تاياۋدا الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى «ۇيات بولادى» ماسەلەسىنە بايلانىستى قىزۋ پىكىر تالاس جۇرگىزدى. جازبا اۆتورى ايدىن راحىمباەۆتى جەردەن الىپ، جەرگە سالعاندار دا جەتەرلىك. قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن «ۇيات بولادى» دەگەن قاسيەتتىڭ ءتۇرلى جاعدايلاردا قولدانىلاتىنىن ەسكەرسەك، ۇيالۋدىڭ، ۇيات بولادىنىڭ كوبىنەسە جاقسى جاقتارى باسىم. دەسەك تە، ءدال پاندەميا كەزىندەگى «ۇيات بولادىنىڭ» پايداسىنان زارارى مول ەكەنىن مويىندايتىن ۋاقىت جەتكەن جوق پا؟
تارقاتىپ ايتىپ وتەيىك، ايدىن راحىمباەۆ ءوز جازباسىندا قازىرگى ىندەتتىڭ تارالۋى - حالىقتىڭ كارانتين تالاپتارىن ساقتاماۋىنان دەگەندى ايتقان ەدى. سونىمەن قاتار ول «ۇيات بولادى» دەگەن ادەتپەن جۇرتتىڭ توي مەن جانازادان قالماي، كوپشىلىك ورىندارعا الاڭسىز بارىپ جۇرگەنىنە رەنىشىن دە ءبىلدىردى. ايتسە دە، الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلاردىڭ كەيبىر بولىگى وسى جازبانى باسقاشا تۇسىندە مە، جوق الدە قابىلداۋ مۇمكىندىكتەرى سولاي ما، ايتەۋىر راحىمباەۆتىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتايتىن كوممەنتاريلەر قارشا بورادى.
«ايدىن راحىمباەۆتىڭ مۇنىسى «توق بالانىڭ» ارەكەتى. ۆيرۋستىڭ تارالۋىنا حالىقتى كىنىلاپ، بيلىكتى جاقتاپ الماقشى. ۆيرۋستىڭ بۇلاي تارالۋىنا ەڭ الدىمەن بيلىك كىنالى» دەگەن سىڭايداعى پىكىرلەر وتە كوپ بولدى. حالىق كىنالى مە، بيلىك پە؟ ءار تاراپتىڭ ءوز كىناسىن مويىنداۋى قازىرگى اۋىر كەزەڭدە مۇمكىن بولماي وتىر.
دەسەك تە، راحىمباەۆتىڭ جازباسىنىڭ كوپ تۇسىمەن ەرىكسىز كەلىسۋگە تۋرا كەلەدى. نەگە؟ ويتكەنى ەلىمىزدە توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، قالا اراسىنداعى جولدارعا بلوك پوستار قويىلعان كەزدە حالىق نە ىستەدى؟ تارتىپكە باعىنىپ، ءوزىنىڭ دە، باسقالاردىڭ دا دەنساۋلىعى ءۇشىن دەپ ۇيدەن شىقپاي وتىردى ما؟ جوق. ولاي ەتپەدى. بلوك پوستان ءوتۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن تاۋىپ، بارعىسى كەلگەن باعىتقا قالايدا بارۋعا ارەكەت ەتتى. كەيىنىرەك توتەنشە جاعداي توقتاتىلىپ، تەك كارانتين تالاپتارىن ساقتاۋ ءتارتىبى قالدىرىلدى. ءدال وسى كەز ورازا ايتپەن تۇستاس كەلدى. جاعداي قالاي بولدى؟ ءيا، جۇرت جاپ-تارماعاي ايتتاپ كەتتى.
ماسەلەن، تۇركىستان وبلىسىندا ايتتاپ قانا قويماي، دۇركىرەتىپ توي جاساۋعا كىرىسكەندەر از بولمادى. باتىس وڭىرىندە ءبىرىن ءبىرى ىزدەپ بارىپ، قاۋقىلداسقان اعايىن ءبىر بىرىمەن تىكەلەي باينالىسقا ءتۇستى. ەلىمىزدەگى قايماعى بۇزىلماعان وڭتۇستىك پەن باتىس ءوڭىرىنىڭ حالقى كارانتيندى ىسىرىپ تاستاپ، وسىلاي ايتتاپ، تويلاپ جۇرگەندە سولاردىڭ كەيبىرى ەندى باسقا قالالارعا جولعا شىقتى. ەستەرىڭىزدە بولسا، وكپە قابىنۋى دەرتى دە وسى ايماقتاردا العاش ءورشىدى. ءارى قاراي جاعدايدىڭ قالاي وربىگەنىن كوز كوردى.
ءدال بيىل مىناداي كەزدە ايتتاماي، اركىم ءوز ۇيىندە وتىرسا، نە بولار ەدى؟ الايدا ۇيدە وتىرۋعا كەدەرگى ءبىر نارسە بار، ول «ۇيات بولادى» دەگەن ءبىزدىڭ ادەتىمىز. ايتتاماي، ۇيدە وتىر دەسەڭ، «قوي، پالەنشەنىڭ ءبىرىنشى ايتتىعى عوي، بارماساق، ۇيات بولادى. اعايىننىڭ اراسىندا عانا ايتتاۋدا تۇرعان نە بار؟» دەگەن سارىندا جاۋاپ الاسىڭ. ال سول تۇستاعى قازاقستاندا اشىق جانە جاسىرىن وتكىزىلگەن تويلار تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق.
باسقاسىن ايتپاعاندا، ءدال قازىر كۇن سايىن بىرنەشە ازاماتىمىزدى جوعالتىپ، كۇڭىرەنىپ وتىرعان شاقتاعى جاعداي قالاي؟ وزگەرىسسىز، سول قالپى. وتكەندە عانا قايتىس بولعان ءدىندار ابدىعاپپار سماننىڭ جانازاسى وسى سوزىمىزگە دالەل. دۇنيەدەن پايعامبار وتكەندەي، ەلدىڭ ءتورت تاراپىنان جينالعان قاۋىم ءدىنداردىڭ مايىتىنە ساۋساعىن تيگىزگەنىن مارە ساناپ، شاۋىپ ءجۇر. سول جانازادا بولعان ءبىر عانا ىندەت تاسىمالداۋشى ادامنىڭ كوپ وتپەي مىڭداعان ادامنىڭ اۋىرۋىنا، ءتىپتى ولىمىنە سەبەپشى بولعانىن بىلە مە؟ بىلگىسى دە كەلمەس، ويتكەنى جانازاعا بارماسا «ۇيات بولادى».
شاقىرعانعا بارماۋدى ۇيات ساناۋ ءار قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن قاسيەت. الايدا وسى قاسيەتىمىزدى قازىرگى ىندەت كەزىندە شەتكە ىسىرا تۇرساق، ۇلت بولىپ، امان قالۋدى ويلاساق، سول ۇتىمدى ەمەس پە؟ ايتسە دە، وسىنداي ءسوزدى جازعان راحىمباەۆتىڭ باسى پالەگە قالدى. «ۇيات بولادى» دەپ ءجۇرىپ، جانازا، تويدان، شاقىرعان جەردەن قالماساق، كوپ ۇزاماي ۇيالاتىن ادام تاپپاي قالمايمىز با؟
ەڭ وكىنىشتىسى، ماسەلەنىڭ مانىنە تەرەڭ ۇڭىلمەي، راحىمباەۆتىڭ سوزىنە «حالىقتى كىنالادىڭ» دەگەن جاڭساق پىكىرمەن اتويلاپ، پىكىر ايتقان، اتى دارداي ازاماتتارىمىز ۇلتتىڭ اماندىعىن راسىمەن ويلاپ، ەل ەرتەڭىنە الاڭداۋدىڭ ورنىنا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە سالعىلاسىپ وتىرعانى جانىڭا باتادى. سول ايتقىشتار تريلليونداپ اقشامىزدى جەپ جاتقان جەمقورلارعا جاق اشپايدى دا.
بۇل رەتتە بار كىنانى حالىققا اۋدارۋدان اۋلاقپىز. اتى جامان ۆيرۋستىڭ ءورشىپ تاراپ، حالقىمىزدى قىناداي قىرىپ جاتقانىنا-ەڭ الدىمەن جەمقور بيلىك كىنالى ەكەنى داۋسىز. بيلىكتەگى شەندى-شەكپەندىلەر كورشىمىز قىتايدا ىندەت تاراپ جاتقاندا جايباراقات وتىرعانىمەن قويماي، شەكارانىڭ ءوزىن جۇرتتىڭ ەڭ سوڭىندا جابۋى -قازىرگى زوبالاڭعا اكەلىپ سوقتى ەمەس پە؟! جۇرتتى ۇيىنە قاماپ قويىپ، بۇكىل قوڭدى جەرلەردىڭ تاعدىرىن شەشىپ، ساتاتىنىن، ساتىپ، الاتىنىن الىپ، ءوز شارۋاسىن بىتىرگەن قازاق بيلىگى ەڭ اقىرى حالقى دەم جەتپەي قىرىلىپ جاتقاندا، بار ءدارىنى تىعىپ تاستاپ، قان قاقساتتى.
وزگە مەملەكەتتەردەن كەلگەن تەگىن كومەكتى اقشاعا ساتىپ، تىنىس الۋ اپپاراتتارىنىڭ جەتكىلىكسىز بولۋىنا ىقپال ەتكەن دە قازىرگى قازاق بيلىگىندە جۇرگەندەردىڭ ارەكەتى. حالىققا «ۇيات بولادى» دەگەن ۇعىمدى سىڭىرە وتىرىپ، ەمىن ەركىن كوپشىلىك جينالعان جەرىنە بارۋىنا كەڭىنەن جول اشىپ قويعان دا بيلىكتىڭ شابارماندارى ەمەس پە؟ ءار اۋىلدىڭ اكىمى مەن بوسقا سەندەلگەن پوليتسەيلەرى ءاربىر جيىن تويدى ءجىتى باقىلاۋىندا ۇستاسا، قازىرگى دەي جاعدايعا تاپ بولماس ەدىك.
دەسەك تە، اقىرى بيلىگى «ولمەسەڭ، ومىرەم قاپ» دەگەن سىڭايدا ارەكەت ەتىپ وتىرسا، حالقىمەن ءىسى بولماسا، جۇرت «ۇيات بولادىنى» كەرى ىسىرىپ تاستاپ، ۋاقىتشا، پاندەميا توقتاعانشا «شاقىرعان جەرىڭە بامايمىن. مۇمكىن بولسا، سەن دە بۇل جيىن تويدى كەيىنگە قالدىر» دەپ كەسىپ ايتاتىن كۇن تۋدى. مىڭ جەردەن كوڭىل جىقپاستىققا سالىنساق تا، ءوزىمىز بەن جاقىنىمىزدىڭ، تۇتاس ۇلتىمىزدىڭ اماندىعى ءاربىرىمىزدىڭ قولىمىزدا ەكەنىن مويىندايتىن شاق بۇل.
قولدارىڭىزدى جۇرەكتەرىڭىزگە قويىپ، مويىنداڭىزدارشى، ءاربىرىڭىزدىڭ ۇيىڭىزدە كارانتين تالاپتارى تولىق ساقتالىپ، ۇيدەگى ۇلكەن كىسىلەر مەن باسقالارى ەشقايدا شىقپاي، تىرپ ەتپەي وتىر ما؟ اپتاسىنا، نە ەكى اپتادا ءبىر رەت توي، جانازاعا بارىپ ءجۇر عوي، مويىندايىقشى. بارعىسى كەلمەسە دە، ىندەتتەن قورىقسا دا بارىپ جۇرگەندەر قانشاما. سول بارىستىڭ ءبارى «ۇيات بولادىنىڭ» سالدارى ەمەس پە؟ ەشقايدا بارماۋ كەرەك، ءبىر ەسىك، ءبىر تەرەزە بوپ، ۇيدە قامالىپ وتىرۋ كەرەك دەۋ ارتىق ارينە. ايتسە دە، زوبالاڭ شاقتا، حالقىمىز قىناداي قىرىلىپ جاتقاندا، ءوزىمىزدى دە، باسقانى دا ساقتاۋدىڭ ءبىر عانا جولى «ۇيات بولادىنى» قويىپ، بارىنشا ساقتانۋ ەمەس پە؟ كەلەسى اپتا بولاتىن قۇربان ايتتا كورشى مەن اعايىندى ارالاپ كەتىپ، تاعى دا ىندەتتى ۇدەتىپ الماعانىمىز بيلىككە ەمەس، وزىمىزگە قاجەت ەمەس پە، ءسىز قالاي ويلايسىز، قۇرمەتتى وقىرمان قاۋىم؟
اسىلجان مامىرباي،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
