حالىقتىڭ قالتاسىن اڭدىپ، الاياقتىقپەن اقشا تاباتىنداردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. قازىر قارجىلىق الاياقتىقتىڭ ءتۇرى دە بۇرىنعىعا قاراعاندا كوبەيگەن. تەك تاياۋدا «Egov» قوسىمشاسى نەمەسە سايتى ارقىلى نەسيە الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋعا جاعداي جاسالدى.
ءار ءتۇرلى جولدارمەن اقشانى وڭاي يەمدەنە الادى. ولاردان قالاي ساقتانۋ كەرەك، سول تۋرالى ايتاتىن بولامىز.
«ءىس ءبىتتى، قۋ كەتتى»
الماتى قالاسىندا تۇراتىن ستۋدەنتى ارۋجان ەربولات (كەيىپكەردىڭ اتى-ءجونى وزگەرتىلگەن) وسىنداي ينتەرنەت-الاياقتىقتاردىڭ قۇربانىنا قالاي الدانعانى تۋرالى ايتىپ بەردى.
- چەمودانىمدى كوپ قولدانبايتىن بولعاندىقتان ساتۋعا ارنالعان قوسىمشالار ارقىلى جارناما بەرىپ، ساتۋعا شىعاردىم. سول كۇنى-اق الۋشى حابارلاستى. باعاسىن كەلىسكەننەن كەيىن، تولەم جاساۋ ءۇشىن ماعان سىلتەمە جىبەردى. ونىڭ ايتۋىمەن، مەن ول جەرگە بانك شوتىم تۋرالى مالىمەتتەردى تولتىرىپ، اقشامنىڭ ءتۇسۋىن كۇتتىم. بۇعان دەيىن ءوزى تۋرالى اقپاراتتار مەن جەكە كۋالىگىن جىبەرگەننەن كەيىن وڭاي سەندىم، - دەيدى ارۋجان.
الايدا ول سول ءسات كارتاسىنداعى بار اقشاسىنان ايرىلىپ قالعانىن كەش بىلگەن ەدى.
- بىراق اقشا ءتۇسۋدىڭ ورنىنا كارتامنان 30 مىڭ الىنعانى تۋرالى حابارلاما كەلدى. قاتتى قورىققاننان بار ويىم اقشامدى قايتارۋ بولدى. سوندىقتان «اقشاڭدى قايتارعىڭ كەلسە، 30 مىڭ جىبەر» دەگەن حابارلاماعا ەكىنشى رەت الدانعانىمدى دا اڭعارمادىم. وسىلاي تاعى 30 مىڭ تەڭگەمنەن ايىرىلدىم، - دەيدى ستۋدەنت قامىعىپ.
الاياق مۇنىمەن شەكتەلمەگەن.
- از عانا ۋاقىت وتكەن سوڭ، كارتامنان تاعى دا 20 مىڭ الىنعانى جايلى حابارلاما كەلدى. ءسويتىپ، بانك شوتىمدا بولعان 80 مىڭ تەڭگەنى مەنەن وڭاي تارتىپ الدى. ودان كەيىن ساتىپ الۋشى تەلەفون بايلانىسىن ءۇزىپ، مۇلدە حابارسىز كەتتى. بىرەۋ ءۇشىن قوماقتى اقشا بولماسا دا، ءوزىم ستۋدەنت بولعان سوڭ، قالتاما اۋىر ءتيدى، - دەيدى ارۋجان بارماعىن تىستەپ.
كيبەر قىلمىس جاي قىلمىس ەمەس
ارۋجان كەيىن توڭىرەگىندە ءوزى بىلەتىن باسقا دا بىرقانشا ادامداردىڭ الاياقتارعا الدانىپ قالعانىن كورگەن. ولاردىڭ كەيبىرى دەرەۋ پوليتسياعا شاعىم تۇسىرگەنىمەن، ناتيجە بولماعان، الاياق انىقتالماعان.
ال الدانعانداردىڭ كەيبىرى وسىدان كەيىن اقشاسىن قايتارا المايتىن ءبىلىپ، پوليتسيا كومەگىنە جۇگىنۋدەن باس تارتقان.
- جىبەرگەن اقپاراتتارىنا قاراپ ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىدەن ىزدەستىرىپ، الاياقتىڭ باسقا ادامنىڭ اتىنان ءىس تىندىرىپ جۇرگەنىن ءتۇسىندىم. ەرتەڭىنە بانك بولىمشەلەرىنە بارىپ شوتتارىما شەكتەۋ قويدىردىم. پوليتسياعا بارىپ ارىز ءتۇسىرىپ، شاعىمدانبادىم، - دەيدى ارۋجان. ول بۇل ارەكەتىن بۇعان دەيىن ەشقانداي الاياقتىڭ قولعا ءتۇسىپ، اشكەرە بولماعاندىعىمەن تۇسىندىرگەن.
الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى كيبەرقىلمىسپەن كۇرەس باسقارماسىنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر جونىندەگى اعا تەرگەۋشىسى ەركەبۇلان قويشىباەۆ الاياقتارعا الدانعان جاعدايدا ەڭ ءبىرىنشى اقشا الىنعان بانككە حابارلاسقان دۇرىس ەكەنىن العا تارتتى.
- ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ، شوتتى بۇعاتتاۋ كەرەك. سودان كەيىن ۋاقىت وتكىزىپ الماي پوليتسياعا حابارلاپ، ارىزدانۋ قاجەت. كەيبىر ازاماتتار ارادا ۇزاق ۋاقىت ءوتىپ كەتكەن سوڭ كەلىپ جاتادى. ودان جاعدايدا، الاياقتى تابۋ قيىنعا تۇسەدى. جالپى، جەكە مالىمەتتەردى ەشقاشان ەشكىمگە بەرۋگە بولمايدى. سونىمەن قاتار، بەلگىسىز سىلتەمەلەرگە كىرمەڭىز. تانىستارىڭىز بەن تۋىستارىڭىز جىبەرسە دە ساقتىق شارالارىن ساقتاۋدى ەسكەرىڭىز. بانك، پوليتسيا قىزمەتكەرى رەتىندە حابارلاسقان جاعدايدا سەنىمسىز بولىپ كورىنسە، تۇتقانى قويا سالعان دۇرىس نەمەسە قاي مەكەمەدەن ەكەنىن ناقتى سۇراپ، رەسمي تۇردە شاقىرتۋ جىبەرۋىن تالاپ ەتۋ كەرەك - دەيدى ەركەبۇلان قويشىباەۆ.
ال 5 قىركۇيەكتە وتكەن پارلامەنتتىڭ جوعارعى شاتىرىندا وتكەن جيىندا سەنات دەپۋتاتى اسەم راحمەتوۆا پرەمەر مينيسترگە قويعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا ينتەرنەت-الاياقتىق ماسەلەلەرى قارقىن الىپ، قازاقستاندىقتار ءۇشىن وزەكتى بولا تۇسكەنىن مالىمدەدى. وسىعان بايلانىستى ول الاياقتىق جاعدايلارىنا جەدەل ارەكەت ەتۋ ءۇشىن ءارى ازاماتتار كۇدىكتى ارەكەتتەر تۋرالى حابارلاپ، كەڭەس الۋى ءۇشىن ارنايى سەنىم تەلەفوندارى مەن ونلاين-پلاتفورمالار ازىرلەۋدى ۇسىندى. ال الماتى كيبەر پوليتسياسى «Egov» قوسىمشاسى نەمەسە سايتى ارقىلى نەسيە الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋ دۇرىس شەشىم ەكەنىن ايتتى.
«ساقتانساڭ، ساقتايدى»
ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، 2023 جىلى ينتەرنەت-الاياقتىق بويىنشا 15 مىڭنان استام قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن. الاياقتىق ارەكەتتەردىڭ سالدارىنان 34 623 ادام زارداپ شەككەن. بىلتىر ينتەرنەت الاياقتار 4,1 ملرد تەڭگە شىعىن كەلتىرگەن. ال بيىلعى جىلدىڭ العاشقى جارتى جىلدىعىندا قازاقستاندا ونلاين-الاياقتىقتىڭ 9 936 جاعدايى تىركەلىپ، 7,1 ملرد تەڭگە كولەمىندە قارجى ۇرلانعان. بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 4,1 پايىزعا ارتىق.
ينتەرنەت-الاياقتىق فاكتىلەرى بويىنشا بارلىق قىلمىستىق ىستەردىڭ شامامەن 56,3 پايىزى كۇنالى ادامدى انىقتاۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان اياقتالىپ، جوعالعان سومانىڭ تەك 11 پايىزى عانا قايتارىلعان. بۇل شامامەن 777,1 ملن تەڭگەنى قۇرايدى.
الاياقتاردىڭ قۇربانىنا اينالعانداردىڭ كوپشىلىگى – قاراپايىم ازاماتتار. ولار 6,8 ملرد تەڭگە جوعالتسا، زاڭدى تۇلعالار شامامەن 304,1 ملن تەڭگەلەرىنەن ايىرىلعان.
الماتى پوليتسياسىنىڭ مالىمەتىنشە، الاياقتار كوبىنەسە بانك قىزمەتكەرى رەتىندە حابارلاسادى. بانك شوتىندا كۇدىكتى جاعداي ورىن العانىن ايتىپ، قورعاۋ ءۇشىن جەدەل تۇردە اۋدارىم جاساۋ كەرەك ەكەنىنە سەندىرەدى. بيىل ەلىمىزدە بانكتەردەن كەلگەن جالعان SMS حابارلامالار مەن قوڭىراۋلارعا الدانعان 1 727 ادام تىركەلگەن. بۇدان بولەك الاياقتار جوق ءونىمدى ساتۋ ءتاسىلىن دە ءجيى پايدالانادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە جانە ينتەرنەت-پلاتفورمالاردا جارناما ورنالاستىرىپ، تولەمدى العاننان كەيىن بايلانىستان جوعالادى. 2024 جىلى ءدال وسى الاياقتىق بويىنشا قازاقستاندىقتاردان 3 258 شاعىم تۇسكەن. الاياقتىقتىڭ ءجيى كەزدەسەتىن تاعى ءبىر ءتۇرى – SMS حابارلاما، ەلەكتروندىق پوشتا نەمەسە سمارتفون قوسىمشالارى ارقىلى جالعان سايتتارعا سىلتەمە جىبەرىپ، قۇپيا دەرەكتەرگە قول جەتكىزۋ. بيىل جەكە مالىمەتتەرىنە قولجەتىمدىلىك بەرگەن 3 218 ادام پوليتسياعا ارىزدانعان.
مەرەي مىرزاعاليقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
