60 پاتەرى بار كوپقاباتى ۇيدە تۇرامىن. قالانىڭ ماڭايىنداعى ءبىر اۋىلدان كوشىپ كەلگەن اتى ورىس، زاتى تاتار اندريۋشانى ساناماعاندا قالعان 59 پاتەردەگى تۇرعىنداردىڭ بارلىعى دا قازاقتار. وسكەمەندە تۋىپ-ءوسىپ، ورىسشا وقىعان ەكى-ءۇش تۇرعىندى ەسەپكە الماعاندا، قالعان كورشىلەر تۇگەلدەي 25-40 جاس ارالىعىنداعى اۋىلدا وسكەن ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ جاستارى. قاراپ تۇرساڭ ءبارى ءبىلىمدى، ءبارى اقىلدى. الايدا كەيدە كەيبىر ماسەلەلەردە ءوزارا كەلىسە الماي قالىپ جاتامىز. اسىرەسە ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە بۇل انىق بايقالادى. تاۋەلسىزدىك العان وسى 30 جىل ىشىندە ءوز انا ءتىلىن تابانىنا تاپتاۋعا ءازىر تۇرعان ءدۇبارا ۇرپاقتىڭ ءوسىپ جەتىلگەنىنە كۇندەلىكتى كۋا بولىپ كەلەمىن. كەيبىرەۋىنەن «ءبىر پوزۋنكي بۇرىن توزدىرعان» ۇلكەندىگىمدى پايدالانىپ «براتىشكە» دەپ باستاپ باتىرىپ تا، قالجىڭمەن قاتىرىپ تا ايتىپ كوردىم. ازىرگە سەلت ەتەر تۇرلەرى كورىنبەيدى.
«WhatsApp» جەلىسىندە «سوسەدي» دەگەن توبىمىز بار. ايتەۋىر سول توپتا «ءشۇلدىر-ءشۇلدىر» اڭگىمەلەر ءجيى بولىپ جاتادى. ەندى سول توپتىڭ اتاۋىن «كورشىلەر» دەپ قازاقشا وزگەرتە الماي جۇرگەندە، الەمدى وزگەرتپەك بولعان ارەكەتىڭنەن نە قايىر دەيمىن دە، قولدى ءبىر سىلتەپ اڭگىمەلەرىنە ارالاسپاي قوياتىن دا كەزدەرىم بولادى. سوڭعى كەزدە تۇرعىندارعا قاتىستى حابارلاندىرۋ «WhatsApp-تا» «ۋۆاجاەمىە سوسەدي.....» دەپ باستالعاننان-اق قانىم باسىما تەبەتىن بولىپ ءجۇر. «باۋىرىم، ءبارىمىز قازاقپىز عوي، ءوزىڭ دە اۋىلدا وسكەن قازاقتىڭ بالاسىسىڭ عوي، قازاقشا ايتا بەرسەڭشى» دەپ بىرنەشە رەت چاتقا بادىرايتىپ تۇرىپ جازىپ جىبەردىم. «بارىنە تۇسىنىكتى بولسىن دەگەنىم عوي» دەپ اقتالادى دا قويادى. جارايدى... ءبىر رەتى كەلگەندە جەكە ايتارمىن دەپ ويلاپ جۇرگەن ەدىم.
وتكەن جولى كورشى جىگىتتەر اۋلادا باس قوسا قالىپ، ءبىزدىڭ شاعىن اۋدانداعى جاڭا مەكتەپ ماسەلەسى تۋرالى تاعى دا ءسوز بولدى. ءۇيدىڭ جانىنداعى قۇرىلىسى باستالىپ، ەلدەگى جەمقورلىقتىڭ ءبىر ەسكەرتكىشى بولىپ قاراۋسىز قالعان عيماراتتى جوندەۋدەن وتكىزىپ، ارالاس مەكتەپ قىلادى ەكەن دەگەن اڭگىمە قىزۋ تالقىلاندى. كەزىندە پيونەر، كومسومول بولىپ، كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءسال دە بولسا تاربيەسىن كورىپ ۇلگەرگەن ءوزىم قۇرالپىس ءبىر-ەكى جىگىت قانا: «نەگە ارالاس مەكتەپ؟ 100 پايىز قازاقتار تۇراتىن شاعىن اۋدانعا ارالاس مەكتەپتىڭ نە قاجەتى بار؟ قاشان ءوزىمىزدىڭ قازاق دەگەن حالىق ەكەنىمىزدى ەسىمىزگە تۇسىرەمىز؟» تىلدەن بۇگىن ايىرىلساق ودان كەيىنگى ۇرپاقتىڭ حالى نە بولماق؟» دەپ باياعىشا ءبىر تۋلاپ تۇستىك. ال ارالاس مەكتەپ بولۋىن جاقتاپ، «بالامدى قايتسەمدە ورىس سىنىبىنا بەرەمىن» دەپ سازارىپ تۇرعان «تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇرداستارىنىڭ» ويىنشا عىلىم-ءبىلىمنىڭ، بولاشاقتىڭ ءبارى ورىس تىلىندە جاتقان كورىنەدى-مىس.
-ءوزىڭ اۋىلدا قازاقشا ءبىلىم الىپسىڭ. بىلدەي ءبىر مىقتى مامانسىڭ. سوندا وسى كۇنگە دەيىن قازاقشا ءبىلىم العان، جوو-ىن قازاقشا بىتىرگەن مەنى دە، ءوزىڭدى دە «تۋپويمىز» دەگىڭ كەلىپ تۇر ما؟،-دەدىم اقىرى شىداي الماي.
-جوعا براتان، پروستو ءوزىم قازاقشا وقىدىم دا، كوپ نارسەدەن ارتتا قالىپ قالعانىمدى كەيىن ءتۇسىنىپ ءجۇرمىن. ورىسشا وقىعاندار ساموستوياتەلنىي، شۋسترىي، پراكتيچنىي، چەستنىي بولىپ وسەتىن سياقتى،-دەپ باياعى انىنە باسىپ، بىلجىراي باستادى. سول ساتتە كەنەتتەن ونىڭ ءسوزىن كورشى داستان ءبولىپ جىبەردى. ءوزى قالانىڭ ماڭايىندا ءوسىپ، ورىسشا وقىپ، ورىسشا سويلەيتىن «ورىسباي» داستاننان بۇنداي وي كۇتپەگەن ەدىم.
-مەن بالالارىمدى قازاقشا وقىتامىن. ويتكەنى ءوزىم ورىس كلاسىندا وقىعاندىقتان ولاردىڭ قانداي بولىپ وسكەنىن كورىپ ءوستىم. بالاعات ءسوزدىڭ دە، ىشىمدىككە دە ءتۇبىن تۇسىرەتىن سولار. اتا-اناسىنا دا، تۋىسقاندارىنا دا سۋىقتاۋ بولىپ وسەدى ەكەن. مىنەزدەرى تىك. قىزدارى دا ەرتە جەتىلدى. 7-8 كلاستا وقىپ جۇرگەندە-اق سەكس تۋرالى اڭگىمەنى اشىق تالقىلاپ وتىرا بەرەتىن. ءبىزدىڭ مەكتەپتە ەكىقابات بولىپ قالىپ ابورت جاساتاتىن قىزدار دا، ناشاقورلىققا ۇشىراعاندار دا كوپ شىقتى. ءتىپتى ديرەكتوردىڭ ءوزىنىڭ ۇلى ستۋدەنت كەزىندە «پەرەدوزيروۆكادان» ءولىپ قالدى. ال قازاق كلاسىندا وقىعان بالالاردىڭ تاربيەسى قانشا دەگەنمەن ادامگەرشىلىگى جاقسى بولادى. مەن تەك اكە-شەشەم ۇيدە قازاقي ادامدار بولعاندىقتان عانا ايتەۋىر كلاستاستارعا ىلەسپەي امان قالعان سياقتىمىن،-دەپ اعىنان جارىلدى.
-ماسەلە وندا دا ەمەس،-دەدى ارامىزداعى بارىمىزدەن جاسى ۇلكەنىرەك مارقاكولدىك ەلزات كورشىمىز،- قاراڭدار جىگىتتەر، قازاقتار لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى باستادى. ياعني قازاقشا وقىعاندار ەندى بىرنەشە جىلدا لاتىنشا جازىپ وقيتىن بولادى. بۇل ءبىر جاعىنان بالاعا كەيىن اعىلشىن ءتىلىن ەش قيىندىقسىز وقىپ جازىپ ۇيرەنۋىنە دە وتە قولايلى بولماق. ەكىنشىدەن قازىر ورىستىڭ بالالارى عانا ورىس كلاسىندا وقۋعا ءماجبۇر. ويتكەنى ولار ءوز بولاشاعىن رەسەيمەن بايلانىستىرادى. مەكتەپ بىتىرگەن سول جاققا وقۋعا ءتۇسىپ، سول ەلدىڭ ازاماتتىعىن الىپ، ءوزىنىڭ تاريحي وتانىندا تۇراقتاپ قالادى. ولاردىڭ سەنىڭ لاتىنىڭا تۇكىرگەنى بار . ال سولارمەن بىرگە ىلەسىپ ءجۇرىپ ورىسشا وقىعان سەنىڭ بالاڭ كەيىن قايدا قالادى؟ ارينە نە قازاقشا دۇرىس سويلەي الماي، نە لاتىنشا وقىپ جازا الماي قينالىپ، ءدۇبارا بولىپ ورتا جولدا قالادى. الدە بالاڭا رەسەيدىڭ ازاماتتىعىن الىپ بەرىپ، ارتىنان ءوزىڭ دە كوشىپ باراسىڭ با؟ ،-دەپ سۇراقتى توتەسىنەن قويدى.
كورشىلەردىڭ اراسىنداعى اڭگىمەنىڭ توركىنى ءوزارا رەنىشكە ۇلاسا باستاعانىن سەزگەن سوڭ-اق تاقىرىپتى باسقا ماسەلەلەرگە اۋدارىپ جىبەرۋگە تۋرا كەلدى. قىسقاسى اڭگىمە بۇل جەردەن اياقتالعان جوق. اڭگىمەنىڭ كوكەسى مەكتەپ قۇرىلىسى اياقتالىپ، پايدالانۋعا بەرىلگەن كەزدە باستالاتىن سياقتى.
ەرمەك قۇرمانعاليتەگى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
