Qazaq atam öz zamanynda qaiǧy-qasıret äkeletın auru-syrqaudyŋ atyn atamaǧan. Sebebı, jamandyq şaqyrady degen nanym bar. Beker emes. Būl - qazırgı uaqytta sänge ainalǧan psihologtarǧa ai boiy tabanynan tausylyp jürıp tapqan taban et, maŋdai terınınıŋ aqysyn uystap tölep, auzy aşylyp tyŋdap jürgen köp keŋestıŋ bırı jäne bıregeiı. Olar ünemı jaman oilama, jaqsylyqty ǧana oila, ǧajaiyptardy armanda deidı. Pendelıkpen qūddy bır adamnyŋ basyna kırıp-şyqpaityn keremet aqyldy alǧandai solai ısteuge tyrysady nemese ünemı solai jasauǧa köşedı jäne köbı soǧan daǧdylanady. Oǧan sebep – aqşa tölep qoidy. Ras qoi. Al sol aqyly keŋesterdı qazaq atam tegınnen-tegın, tügel ūrpaǧynyŋ täbiesıne jetetın qylyp baiaǧyda aityp ketken. Sony säl oilanyp, miyn ıske qossa kez kelgen qazaqtyŋ tekke qoldanyp, qajetıne jaratatyn mümkındıktıŋ bar ekenın qaperge de almaidy. Aitpaǧym būl emes.
Elımızde aty jaman ındet tarady dep alasapyran bolǧaly da baqandai bes ai öttı. Ekı ret küşeitılgen karantindık rejimge köştık. Qanşa adam jaqynynan aiyrylyp, zar jylap, zapar şegıp qaldy. Tıptı, abaisyzda aty jamannyŋ qūryǧyna ılınıp qalyp, qūtyla almai o dünielık bolǧan jandardyŋ jaqyn-juyǧy men aǧaiyn-tuysyna köŋıl aityp, jūbatyp ta ülgere almai qaldyq... Qapiiada qaitqan jandardyŋ jany jännatta bolsyn.El eŋsesı ezılıp, «Qaida barsaŋ da Qorqyttyŋ körındei» qasıretten köz aşpaǧan küige jettı. Al «auyryp em ızdegenşe, auyrmaityn jol ızde» degen, joǧaryda aitqanymyzdai, tegın keŋestı, qazaqy qaǧidany qanşalyqty ūstandyq? Oilap körıŋızşı. Jai ǧana mysal, aty jaman bäleden saqtanu şaralary turaly barynşa barlyq aqparat qūraldarynda aityldy. Onyŋ ışınde betperde taǧu, qoldy tūraqty juu, antiseptikpen öŋdeu – saqtanudyŋ alǧyşarttary boldy desek ötırık emes. Alaida sız osy saqtyq şarasyna qanşalyqty män berdıŋız? Därıhanalarda betperde men därı-därmektıŋ joq bolǧany, qolǧa tüspei qat bolǧany, qymbattaǧany basqa äŋgıme. «Basqa tüsken baspaqşyl» janyn saqtap qalu üşın el joqtan bar jasap, qoldan da tıgıp kidı. Dūrys, bıraq sol betperdenıŋ gigienalyq talaptaryn saqtadyŋyz ba? Ünemı juyp, ütıktep, därıgerler aitqandai spirtpen öŋdep qoldandyŋyz ba? Bır rettık betperdelerdı aty aityp tūrǧandai bır-aq ret taǧu kerek te, bır rettık dorbaǧa orap qoqysqa tastau kerek, solai ǧoi. Al sız ony neşe ret, qaida barǧanda taǧyp jürdıŋız? Tıptı, sonyŋ özın juyp taǧyp jürmın degenderge aitar söz tappaǧan kezımız boldy. Bır betperdenı tozyǧy jetkenşe saqtap, dükenge kırgende, avtobusqa otyrǧanda, köpşılıktıŋ arasynda jürgende ǧana taǧyp, qalǧan uaqytta qaltaǧa salyp qoiyp jürgender şe? Tüte-tütesı şyǧyp ketken, kır-kır betperdelerdı ūialmai taǧyp jürgenderdıŋ de talaiyn körıp, bäkım küldıŋız, bolmasa, qasyna jolamai ışkı tüisıktıŋ būiryǧymen qaşqan da şyǧarsyz. Al osyndai qalypta jürıp aty jaman alqymnan alǧanda, jan ūşyryp därıgerge jügıngende kımdı kınäladyq?! Ärine, tym kınämşılmız ǧoi, kımnen körerımızdı bılmei bızdı qorǧamaǧan, üiımızge betperde men därını äkep bermegen, aldyna otyrǧyzyp aqyl aitpaǧan ükımettı qarǧadyq, şaqyra qalǧanda kele qoimaǧan jedeljärdemnıŋ jetı atasyn jezdei qaqtadyq, auruhana men därıhananyŋ aldyndaǧy ūzyn-sonar kezek üşın küiıp-pıstık. Ötırık deŋızşı?! Aurudyŋ bar jäne asa qauıptı ekenın bıle tūra, «senbeimın» dep eldı seŋdei soǧystyrǧandar, onymen qoimai özı sol bälenı taratuşy bolǧandar şe? Karantindı bız üşın emes, özderı üşın qoidy dep el qyrylyp jatsa da qydyryp, tüngı klub, restoran, kafenı tügendep, toihanalarǧa tyǧylyp toi toilap, soŋynan jappai auyryp, barmaǧyn tıstep qalǧany qanşama? Olar üşın aty jamanmen alysyp kün-tün demei dürlıkken dünie jüzı oiyn oinap, dabyl qaǧyp, küllı älemdı şulatqany beker boldy ǧoi. Sonyŋ saldarynan özı auyrǧanda ǧana şynymen bar, täj-tajal bar eken ǧoi dep etegı jasqa tolǧandar da az bolmady. Jai ǧana betperdenıŋ düiım eldıŋ berekesın ketırertının oilaǧan da joq olar. Közben körıp, qūlaqpen estıp otyrsyzdar ǧoi, därıgerler dabyl qaǧyp, tegın keŋester tügelge derlık aqparat qūraldarynan aitylyp jatqanda qūlaq asyp, den qoiuǧa, jauapkerşılıktı sezınıp, ärkım ainalasyndaǧylardyŋ, tıptı özınıŋ amandyǧy üşın küresuge kım kedergı boldy? Uşyǧyp tūrǧan jaǧdaidy köre tūra älı künge deiın jany bıreudıkı siiaqty basqasyn bylai qoiyp, sol betperdenı taǧuǧa qūlyqsyz jürgenderdı körgende zyǧyrdanyŋ qainap, sonşalyqty qapersızdıgıne nalisyŋ. Paidasy timeidı eken, elge qiyndyq ta keltırmei jüruge nege bolmaidy eken dep jetıp baryp, jelkelegıŋ keledı. Ony tyŋdasa jaqsy-au, bäle ızdegenderge tap bolsaŋ özıŋ jauyrdy jaba toqyp äreŋ jürgende onymen aitysyp-tartysyp, aiqailasyp tūratyn şama bar ma, myna alasapyran uaqytta? Aty jaman taraǧaly berı el arasynda jürgende azdy-köptı körgenımızdı jazdyq, aǧaiyn. Jalpy, bızdı öltıretın nemqūrailylyq pen salaqtyq, özımşıldık men örkökırektık eken ǧoi degen oiǧa keldık. Qarapaiym betperdenıŋ osynşa qajet bolaryn, kerek qylmaǧanda osynşa äure-sarsaŋǧa salaryn kım bılgen?! Äuelı är adam özın qorǧasa, saqtyq şaralaryn qataŋ saqtasa «elımız sız ben bız estıp, körıp otyrǧandai bas kötertpes qiyn jaǧdaiǧa tap bolmas edı-au» degen oi mazalaidy. Bır sät oilanyp körıŋızşı, sız osy keselden qalai saqtanyp jürsız?!
Janbota Sūltanmūratqyzy
Ūqsas jaŋalyqtar
