قازاقستاننىڭ بۇرىنعى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى 66 جاستاعى جاقسىلىق دوسقاليەۆ كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا ادامدى ينفەكتسيادان 97%-كە دەيىن قورعايدى دەپ سانايدى. ال قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى ۆاكتسينا سالدىرعاننان كەيىن مەديتسينالىق بەتپەردە مەن شەكتەۋ شارالارى قاجەت بولمايتىنىن ايتتى.
سونداي-اق مامان Sputnik قازاقستان تىلشىسىنە بەرگەن سۇقباتىندا ادامنىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن قاجەت بىرنەشە كەڭەس بەردى.
"قازىر بۇكىل الەمدە كوروناۆيرۋس پاندەمياسى ءورشىپ تۇر. ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار. كەيىنگى كەزدە ناۋقاستاردىڭ سانى ازايىپ جاتقانى قۋانتادى. مەملەكەت قابىلداپ جاتقان شارالار ناتيجە بەرۋدە. ال جەكەلەگەن ادامدارعا كەلەر بولساق، كوروناۆيرۋستان عانا ەمەس، باسقا دا اۋرۋدان ادا بولۋ ءۇشىن بىرنەشە قاراپايىم شارا قابىلداعان ءجون", - دەپ باستادى اڭگىمەسىن دوسقاليەۆ.
ءبىرىنشى – جەكە گيگيەنانى ساقتاۋ
ءاربىر ادام جەكە گيگيەنانى ساقتاۋى قاجەت. ال جەكە گيگيەنا دەگەن – تازالىقتى ساقتاۋ، اعزانى تازا ۇستاۋ.
ەكىنشى – دۇرىس تاماقتانۋ
بىرەۋ كۇنىنە ءۇش رەت، بىرەۋ ءتورت رەت تاماقتانۋى مۇمكىن. ماماننىڭ ايتۋىنشا، قانشا رەت تاماقتانسا دا، استىڭ قۇرامىندا پايدالى زاتتار بولعانى ءجون.
"ادام ەڭ ءبىرىنشى اقۋىزدى كەرەكتى مولشەردە جەۋ كەرەك. ول – ەت، ءسۇت، بالىق، ەتتەن جاسالعان تاعام. سونىمەن قاتار قىستا كوكونىس پەن جەمىستەر جەگەن ءجون", - دەدى ول.
ءۇشىنشىسى – دۇرىس ۇيىقتاۋ
دوسقاليەۆتىڭ سوزىنشە، ۇيقىنىڭ ۇزاقتىعى تاۋلىگىنە سەگىز ساعاتتان كەم بولماۋى قاجەت.
"قازىر سەگىز ساعاتتان كەم ۇيىقتامايمىن. جاس كەزىمىزدە ۇيقى از بولدى. حيرۋرگ بولعان سوڭ كەزەكشىلىك كەزىندە ۇيقى دۇرىس بولمايدى. ءتۇن ۇيقى ءتورت بولىنەدى. قازىر مەن زەينەتتەمىن. ۋاقىتىم بار", - دەيدى ول.
ءتورتىنشىسى – تەمەكى شەكپەۋ، ىشىمدىككە سالىنباۋ
"تەمەكى تارتپاۋ قاجەت، مۇنى اسا ماڭىزدى دەپ سانايمىن. سەبەبى ول ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان. سونىمەن قاتار ادام ىشىمدىككە سالىنباۋى كەرەك. مۇلدەم باس تارتۋ قاجەت دەپ ايتپايمىن، سەبەبى ول مۇمكىن ەمەس", - دەيدى دوسقاليەۆ.
بەسىنشىسى – مولشەردەن تىس قىزدىرىنباۋ
"بۇل جەردە اڭگىمە جازعى ۋاقىتتاعى كۇنگە قىزدىرىنۋ تۋرالى بولىپ وتىر. ادامدار تەز قىزدىرىنامىن دەپ كۇننەن مولشەردەن تىس ۋلتراكۇلگىن ساۋلە الادى. ولاي بولماۋى قاجەت", - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، ساۋنا، مونشا سەكىلدى جەرلەردە دە شەكتەن تىس قىزدىرىنۋعا بولمايدى.
التىنشى – دەنەگە فيزيكالىق سالماق ءتۇسىرۋ
ءار ادام سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋى كەرەك. ول جاياۋ ءجۇرۋ بولۋى دا مۇمكىن، مىندەتتى تۇردە اۋىر جاتتىعۋ جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. جاستارعا نە ىستەسە دە جاراسادى، ال 60 جاستان اسقان كىسىلەرگە جاياۋ ءجۇرۋ دە جارايدى.
"استانادا قار ءجيى جاۋادى. جەكە ۇيدە تۇرعان سوڭ ءوزىم دالاعا شىعىپ سول قاردى كۇرەيمىن. قىستا سەنبى-جەكسەنبى كۇندەرى مىندەتتى تۇردە قاردا جۇرۋگە ارنالعان كولىكپەن سەرۋەندەيمىن. كەيىنگى كەزدە سكانديناۆ ءجۇرىسى سانگە اينالدى، ونىڭ دا پايداسى بار", - دەيدى دوسقاليەۆ.
جەتىنشى – اۋرۋدىڭ الدىن الۋ
"بۇل – پروفيلاكتيكا. حيرۋرگ بولعاندىقتان، جىلىنا ەكى رەت تەكسەرۋدەن وتەمىن. ۆ، س گەپاتيتى، ۆيچ-كە تەكسەرىلەمىن. جىلىنا ءبىر رەت فليۋوروگرافيا، ەلەكتروكارديوگرافيادان وتەمىن. بۇل – قالىپتاسقان نارسە. مەديتسينا سالاسىنا بايلانىستى بولعان سوڭ مۇنىڭ ءبارى ستۋدەنتتىك كەزدەن باستالدى", - دەيدى دوسقاليەۆ.
ايتۋىنشا، اۋرۋ اسقىنعان كەزدە عانا ەمەس، الدىن الا تەكسەرۋدەن ءوتىپ تۇرعان دۇرىس.
سەگىزىنشى – ۆاكتسينا سالۋ
دوسقاليەۆتىڭ ايتۋىنشا، تۇماۋدىڭ ءورشيتىن كەزەڭىندە ۆاكتسينا سالدىرۋ قاجەت. بۇل COVID-19 ينفەكتسياسىنا دا قاتىستى.
"قازىر كوروناۆيرۋستان قورعانۋدىڭ باسقا امالى جوق. باسقا جاعدايدىڭ بارىندە ينفەكتسيا جۇقتىرۋ قاۋپى جوعارى بولادى. وكىنىشكە قاراي، بۇل اۋرۋعا قازىر دارىلەر جوق. كوروناۆيرۋستان 97%-كە جۋىق قورعايتىن – ۆاكتسينا. ودان باسقا جولى جوق. رەسەيدىڭ "سپۋتنيك V" ۆاكتسيناسىنىڭ ساپاسى وتە جوعارى. قازىر ءوزىمىزدىڭ دە ۆاكتسينا ازىرلەنىپ جاتىر", - دەيدى پروفەسسور.
دوسقاليەۆ ءوزىنىڭ كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا سالدىراتىنىن ايتتى. ول 40 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى قىركۇيەكتە تۇماۋعا قارسى ۆاكتسينا سالدىراتىنىن، سونىڭ ارقاسىندا توسەك تارتىپ جاتپاعانىن العا تارتتى.
"تۇماۋمەن اۋىرعان ادام ەمەسپىن. كەيدە سالقىنداپ، تۇشكىرىپ، جوتەلەتىن كەزدەر بولادى. ونىڭ ءوزى كوپ بولسا ەكى كۇنگە سوزىلادى. تۇماۋ بولدىم دەپ توسەك تارتىپ جاتقان ەمەسپىن", - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، ەگەر قازاقستان حالقىنىڭ 70%-ءى ۆاكتسينا سالدىراتىن بولسا، بەتپەردە تاعۋدىڭ دا قاجەتى جوق. الايدا كوروناۆيرۋس ءالى ءبىراز ۋاقىت اداممەن بىرگە ءومىر سۇرەدى.
"ونداي جاعدايدا ۇجىمدىق يممۋنيتەت قالىپتاسادى. سودان كەيىن قازىر قابىلدانىپ جاتقان شارالار دا قاجەت بولماي قالادى. كوروناۆيرۋس اداممەن ءبىراز ۋاقىت ءومىر سۇرەدى. تابيعي شەشەك اۋرۋى ينفەكتسياسىمەن الەم 150 جىلداي كۇرەستى. قازىر قازاقستاندا وعان قارسى ۆاكتسينا سالىنبايدى، بۇل ينفەكتسيانىڭ جويىلعانىن بىلدىرەدى. ول كەزدە قازىرگىدەي ۇزدىك تەحنولوگيالار بولعان جوق. وسىعان بايلانىستى كوروناۆيرۋس 150 جىلعا سوزىلمايدى دەپ ويلايمىن، الايدا بىزدەن كەتىپ قالمايدى", - دەيدى دوسقاليەۆ.
توعىزىنشى – وقشاۋلانۋ جانە كوپ ادام جينالاتىن جەرگە بارماۋ
"كوروناۆيرۋستان قورعانۋدىڭ ەڭ جەڭىل جولى – ءار ادامنىڭ وقشاۋلانۋى. ۇلكەن توي، ادام كوپ جينالعان جەرگە اسا قاتتى قاجەت بولماسا بارماعان ءجون. ادام بولعان سوڭ دۇكەنگە، دارىحاناعا بارادى. ال ول كەزدە بەتپەردەنى تاعۋ كەرەك. سودان كەيىن قولىن جۋىپ تۇرۋى كەرەك. بارلىعى ادامنىڭ اعزاسىنا قول ارقىلى بارادى. ادام ءبارىن قول ارقىلى جاسايدى. تاماقتى دا، ەتىكتى دە قولمەن ۇستايدى. ادامنىڭ ەڭ كوپ جۇمىس ىستەيتىن مۇشەسى – قول", - دەيدى دوسقاليەۆ.
ايتۋىنشا، ءوزى دە كەي جۇمىستاردى قاشىقتان ىستەپ جاتىر. اراسىندا ەمحانالارعا كەڭەس سۇراۋ بەرۋ ءۇشىن بارادى. مۇنداي كەزدە دە بارلىق قورعانۋ شارالارىن ساقتايدى. ال باسقا ۋاقىتتا ۇيىندە بولادى.
ونىنشى – اۋرۋدىڭ ءبارى جۇيكەدەن
"ادامنىڭ جاسى ۇلعايعان سايىن ادام تامىرلارى تارىلادى. دەنەدەگى تىندەرگە قان جەتكىزۋ ءۇشىن جۇرەك قارقىندى قىسقارادى. ال جۇرەكتىڭ قارقىندى قىسقارۋى قان قىسىمىنىڭ كوتەرىلۋىنە اكەلەدى. ەگەر ادام مەنىڭ بۇعان دەيىن ايتقان كەڭەستەرىمدى ورىندايتىن بولسا، گيپەرتونيا اۋرۋى كەيىنىرەك پايدا بولادى", - دەيدى دوسقاليەۆ.
مەندە قان قاسىمىنىڭ كوتەرىلۋى بار. ول قىزمەت بابى بويىنشا پايدا بولدى. سەبەبى جۇمىستا كۇيزەلىس، جۇيكەگە اسەر ەتەتىن ساتتەر ءجيى بولدى. ال اۋرۋدىڭ ءبارى جۇيكەدەن كەلەدى، دەيدى ول.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، مەديتسينا ادامعا تەك 30% كومەك بەرەدى. قالعان 70% ءار ادامنىڭ ءوز قولىندا. ەگەر وسى اتالعان كەڭەستەردى ساقتاسا، اۋرۋ ءبىراز ۋاقىت جولامايدى.
