالاردا بەتپەردە مەن ءدارى-دارمەكتىڭ جوق بولعانى، قولعا تۇسپەي قات بولعانى، قىمباتتاعانى باسقا اڭگىمە.
«باسقا تۇسكەن باسپاقشىل» جانىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەل جوقتان بار جاساپ، قولدان دا تىگىپ كيدى. دۇرىس، بىراق سول بەتپەردەنىڭ گيگيەنالىق تالاپتارىن ساقتادىڭىز با؟ ۇنەمى جۋىپ، ۇتىكتەپ، دارىگەرلەر ايتقانداي سپيرتپەن وڭدەپ قولداندىڭىز با؟ ءبىر رەتتىك بەتپەردەلەردى اتى ايتىپ تۇرعانداي ءبىر-اق رەت تاعۋ كەرەك تە، ءبىر رەتتىك دورباعا وراپ قوقىسقا تاستاۋ كەرەك، سولاي عوي. ال ءسىز ونى نەشە رەت، قايدا بارعاندا تاعىپ ءجۇردىڭىز؟ ءتىپتى، سونىڭ ءوزىن جۋىپ تاعىپ ءجۇرمىن دەگەندەرگە ايتار ءسوز تاپپاعان كەزىمىز بولدى. ءبىر بەتپەردەنى توزىعى جەتكەنشە ساقتاپ، دۇكەنگە كىرگەندە، اۆتوبۋسقا وتىرعاندا، كوپشىلىكتىڭ اراسىندا جۇرگەندە عانا تاعىپ، قالعان ۋاقىتتا قالتاعا سالىپ قويىپ جۇرگەندەر شە؟ تۇتە-تۇتەسى شىعىپ كەتكەن، كىر-كىر بەتپەردەلەردى ۇيالماي تاعىپ جۇرگەندەردىڭ دە تالايىن كورىپ، باكىم كۇلدىڭىز، بولماسا، قاسىنا جولاماي ىشكى تۇيسىكتىڭ بۇيرىعىمەن قاشقان دا شىعارسىز.
ال وسىنداي قالىپتا ءجۇرىپ اتى جامان القىمنان العاندا، جان ۇشىرىپ دارىگەرگە جۇگىنگەندە كىمدى كىنالادىق؟! ارينە، تىم كىنامشىلمىز عوي، كىمنەن كورەرىمىزدى بىلمەي ءبىزدى قورعاماعان، ۇيىمىزگە بەتپەردە مەن ءدارىنى اكەپ بەرمەگەن، الدىنا وتىرعىزىپ اقىل ايتپاعان ۇكىمەتتى قارعادىق، شاقىرا قالعاندا كەلە قويماعان جەدەلجاردەمنىڭ جەتى اتاسىن جەزدەي قاقتادىق، اۋرۋحانا مەن ءدارىحانانىڭ الدىنداعى ۇزىن-سونار كەزەك ءۇشىن كۇيىپ-پىستىك. وتىرىك دەڭىزشى؟!
اۋرۋدىڭ بار جانە اسا قاۋىپتى ەكەنىن بىلە تۇرا، «سەنبەيمىن» دەپ ەلدى سەڭدەي سوعىستىرعاندار، ونىمەن قويماي ءوزى سول بالەنى تاراتۋشى بولعاندار شە؟
كارانتيندى ءبىز ءۇشىن ەمەس، وزدەرى ءۇشىن قويدى دەپ ەل قىرىلىپ جاتسا دا قىدىرىپ، تۇنگى كلۋب، رەستوران، كافەنى تۇگەندەپ، تويحانالارعا تىعىلىپ توي تويلاپ، سوڭىنان جاپپاي اۋىرىپ، بارماعىن تىستەپ قالعانى قانشاما؟ ولار ءۇشىن اتى جامانمەن الىسىپ كۇن-ءتۇن دەمەي دۇرلىككەن دۇنيە ءجۇزى ويىن ويناپ، دابىل قاعىپ، كۇللى الەمدى شۋلاتقانى بەكەر بولدى عوي.
سونىڭ سالدارىنان ءوزى اۋىرعاندا عانا شىنىمەن بار، ءتاج-تاجال بار ەكەن عوي دەپ ەتەگى جاسقا تولعاندار دا از بولمادى. جاي عانا بەتپەردەنىڭ ءدۇيىم ەلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرەرتىنىن ويلاعان دا جوق ولار. كوزبەن كورىپ، قۇلاقپەن ەستىپ وتىرسىزدار عوي، دارىگەرلەر دابىل قاعىپ، تەگىن كەڭەستەر تۇگەلگە دەرلىك اقپارات قۇرالدارىنان ايتىلىپ جاتقاندا قۇلاق اسىپ، دەن قويۋعا، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، اركىم اينالاسىنداعىلاردىڭ، ءتىپتى ءوزىنىڭ اماندىعى ءۇشىن كۇرەسۋگە كىم كەدەرگى بولدى؟
ۋشىعىپ تۇرعان جاعدايدى كورە تۇرا ءالى كۇنگە دەيىن جانى بىرەۋدىكى سياقتى باسقاسىن بىلاي قويىپ، سول بەتپەردەنى تاعۋعا قۇلىقسىز جۇرگەندەردى كورگەندە زىعىردانىڭ قايناپ، سونشالىقتى قاپەرسىزدىگىنە ناليسىڭ. پايداسى تيمەيدى ەكەن، ەلگە قيىندىق تا كەلتىرمەي جۇرۋگە نەگە بولمايدى ەكەن دەپ جەتىپ بارىپ، جەلكەلەگىڭ كەلەدى. ونى تىڭداسا جاقسى-اۋ، بالە ىزدەگەندەرگە تاپ بولساڭ ءوزىڭ جاۋىردى جابا توقىپ ارەڭ جۇرگەندە ونىمەن ايتىسىپ-تارتىسىپ، ايقايلاسىپ تۇراتىن شاما بار ما، مىنا الاساپىران ۋاقىتتا؟
اتى جامان تاراعالى بەرى ەل اراسىندا جۇرگەندە ازدى-كوپتى كورگەنىمىزدى جازدىق، اعايىن. جالپى، ءبىزدى ولتىرەتىن نەمقۇرايلىلىق پەن سالاقتىق، وزىمشىلدىك مەن وركوكىرەكتىك ەكەن عوي دەگەن ويعا كەلدىك. قاراپايىم بەتپەردەنىڭ وسىنشا قاجەت بولارىن، كەرەك قىلماعاندا وسىنشا اۋرە-سارساڭعا سالارىن كىم بىلگەن؟! اۋەلى ءار ادام ءوزىن قورعاسا، ساقتىق شارالارىن قاتاڭ ساقتاسا «ەلىمىز ءسىز بەن ءبىز ەستىپ، كورىپ وتىرعانداي باس كوتەرتپەس قيىن جاعدايعا تاپ بولماس ەدى-اۋ» دەگەن وي مازالايدى. ءبىر ءسات ويلانىپ كورىڭىزشى، ءسىز وسى كەسەلدەن قالاي ساقتانىپ ءجۇرسىز؟!
جانبوتا سۇلتانمۇراتقىزى
