60 páteri bar kópqabaty úıde turamyn. Qalanyń mańaıyndaǵy bir aýyldan kóship kelgen aty orys, zaty tatar Andrıýshany sanamaǵanda qalǵan 59 páterdegi turǵyndardyń barlyǵy da qazaqtar. Óskemende týyp-ósip, oryssha oqyǵan eki-úsh turǵyndy esepke almaǵanda, qalǵan kórshiler túgeldeı 25-40 jas aralyǵyndaǵy aýylda ósken ózimizdiń qazaqtyń jastary. Qarap tursań bári bilimdi, bári aqyldy. Alaıda keıde keıbir máselelerde ózara kelise almaı qalyp jatamyz. Ásirese til máselesine kelgende bul anyq baıqalady. Táýelsizdik alǵan osy 30 jyl ishinde óz ana tilin tabanyna taptaýǵa ázir turǵan dúbara urpaqtyń ósip jetilgenine kúndelikti kýá bolyp kelemin. Keıbireýinen «bir pozýnkı buryn tozdyrǵan» úlkendigimdi paıdalanyp «brátishke» dep bastap batyryp ta, qaljyńmen qatyryp ta aıtyp kórdim. Ázirge selt eter túrleri kórinbeıdi.
«WhatsApp» jelisinde «Sosedı» degen tobymyz bar. Áıteýir sol topta «shúldir-shúldir» áńgimeler jıi bolyp jatady. Endi sol toptyń ataýyn «Kórshiler» dep qazaqsha ózgerte almaı júrgende, álemdi ózgertpek bolǵan áreketińnen ne qaıyr deımin de, qoldy bir siltep áńgimelerine aralaspaı qoıatyn da kezderim bolady. Sońǵy kezde turǵyndarǵa qatysty habarlandyrý «WhatsApp-ta» «ývajaemye sosedı.....» dep bastalǵannan-aq qanym basyma tebetin bolyp júr. «Baýyrym, bárimiz qazaqpyz ǵoı, óziń de aýylda ósken qazaqtyń balasysyń ǵoı, qazaqsha aıta berseńshi» dep birneshe ret chatqa badyraıtyp turyp jazyp jiberdim. «Bárine túsinikti bolsyn degenim ǵoı» dep aqtalady da qoıady. Jaraıdy... bir reti kelgende jeke aıtarmyn dep oılap júrgen edim.
Ótken joly kórshi jigitter aýlada bas qosa qalyp, bizdiń shaǵyn aýdandaǵy jańa mektep máselesi týraly taǵy da sóz boldy. Úıdiń janyndaǵy qurylysy bastalyp, eldegi jemqorlyqtyń bir eskertkishi bolyp qaraýsyz qalǵan ǵımaratty jóndeýden ótkizip, aralas mektep qylady eken degen áńgime qyzý talqylandy. Kezinde pıoner, komsomol bolyp, keńes ókimetiniń sál de bolsa tárbıesin kórip úlgergen ózim quralpys bir-eki jigit qana: «Nege aralas mektep? 100 paıyz qazaqtar turatyn shaǵyn aýdanǵa aralas mekteptiń ne qajeti bar? Qashan ózimizdiń qazaq degen halyq ekenimizdi esimizge túsiremiz?» Tilden búgin aıyrylsaq odan keıingi urpaqtyń haly ne bolmaq?» dep baıaǵysha bir týlap tústik. Al aralas mektep bolýyn jaqtap, «balamdy qaıtsemde orys synybyna beremin» dep sazaryp turǵan «táýelsizdiktiń qurdastarynyń» oıynsha ǵylym-bilimniń, bolashaqtyń bári orys tilinde jatqan kórinedi-mys.
-Óziń aýylda qazaqsha bilim alypsyń. Bildeı bir myqty mamansyń. Sonda osy kúnge deıin qazaqsha bilim alǵan, JOO-yn qazaqsha bitirgen meni de, ózińdi de «týpoımyz» degiń kelip tur ma?,-dedim aqyry shydaı almaı.
-Joǵa bratan, prosto ózim qazaqsha oqydym da, kóp nárseden artta qalyp qalǵanymdy keıin túsinip júrmin. Oryssha oqyǵandar samostoıatelnyı, shýstryı, praktıchnyı, chestnyı bolyp ósetin sııaqty,-dep baıaǵy ánine basyp, byljyraı bastady. Sol sátte kenetten onyń sózin kórshi Dastan bólip jiberdi. Ózi qalanyń mańaıynda ósip, oryssha oqyp, oryssha sóıleıtin «orysbaı» Dastannan bundaı oı kútpegen edim.
-Men balalarymdy qazaqsha oqytamyn. Óıtkeni ózim orys klasynda oqyǵandyqtan olardyń qandaı bolyp óskenin kórip óstim. Balaǵat sózdiń de, ishimdikke de túbin túsiretin solar. Ata-anasyna da, týysqandaryna da sýyqtaý bolyp ósedi eken. Minezderi tik. Qyzdary da erte jetildi. 7-8 klasta oqyp júrgende-aq seks týraly áńgimeni ashyq talqylap otyra beretin. Bizdiń mektepte ekiqabat bolyp qalyp abort jasatatyn qyzdar da, nashaqorlyqqa ushyraǵandar da kóp shyqty. Tipti dırektordyń óziniń uly stýdent kezinde «peredozırovkadan» ólip qaldy. Al qazaq klasynda oqyǵan balalardyń tárbıesi qansha degenmen adamgershiligi jaqsy bolady. Men tek áke-sheshem úıde qazaqı adamdar bolǵandyqtan ǵana áıteýir klastastarǵa ilespeı aman qalǵan sııaqtymyn,-dep aǵynan jaryldy.
-Másele onda da emes,-dedi aramyzdaǵy bárimizden jasy úlkenirek Marqakóldik Elzat kórshimiz,- Qarańdar jigitter, qazaqtar latyn álipbıine kóshýdi bastady. Iaǵnı qazaqsha oqyǵandar endi birneshe jylda latynsha jazyp oqıtyn bolady. Bul bir jaǵynan balaǵa keıin aǵylshyn tilin esh qıyndyqsyz oqyp jazyp úırenýine de óte qolaıly bolmaq. Ekinshiden qazir orystyń balalary ǵana orys klasynda oqýǵa májbúr. Óıtkeni olar óz bolashaǵyn Reseımen baılanystyrady. Mektep bitirgen sol jaqqa oqýǵa túsip, sol eldiń azamattyǵyn alyp, óziniń tarıhı otanynda turaqtap qalady. Olardyń seniń latynyńa túkirgeni bar . Al solarmen birge ilesip júrip oryssha oqyǵan seniń balań keıin qaıda qalady? Árıne ne qazaqsha durys sóıleı almaı, ne latynsha oqyp jaza almaı qınalyp, dúbara bolyp orta jolda qalady. Álde balańa Reseıdiń azamattyǵyn alyp berip, artynan óziń de kóship barasyń ba? ,-dep suraqty tótesinen qoıdy.
Kórshilerdiń arasyndaǵy áńgimeniń tórkini ózara renishke ulasa bastaǵanyn sezgen soń-aq taqyrypty basqa máselelerge aýdaryp jiberýge týra keldi. Qysqasy áńgime bul jerden aıaqtalǵan joq. Áńgimeniń kókesi mektep qurylysy aıaqtalyp, paıdalanýǵa berilgen kezde bastalatyn sııaqty.
Ermek Qurmanǵalıtegi,
"Adyrna" ulttyq portaly
