سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە قوعامدىق ورىندارداعى مۇلىكتى ءبۇلدىرۋ وقيعالارى جيىلەپ كەتتى. مامانداردىڭ ءبىرى مۇنى مادەنيەتسىزدىكپەن بايلانىستىرسا، ەندى ءبىرى نارازىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى دەيدى.
ءبىرلى-جارىم ادامدار قازاقستانمەن عانا شەكتەلمەي، شەتەلدە دە بۇزاقىلىق جاساپ، جۇرت نازارىن وزىنە اۋدارتىپ ءجۇر.
«تاس داۋىرىندەگى سانا»
تاياۋدا اتىراۋلىق ايەلدىڭ باتۋمي بوتانيكالىق باعىنداعى ارەكەتى «ۆانداليزم» رەتىندە اتالدى. قازاقستاندىق تۋريست سيرەك كەزدەسەتىن بامبۋك اعاشىنا عاشىعى مەن ءوز ەسىمىن، قالاسىنىڭ اتاۋىن ويىپ جازىپ كەتكەن. ونىڭ بۇل ارەكەتىنە باق اكىمشىلىگى رەنىش ءبىلدىرىپ، ەسكەرتۋ جاسادى.
28 ماۋسىم كۇنى اقش-تا ۆانداليزم جاساعان قازاقستاندىقتار قىزۋ تالقىعا ءتۇستى. شاكارىم ابدوللاەۆ ەسىمدى جەلى قولدانۋشىسى بەلگىسىز بىرەۋلەردىڭ اتىراۋ جانە شىمكەنت قالالارىنىڭ اتاۋلارىن چيكاگو ورتالىعىنداعى مۇسىنگە قاشاپ جازعانىن حابارلادى.
«ءبىزدىڭ سانامىز تاس داۋىرىندە قالىپ قويعان. تاسقا قاشاپ ات جازۋ دەگەن نە اقىماقتىق؟ بىلەمىن، تاريحتا قالعىڭ كەلەدى. بىراق ونىڭ باسقا دا امالدارى كوپ قوي. ءوزىمىزدىڭ قازاق دەگەن اتقا كىر كەلتىرمەي، تىنىش جۇرەيىك، باۋىرلارىم!»— دەدى ول.
ال 22 ماۋسىمدا يتالياعا بارعان قازاقستان ازاماتى ساۋلەت ەسكەرتكىشىنە زالال كەلتىرگەنى ءۇشىن ۇستالدى. ەر ادام پومپەي ارحەولوگيالىق ساياباعىنداعى تسەي ءۇيىنىڭ قابىرعاسىنا «ءالي» دەپ ەسىمىن ويىپ جازىپ كەتكەن. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى ايبەك سمادياروۆ اقپاراتتى راستاپ، وقيعاعا قاتىستى سوت ءىسى ودان ءارى اكىمشىلىك تارتىپپەن جۇرگىزىلەتىنىن مالىمدەدى. جەرلەسىمىز كەلتىرىلگەن شىعىندى وتەۋگە مىندەتتەلدى.
ميلليونەر مەن شەنەۋنىككە نە جورىق؟!
21 ماۋسىمدا گرەكيانىڭ اقپارات قۇرالدارى قازاقستاننان بارعان تۋريستەر گيدرا ارالىندا ياحتادان وتشاشۋ اتىپ، ورماننىڭ وتقا ورانۋىنا سەبەپكەر بولعانىن جازعان ەدى. ورتكە قازاقستاندىق مۋلتيميلليونەرلەر – Halyk Bank باسقارما توراعاسى ءۇمىت شاياحمەتوۆا مەن Forbes تىزىمىندەگى قازاقستاندىق كاسىپكەر دانيار ابىلعازيننىڭ قاتىسى بار ەكەنى ايتىلدى.الايدا 24 ماۋسىم كۇنى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى بۇل اقپاراتتى جوققا شىعاردى. كەيىننەن وقيعاعا قاتىستى جاۋاپكەرشىلىكتى قازاقستاندىق ميلليونەرلەر جالداعان كەمەنىڭ كاپيتانى ءوز موينىنا العانى انىقتالدى.
ماڭعىستاۋدا قازاق زاعيپتار قوعامى قالالىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى ماناس كوشەرباەۆ 2023 جىلدىڭ تامىز ايىندا ىبىقتى-ساي شاتقالىندا جاساعان ۆاندالدىق ارەكەتىمەن تانىمال بولعان ەدى. ول بالعا مەن بۇراعىش كومەگىمەن شاتقالعا قاشاپ جازۋ جازىپ، كەيىننەن قىزمەتىنەن ايىرىلىپ قالعان.
وتكەن جىلى قازاقستاندىقتار تايلاندتى دا شۋلاتتى. ءساۋىر ايىندا جاعاجايدا ءوزىن دورەكى ۇستاعان تۋريست قاماۋعا الىندى. ول ادامدارعا شابۋىل جاساپ، قوناق ۇيلەر مەن مەيرامحانالارعا باسىپ كىرگەن. سونداي-اق قولىنا تۇسكەن زاتتى قيراتىپ، كوپشىلىكتىڭ مازاسىن العان. كەيىننەن ەر ادامنىڭ بارلىق شىعىندى وتەگەنى بەلگىلى بولدى.
«ەل ابىرويىنا نۇقسان كەلىپ جاتىر»
مادەنيەتتانۋشى، رەجيسسەر روزا امانحانوۆا شەتەلدە جاسالعان وسىنداي بۇزاقىلىق ارەكەتتەردىڭ ەل ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
- قازىرگى تاڭدا ۆانداليزم قوعام دەرتىنە اينالدى. مادەني-تاريحي ەسكەرتكىشتەردى، قوعامدىق ورىندارداعى مۇلىكتەردى قاساقانا جويىپ، قيراتىپ جۇرە بەرەتىن ادامدار جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ بارادى. بۇل فاكتور ىشكى مادەنيەتىمىزدىڭ ءالى دە بولسىن تومەن دەڭگەيدە ەكەنىن، رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدىڭ السىرەگەنىن كورسەتەدى. سوڭعى ۋاقىتتا ءوز مەملەكەتىنە جاساپ جۇرگەن مادەنيەتسىزدىگىن شەت ەلدەرگە شىعىپ تا كورسەتىپ جۇرگەندەر تۋرالى ءجيى ەستيتىن بولدىق. سونداي ساتتەردە كىرەرگە تەسىك تاپپاي قالاسىڭ. سەبەبى ەل ابىرويىنا نۇقسان كەلىپ جاتىر. جالپى ءار ادامدا مادەنيەت بولۋى كەرەك. مادەنيەت، سانا، ءبىلىم بار جەردە بارلىعى جاقسى بولادى. ەلىمىزدىڭ ءار ازاماتى قوعام مۇلكىن ءوز مۇلكىندەي قورعاۋى ءتيىس. سوندا عانا دامىعان، وركەنيەتتى ەل بولا الامىز، - دەدى ول.
«باسقالارمەن كەلىسپەۋ» باسقاشا بولماي ما؟
پسيحولوگ اسىلزات تۇرارقىزىنىڭ ايتۋىنشا، ۆانداليزم ادامنىڭ دەۆيانتتى مىنەز-قۇلقىنان تۋىندايدى.
- ءۆانداليزمنىڭ ءارتۇرلى سەبەپتەرى بار. ول كەيدە جوعارى اگرەسسيانىڭ ناتيجەسىندە تۋىنداسا، كەيدە ادامنىڭ ءوز-وزىنە دەگەن نارازىلىعىنان بولادى. ادام اينالاداعى زاتتارعا زيان كەلتىرۋ ارقىلى ىشكى كۇيىن، باسقالارمەن كەلىسپەي تۇرعانىن جەتكىزۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايعا مادەنيەت پەن تاربيەنىڭ تومەندىگى دە سەبەپ بولىپ جاتادى. ءبىر وكىنىشتىسى، بۇزاقىلىق ارەكەتىنە باراتىنداردىڭ كوپشىلىگى وزدەرىن كىنالى ساناعىسى كەلمەيدى. بۇل ولقىلىقتى قوعام بولىپ جويۋىمىز ءتيىس. ءۆانداليزمنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بالاعا كىشكەنتاي كەزىنەن قوعامدىق مۇلىكتىڭ ماڭىزدى ەكەنىن، ونى قۇرمەتتەۋ قاجەتتىگىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك،- دەپ پىكىر ءبىلدىردى مامان.
ايتا كەتەيىك، جىل باسىنان بەرى قوعامدىق ورىندا وزگەنىڭ مۇلكىن بۇلدىرگەن 5 مىڭنان استام ادام جاۋاپقا تارتىلدى. ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتىڭ جيىلەۋىنە بايلانىستى شىلدە ايىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ادام ساۋداسىنا، ۆانداليزم كورىنىسىنە جانە بوتەننىڭ مۇلكىن بۇلدىرۋگە قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. ەندى ۆانداليزمگە جول بەرگەندەر 200 اەك كولەمىندە ايىپپۇل تولەيدى نەمەسە 160 ساعات قوعامدىق جۇمىسقا تارتىلادى. جازانىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى – 50 تاۋلىككە قاماۋعا الۋ.
ديانا اسان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
