(اڭگىمە)
– سەن ەرتەڭ كەتەتىن بولدىڭ با؟
– يا. ەرتەڭ ءتۇس قايتا جولعا شىعام، – دەپ ول ورتايعان كەسەلەرگە ەرنەۋلەتە سىرا قۇيىپ، بوساعان باكلاجكانى ىبىرسىپ جاتقان بوساعا جاققا لاقتىرا سالدى. – قىستا پويىزبەن جۇرگەن دۇرىس.
– بەرىك، سەن دە جوق نارسەگە سەنەدى ەكەنسىڭ. مىناۋىڭنىڭ داۋىسىن باسشى، ميدى جەپ قويدى. بولماسا ءوشىرشى قاڭقىلداتپاي. توقتا! اۆتوبۋس ورتەندى دەي مە؟ – دەپ سەرىگى ورنىنان تۇرا بەرگەن بەرىكتىڭ جەڭىنەن ۇستاي الدى.
ەكەۋى قۋىقتاي بولمەنىڭ قابىرعاسىنا جاپسىرا قويىلعان كىشكەنتاي تەلەديدارعا تەلمىرە قالدى.
– ەلكي-پولكي، 52 ادام ورتەنىپ كەتتى دەي مە؟ ماسقارا! بولدى، وشىرە سال. ورتەندى، بۇلادى، تالاپ كەتتى… ءبىر جاقسى جاڭالىق ەستىمەيسىڭ.
بەرىك تەلەديداردى ءوشىرىپ، ەكىنشى باكلاجكانىڭ اۋزىن اشتى. سەرىگى تەمەكىسىن الىپ، ورنىنان تۇردى.
– وسىندا شەگە بەر، ەربول. جاتاقحانانىڭ ءبىر جامانى وسى، بالكونى جوق، – دەپ بەرىك شەتى كەتىلگەن تارەلكەنى ونىڭ الدىنا قاراي ىسىردى. – ورتەنىپ ءولۋ ازاپ قوي ءا…
– قۇداي ساقتاسىن. ءبىزدىڭ جاققا جۇرەتىن اۆتوبۋستاردىڭ دا سيقىن بىلەسىڭ عوي، جولدىڭ قاي تۇسىندا شاشىلىپ قالار ەكەن دەپ زارەڭ ءزار تۇبىنە كەتەدى. پويىز دۇرىس. وسى سەنىڭ سوراپتاپ سىرا ىشە بەرەتىنىڭ ۇنامايدى ماعان. سۋىقتا اراق ىشكەن جاقسى، – دەپ سەرىگى تەمەكىسىن تۇتاتتى.
كوريدوردا ءارى-بەرى تاسىرلاپ جۇگىرگەن، ايقايلاعان بالالار داۋىسى تىنبايدى. كورشى بولمەلەردىڭ بىرىندەگى ۇرىس-كەرىس كۇشەيە ءتۇستى.
– بۇلار دا قويمادى ەكەن. ءبىر ساعات بولدى عوي بۇكىل جاتاقحانانى باسىنا كوتەرگەلى.
– ايتپا. ەكى كۇننىڭ بىرىندە وسى، – دەدى بەرىك.
– و، جاقسىلاپ «ۇيىقتاتتى» عوي دەيمىن، قاتىننىڭ ءۇنى ءوشتى.
ەكەۋى قوسىلا كۇلدى.
– اننان قايتقان، مىننان قايتقانمەن اۋەيى بولماي، ۇيلەنىپ السايشى. وتىزعا دەيىن ارمانسىز-ويناپ كۇلدىڭ، – دەدى سەرىگى.
بەرىك ۇندەمەدى. تەرەزە الدىندا تۇرىپ، تەمەكىسىن قۇشىرلانا سوردى. بولمەدەن سىز ءيىسى مۇڭكيدى.
– ايتپاقشى، تاماق ىشەسىڭ بە؟ لاپشا بار، سۋ قايناتىپ جىبەرەيىن، – دەپ، بەرىك تەمەكى تۇقىلىن تەرەزەدەن سىرتقا لاقتىردى.
– جوق. كەل، ىشەيىك.
– داۆاي.
– مەن اناۋىڭا سەنبەيمىن، – دەپ سەرىگى سىرانى سالق ەتكىزىپ جۇتتى دا، كەسەنى جايىلعان گازەت ۇستىنە قويا سالدى. – نە دەگەن باتپان قۇيرىق.
– يۋتۋبتەن تاعى دا جاڭا ۆيدەولار تاپتىم. قالاي سەنبەيسىڭ، مىنە، ءوزىڭ كورشى! – دەپ، بەرىك تريكوسىنىڭ قالتاسىنان سمارتفونىن الىپ، شۇقىلاي باستادى.
– وي، بولدى. نەشە كۇننەن بەرى ۋاتساپقا نەشە ءتۇرلىسىن جىبەردىڭ عوي، جەتەدى سول. راس بولسا بولدى. جۇمىسىڭدى تاستاپ بارعاندا قۇر ساندالعان ءجۇرىس بولماسىن.
– ەربول، شىنىن ايتسام انا «ءۇمىت مۇيىسىنە» بارعىم كەلمەيدى. سوڭعى كەزدە بارىپ تا جۇرگەم جوق. اننان-مىننان جيناپ العان جارناماڭدى الدىڭا جايىپ، تابانىڭنان سىز ءوتىپ وتىراسىڭ. قازىر ول جەرگە ادام از كەلەدى، پاتەر جالدايتىندار ينتەرنەتتەن ىزدەيدى كەرەگىن.
– كەزىندە دۇركىرەگەن «ءۇمىت ءمۇيىسى» ەدى. كەل، الىپ قويالىق!
بەرىك جاتاقحانانىڭ الدىنا دەيىن سەرىگىن شىعارىپ سالىپ، ىشكە ەندى. ول تەڭسەلىپ جوعارى كوتەرىلدى. قارسى الدىنان ءبىر ەتاجدا تۇراتىن، اندا-مۇندا كەزدەسىپ قالعاندا باس يزەسىپ وتەتىن جاس كەلىنشەك ۇشىراستى. حالاتىنىڭ كەۋدە تۇسى اشىق-شاشىق، قوس انارى اعاراڭداپ كورىندى. بەرىك ونىڭ كەۋدەسىنە سۇقتانا قاراپ قالدى. ايەل حالاتىن تۇزەپ، تارسىلداتا باسىپ، تومەنگە كەتتى. «وسىنىڭ كۇيەۋى بار ما ەكەن؟ كەيدە بار، كەيدە جوق قۇساعان. ادەمى ءوزى». بەرىك ايەلدىڭ سوڭىنان قاراپ، باسىن شايقاپ قويدى.
***
ول ەتجەڭدى، جەتپىس جاس شاماسىنداعى سارى ايەلمەن امانداسىپ، سومكەسىن توسەك ۇستىنە قويدى دا، دالىزگە شىعىپ، تەرەزەدەن سىرتقا ءۇڭىلدى. دالا سۇرعىلتتانىپ كورىندى. پەرروندا ءارى-بەرى جوڭكىلگەن جۇرت. پويىز مۇنىڭ كەلۋىن كۇتىپ تۇرعانداي جىلجي جونەلدى. ءبىرمۇنشا ۋاقىت دالىزدە تۇرعان بەرىك كۋپەگە كىرىپ، ورنىنا جايعاستى. سارى ايەل شاي ىشۋگە كىرىسىپتى.
– كەل، بالام، شاي ءىش. تۇستە اسىعىپ ءجۇرىپ دۇرىستاپ شاي ىشە الماپ ەدىم، – دەپ، ول سامبىرلاي سويلەدى.
– راقمەت،اپا، سوسىن ىشەرمىن.
– اقجوتاعا كەتىپ باراسىڭ با؟
– جوق، تاستوبەدەن تۇسەم.
– تاستوبەڭ جولدىڭ ءۇستى عوي، بۇگىن تۇندە-اق جەتىپ باراسىڭ. ءبىزدى ايتساڭشى.
– ءتۇن بولعاندا تاڭدا وتەدى تاستوبەدەن. ءسىز اقجوتاعا ما؟
– ءيا.
– ا-ا… ءبىراز جۇرەسىزدەر، – دەپ بەرىك توسەك ۇستىنە تاستاي سالعان كۋرتكاسىن اقتارىپ، شىلىمىن الدى.
ول تامبۋرعا شىعاپ، شىلىمىن تۇتاتتى. ەكى ۆاگوننىڭ تۇيىلىسكەن جەرى شاقىر-شۇقىر ەتىپ، دامىلسىز تەڭسەلەدى. بىرنەشە ادام ءارى-بەرى ءوتتى. بەرىك شىلىمىن قۇشىرلانا سورىپ، اندا-ساندا رەلس كورىنىپ كەلە جاتقان كىشكەنتاي اشىققا شىرت تۇكىردى. ارعى جاقتان پوليتسەيدىڭ باسى قىلتيدى.
– سەرجانت قامبار اتاباەۆيچ بولامىن، – دەپ ول قولىن شەكەسىنە اپارىپ ءتۇسىردى. – تەمەكىڭىزدى تاستاپ، مەنىمەن ءجۇرىڭىز.
– نە بوپ قالدى؟
– ءجۇرىڭىز دەيمىن. مۇندا تەمەكى تارتۋعا بولمايدى. «تاسىمال ەرەجەلەرىن بۇزۋ» بويىنشا حاتتاما تولتىرامىز. قۇجاتىڭىزدى الىپ، پروۆودنيكتىڭ كۋپەسىنە كەلىڭىز.
– نەگە؟ بۇرىن شىلىم شەكتىرۋشى ەدى عوي، – دەپ بەرىك پوليتسەيدىڭ سوڭىنان ەردى.
– بۇرىن بولسا، قازىر بولمايدى. اكەل قۇجاتتارىڭدى!
بەرىك قىرما ساقال پوليتسەيدىڭ قايتا-قايتا زاڭدى نۇسقاپ، كورسەتە بەرگەن پاپكاسىنا بىرنەشە مىڭدى قىستىرىپ، ءبىرمۇنشا ۋاقىتتان كەيىن بارىپ پروۆودنيك كۋپەسىنەن شىقتى.
سارى ايەل تەرەزەگە بەتىن بەرىپ، ناماز وقىپ وتىر. بەرىك توسەگىنە شالقالاپ جاتا كەتتى.
– نە قىل دەيدى انالار؟ – دەدى الدەن ۋاقىتتان كەيىن سارى ايەل.
– جاي، دوكۋمەنت تەكسەرىپ.
– بۇلار دا كىرگەندە ءبىر، وتىرعاندا ءبىر تەكسەرە بەرەدى، ايتەۋىر. مىنا ەكى ورىن بوس كەلە جاتىر، – دەپ سارى ايەل جوعارعى توسەكتى يەگىمەن نۇسقادى. – ال، ءبىز ءبىر اي بۇرىن بارىپ ءجۇرىپ وسى ورىندى ازەر تاپتىق.
– الدىن الا الماسا، قيىن قازىر.
– الگى دەلدال دەگەندەرى بيلەتتىڭ ءبارىن ساتىپ اپ قويادى دەيدى عوي، ودان قانداي پايدا كورەتىنىن، ءادىرام قاعىر، – دەپ سارى ايەل ەرنىن سىلپ ەتكىزدى.
بەرىك شالقالاپ جاتقان كۇيى قوس يىعىن ءبىر قوزعادى. اشىق تۇرعان ەسىكتەن كيىم-كەشەك كوتەرگەن ايەل القىنىپ كىردى. قاراتورى ءجۇزى تۇتىگىپ كەتىپتى.
– وتىرسام بولا ما، اپا؟ – دەدى ول جالپ ەتىپ وتىرىپ جاتىپ.
– وتىر، وتىر.
«مىنا كىسىنىڭ ءوزى دە اپا عوي، مۇنشا كيىم-كەشەكتى زىلدەي عىپ قايتىپ كوتەرىپ ءجۇرىپ ساتادى ەكەن؟». بەرىك ءجۇزى توتىققان ايەلگە سەلسوق قاراپ قويدى. ول سامبىرلاپ سويلەپ، ساۋداسىنا كىرىستى.
– ءسىزدىڭ جاسىڭىزداعى كىسىلەر تويعا، قوناققا كيىپ باراتىن كويلەكتەر بار، اپا. كورىڭىز.
– اكەل، كورەيىك.
سارى ايەل كويلەكتى قولىنا الىپ ءارى اۋدارىپ، بەرى اۋدارىپ كوردى. كيىمىنىڭ سىرتىنان كيىپ، كۋپەنىڭ ەسىگىن جاۋىپ، اينانىڭ الدىنا باردى. تىرىسقان يىقتارىن تارتقىلاپ، تۇزەدى.
– وي، اپا، ءسىز كويلەكتىڭ سىرتىنان كيگەن سوڭ ءسال تىرىسىپ-بىرىسىپ تۇر. بىلاي تۇپ-تۋرا. ءوڭىڭىزدى دە اشتى.
– قانشا تۇرادى.
– 3500 تەڭگە.
– قىمبات قوي.
– وي، اپا! پروۆودنيككە بەرەمىز، پوليتسياسى بار. وسى اقشادان جىرىمداپ-جىرىمداپ وزىمىزگە از-اق قالادى. ءسال تۇسسەم تۇسەيىن ەندى، 3300 بولسىن.
– بىراق مىناۋىڭنىڭ جەڭى كەلتەلەۋ ەكەن. مەن ءوزى قاجىعا بارعان اداممىن.
– و، ءبىرىنشى ساۋدام ءسىز سەكىلدى اۋزىندا كاليماسى بار ادامنان باستالسا، جامان بولا قويماس. جەڭى قاتتى شولاق بولىپ تۇرعان جوق، ناماز وقىعان كەزدە باسقا كويلەك كيمەيسىز بە. بۇل ەندى تويدىڭ، قوناقتىڭ كيىمى عوي.
– تويعا، قوناققا بارعاندا ناماز وقىمايمىن با سوندا؟
– جو، جو، جوق، وقيسىز عوي. پروستو مىنا كويلەك ءسىزدى سالاۋاتتى ءارى جاسىراق قىپ كورسەتەدى ەكەن.
سارى ايەل اينانىڭ الدىندا ءارى-بەرى اينالىپ، ءۇيىرىلدى دە قالدى. اراسىندا:
– تاعى دا ءسال تۇسسەيشى، – دەپ ساۋدالاسىپ قويادى.
– جاڭا باسقا ءبىر ۆاگوندا تۋرا سىزدەي اپا وسى كويلەكتىڭ بىرەۋىن ساتىپ الدى. بالا-شاعاسىمەن تويعا كەتىپ بارا جاتىر ەكەن، بالالارى قويماي العىزدى.
بەرىك تەرىس اۋناپ ءتۇستى. كوزىنە ۇيقى تىعىلىپ، ەسىنەي بەردى. ەكى ايەلدىڭ كۇبىر-كۇبىر سويلەسكەن ءسوزى ءبىر تىنبادى. قالعىپ كەتتى. ءتۇن ورتاسىندا ايدالادا توقتاپ تۇرعان پويىزدان ءتۇسىپ، شىلىم شەكتى. شاعىن ستانتسيادا قىبىر ەتكەن جان جوق، بوران ۇلىپ تۇر. بويى مۇزداپ، ىشكە كىرگەن ول ورنىنا جايعاسىپ، ۇيقىعا باس قويدى.
– تاستوبەگە كەلدىك، تۇر!
پروۆودنيك ونى جۇلقىپ وياتتى.
ەرتەدەگى جارعانات سۋرەتى
***
بەرىك ءتۇس قايتا جۇرت «كەمىرگىش» دەپ لاقاپ ات قويعان مارعۇلاننىڭ ەسىگىن اشتى. جيرەن شاش، يمەك تۇمسىق مارعۇلان جەر تاقتايدىڭ باسىندا جالعىز ءوزى كوسىلە جاتىر.
– اسسالاۋماعالايكۋم!
– ۋاعالايكۋماسسالام! بەرىكپىسىڭ؟
مارعۇلان ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قولىن الا جۇگىردى. بويى ەڭكىش تارتىپ، جاعى قۋشيىپ كەتىپتى.
– ءيا، اعا. جاعدايىڭىز جاقسى ما؟
– شۇكىر عوي، شۇكىر. كەل، شايعا كەل. جەڭگەڭ كورشىلەردىڭ ۇيىنە كەتتى عوي دەيمىن، كەپ تە قالار. اۋىلعا ات ءىزىن سالماي كەتىپ ەدىڭدەر، قىس تۇسكەلى ءبىرازىڭ مۇسىلمان بولدىڭدار، – دەپ مارعۇلان قارقىلداي كۇلدى. – قالاي ءوزى، جاعدايىڭ جاقسى ما؟ قاشان كەلدىڭ؟
– تاڭدا ءتۇستىم.
– اكە-شەشەڭ قالاي ەكەن؟ ءبىر اۋىلدا تۇرادى دەمەسەڭ، ول كىسىلەردى دە كوپ كورمەيمىز. قىس تۇسكەلى ازعانتاي مال-سۇلدان بۇرىلا دا المايمىز.
– ول كىسىلەر دە جاقسى ەكەن.
– تۇنىمەن بوران سوعىپ ەدى، قورا-قوپسىنىڭ الدىنا تاۋ مايا بوپ قار ءۇيىلىپتى. سونى كۇرەپ، تازالاپ كەلىپ وتىرعان بەتىم. ءما، شاي ال، – دەپ، مارعۇلان بەرىككە كەسە ۇسىندى.
– سول، سىزگە سالەم بەرەيىن دەپ، تاعى ءبىر شارۋالار بار ەدى…
بەرىك ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ، شاي ۇرتتادى.
– سالەم بەرگەلى كەلگەنىڭە راقمەت. ال، نە شارۋا؟ ايتا بەر، قۇلاعىم سەندە.
– وسى تاستوبەدەگى قاراۇڭگىردە جارعاناتتىڭ ۇياسى بار ما؟ ءسىز بىلەتىن شىعارسىز.
مارعۇلان ءىشىپ وتىرعان شايىنا شاشالىپ، تۇزەلىپ وتىردى. داستارحان شەتىندەگى مايلىقتى الىپ، اۋزى-باسىن ءسۇرتتى.
– جارعاناتتىڭ ۇياسى دەيسىڭ بە؟ سەن دە سونىمەن اۋىرىپ كەلگەن ەكەنسىڭ عوي. كىم ايتتى ساعان جارعانات ۇيا سالادى دەپ؟
بەرىك قالتاسىنان سمارتفونىن شىعارىپ، مارعۇلاننىڭ جانىنا تاياپ كەپ وتىردى.
– مىنە، قاراڭىزشى! – دەپ، ول سمارتفونىندا ساقتالعان ۆيدەونى قوستى. – مىنە، وسىنداي ۇيا.
ەكەۋى سمارتفونعا سىعالاي قاراپ، ءۇنسىز ۆيدەونى كورۋگە كوشتى. كادرداعى جاس جىگىت قۇرقىلتايدىڭ ۇياسى ىسپەتتى كىشكەنتاي بالشىق ۇياعا التىن جۇزىگىن جاقىنداتتى. ۇيا باياۋ جىلجىپ، قاشا باستادى. جۇزىگىن الىستاتقاندا، بالشىق ۇيا ورنىندا تاپجىلماي تۇرا بەردى. جاس جىگىت بۇل ارەكەتىن بىرنەشە رەت قايتالادى دا ۇيانى سىندىرىپ، تۇبىندەگى قارا ءتۇستى قويمالجىڭ زاتتى ساۋساعىمەن نۇسقادى. «جارعانات ۇياسىنداعى مەتالل زاتتان قاشاتىن قاسيەتتى زات – وسى. بۇل «امريتا كوكون» دەپ اتالادى. راك اۋرۋىنا ەم بولادى، ادامدى جاس قالپىندا ۇزاق جاساۋعا كومەكتەسەدى. وسى قاسيەتى ءۇشىن اراب بەكزادالارى مۇنىڭ ءبىر تالىن 250 مىڭ دوللارعا دەيىن ساتىپ الىپ جاتىر. ەگەر ءسىز وسىنداي ۇيا تاپساڭىز، بىزگە حابارلاسىڭىز. قانىن جەرگە تيگىزبەي ساتىپ الامىز. ءبىزدىڭ بايلانىس تەلەفونعا حابارلاساڭىز».
– تاعى دا ءبىراز ۆيدەو بار، – دەپ بەرىك ەكىنشىسىن قوسۋعا ىڭعايلاندى.
– بولدى، قوسپاي-اق قوي. كورگەم، – دەپ باياۋ كۇرسىندى مارعۇلان.
– قايدان كوردىڭىز؟
– قىستىڭ باسىنان بەرى قالادا جۇرگەن قانشاما جىگىت كەلىپ كەتتى. سولار كورسەتتى دە.
– ءبىزدىڭ قاراۇڭگىردە بار ما ەندى وسىنداي ۇيالار؟
مارعۇلان مىرس ەتتى.
– قالادا قانداي جۇمىس ىستەپ ءجۇرسىڭ؟
– اناۋ-مىناۋ شارۋالار سول.
– جالاقىڭ جاقسى ما؟
– ماردىمسىز.
– ەندەشە، تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتسىڭدەر، جوق ۇيانى ىزدەگەنشە، نەگە جالاقىسى ءتاۋىر جۇمىس ىزدەمەيسىڭدەر؟! ۇلكەن قالا، مۇمكىندىك بار عوي.
– قاراۇڭگىردىڭ جارعاناتتارى ۇيا سالماي ما سوندا؟
– ءاي، بالا! سەنىڭ ەسىڭ ابدەن كەتكەن ەكەن. «ەسىڭ كەتسە، ەشكى باق» دەيدى، ەندەشە، مەن ساعان جاقسى جۇمىس ايتايىن.
– ايتىڭىز.
– قالاعا بارىپ جارىماعان جۇمىسقا جالدانعانشا، اكەڭنىڭ مالىنا قارا. از-اق جىلدا الدىڭا اجەپتەۋىر مال سالىپ الاسىڭ. مال دەگەنىڭ ۇلكەن بيزنەس قازىر.
جيرەن شاشىن سالالى ساۋساقتارىمەن ارتىنا قاراي قايىرعان مارعۇلان كەسەدەگى ورتالاعان شايىنان ءبىر ۇرتتاپ قويدى.
– مال باعا المايمىز عوي ءبىز.
– جوق ۇيانى تاۋىپ، ساتىپ، توسىننان بايىعىسى كەلەتىن سەندەردىڭ قولدارىڭنان ءبارى كەلەدى، – دەدى مارعۇلان.
بەرىك ىرجالاقتاپ كۇلدى.
– سوندا جارعاناتتا شىنىمەن ۇيا بولماي ما؟ – دەپ مىڭگىرلەدى ول.
– كىتاپ بەتىن اشپاساڭدار، ەرتەڭ قۇستىڭ ءسۇتىن دە ىزدەيسىڭدەر. ءجۇر، مەن ساعان جارعاناتتىڭ اتا-باباسىن كورسەتەيىن، – دەپ مارعۇلان ورنىنان تۇردى. – جەڭگەڭ كەلگەن سوڭ دۇرىستاپ شاي بەرەر.
بەرىك ونىڭ سوڭىنان ەرىپ زال ۇيگە كىردى. وڭ جاق قاپتالدى تۇتاس الىپ تۇرعان قىزىل كۇرەڭ سورە قاز-قاتار تىزىلگەن كىتاپتان بەلى مايىسىپ تۇر. تورگە تاقاپ بارىپ توقتاعان مارعۇلان سول قولىنىڭ سۇق ساۋساعىمەن شاشىن ۇستاپ، كىتاپتارعا كوز جۇگىرتتى. جوعارعى قاتاردان قىزىل تىستى، قالىڭ كىتاپتى سۋىرىپ الدى.
– مىنە، مىنا كىتاپ ورتا عاسىردا سالىنعان سۋرەتتەر جيناعى، – دەپ مارعۇلان قالىڭ تومدى اقتارا جونەلدى. – بۇل ءوزى قىزىق جاراتىلىس، جارعاناتتى ايتام. سۇتقورەكتىلەردىڭ ىشىندە ۇشاتىنى، قۇستەكتىلەردىڭ ىشىندە جۇمىرتقاسىز بالالايتىنى. عالىمدار مۇنى سوناۋ دينوزاۆر داۋىرىنەن بەرى تۇقىمى قۇرىماي، بۇگىنگە جەتكەن جان يەسى دەيدى. كوپ حالىقتىڭ اڭىز-ءافسانادا دا ءجيى ۇشىراسادى. جارعاناتتى كۇنى بۇگىن كيە تۇتىپ، سيمۆولى سانايتىن ەلدەر دە بار. ورتاعاسىردا سالىنعان، مىنە، مىنا سۋرەت.
مارعۇلان كىرپىش كىتاپتى بەرىكتىڭ قولىنا ۇستاتتى. ول قاناتىن قايىقتىڭ جەلكەنىندەي جايعان جارعانات سۋرەتىنە ءۇڭىلدى.
– نە كوردىڭ؟
– جارعاناتتىڭ سۋرەتىن، – دەدى بەرىك.
–نە كورمەدىڭ؟
– تۇسىنبەدىم.
– تۇتاس، ادەمى سالىنعان سۋرەت پە؟
– ءيا. جارعانات وسى عوي.
– كوردىڭ بە، جارعاناتتىڭ بەينەسىن دە بىلمەيسىڭ. ونىمەن قويماي، جوق ۇيانى ىزدەپ، قىس ىشىندە تەنتىرەپ جۇرگەن ءجۇرىسىڭ مىناۋ. قاناتى مەن قۇلاعى ەمەس پە، جارعاناتتىڭ ەڭ الدىمەن كوزگە تۇسەتىن مۇشەسى. ۋاتساپتاعى وسەك-اياڭدى اڭدىپ، ومىرلەرىڭ قور بولدى-اۋ.
– سوندا قۇلاعىن نەگە سالماعان سۋرەتتە؟
–بۇل سۋرەتتىڭ نە تۇسپالداعانىن مەن دە بىلمەيمىن. جارعاناتتانۋشىسىڭ عوي، سەن بىردەڭە بىلە مە دەپ كورسەتكەنىم.
بەرىك باسىن قاسىپ، ىرجالاقتاپ كۇلە بەردى.
– ءجۇر، اندا بارىپ وتىرايىق. بۇل جەردە كوپ تۇرساڭ، ۇشىنىپ قالارسىڭ، – دەپ، مارعۇلان كىتاپتى ورنىنا قويدى.
ەكەۋى جەر تاقتايدىڭ باسىنا بارىپ وتىردى.
– سولاي، بەرىكجان، جارعانات تۋرالى اڭگىمە كوپ. كەيبىر حالىقتاردا «ول – ادامنىڭ جانى. ءبىر جارعانات ولتىرسەڭ، ءبىر ادام ولتىرگەنىڭ» دەگەن سەنىم بولعان. تاعى ءبىر جۇرت «ول – ولگەن ادامنىڭ ۇشىپ جۇرگەن رۋحى» دەيدى ەكەن. «سۇلەيمەن پايعامبارعا كيىم بولارعا ءجۇنىن جۇلىپ بەرىپ، سيىقسىز تۇرىنەن ۇيالىپ، تۇندە عانا ۇشادى ەكەن» دەگەن دە اڭىز بار. قىزىق ءافسانا عايسا پايعامبارعا قاتىستى دا ايتىلادى. عايسا پايعامبار ءبىر كۇنى بالىقشىلارعا جولىعىپ قالادى. ولار «پايعامبار ەكەنىڭ راس بولسا، ءبىر كەرەمەتىڭدى كورسەت. ەلشى ەكەنىڭە سەنەيىك» دەيدى. «كەرەمەتىمدى كورسەتسەم، ماعان ەرىپ، يمان كەلتىرەمىسىڭدەر؟» دەيدى اللانىڭ ەلشىسى. بالىقشىلار ءبىر اۋىزدان ۋادە بەرەدى دە، ۇستاعان بالىقتارىنىڭ ءبىرىن كورسەتىپ: «مىنانىڭ اۋزىنان دەنەسى ءجۇنسىز قۇس ۇشىپ شىقسىن; قۇستىڭ تۇمسىعى بولماسىن،باسى قويدان اۋماسىن. ءتىسى بولسىن، بىراق، ءشوپ تە، ەت تە جەمەسىن. قورەگى قان بولسىن; قۇلاعى ەسەكتىڭ قۇلاعىنا ۇقساسىن، بىراق، ەستىمەسىن. كوزى بولسىن، بىراق، كورمەسىن. اياعى بولسىن، بىراق، جۇرمەسىن; قۇستىڭ ەمشەگى بولسىن. ءبىر ەمشەگىنەن ءسۇت اقسىن، ەكىنشىسىنەن سۋ اقسىن. ءوز ەمشەگىن ءوزى سورسىن;
قۇستىڭ قاناتى كەمەنىڭ جەلكەنىندەي بولسىن، بىراق، سۋدا جۇزبەسىن; قۇس جۇمىرتقا باسپاسىن، تولعاتىپ تۋسىن; قۇسىڭ مەن سياقتى شىقىلىقتاپ كۇلەتىن بولسىن»، – دەيدى جان-جاقتان شۋلاپ. عايسا پايعامبار بالىقتىڭ اۋزىنان ءبىر قۇس شىعارىپ: «سۇراعاندارىڭ وسى ما؟» – دەپ، بالىقشىلاردىڭ الدىنا تاستايدى. ءتۇرى سيىقسىز، اۋزىندا ورسيعان ءتىسى، سالبىراعان ەكى قۇلاعى، ەكى ەمشەگى بار ماقۇلىقتى كورگەندە ولاردىڭ زارەسى ۇشادى. «ەلشى ەكەنىڭە سەندىك، سوڭىڭنان ەردىك. مىنانىڭ كوزىن قۇرت» دەپ جالبارىنادى ولار. ادامداردىڭ ۇرەيىن ۇشىرماس ءۇشىن پايعامبار ول ماقۇلىققا تۇندە عانا ۇشۋدى بۇيىرىپتى. كوردىڭ بە، بۇل اڭىز بولسا دا جارعاناتتىڭ ءبىراز سيپاتىن سيدىرعان.
بەرىك باسىن شايقاپ، تاڭقالعانداي راي تانىتتى.
– ادام كوكىرەگىنە، ياعني، جۇرەگىنەن گورى كوزىنە كوپ سەنەدى. كوزىمەن كورمەسە، ەسەپ ەمەس. جاڭاعى بالىقشىلار سەكىلدى. سەنىڭ دە ىشىڭدە ارمان كەتپەسىن، قاراۇڭگىر سىدىك شاپتىرىم جەر، بارساڭ، بارىپ قايت. بىراق، ەسىڭدە بولسىن، ۇيىقتاپ جاتقان جارعاناتتاردى وياتۋشى بولما! قىسقى ۇيقىعا كەتكەن كەزدەگى تەمپەراتۋراسىن جوعالتىپ، وياندى – بولدى، مىنا سۋىقتا بىردەن ولەدى. قىس باسىندا ۇڭگىر اۋزىندا اپىر-توپىر قىرىلعان جارعاناتتاردى كوردىم. وبال!
– بارىپ جاتسام، بىرەۋىنە دە تيمەيمىن.
– بۇگىن، ارينە بارا المايسىڭ، سەن جەتكەنشە كۇن باتادى. جالپى قازاقتىڭ كوبى نەگە كەزدەيسوق بايىپ، كەزدەيسوق تابىسقا جەتكىسى كەلەدى ەكەن؟ قىزىق.
– جامان با؟
– ارينە، ويلاعانى بولسا، قانەكەي. مەن بىلەتىن وسى كىشكەنتاي اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءبىراز ءومىرى كەزدەيسوق قۇبىلىستى كۇتۋمەن ءوتىپ جاتىر. ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلسا، وسىناۋ جەردىڭ است-ءۇستى بايلىعىن، وزگە قاقىلارىن ۋاقىتشا ۇيلەستىرۋشىلەرگە كوڭىلى تولمايتىنىن ايتىپ، ەڭىرەگەندە ەتەكتەرى جاسقا تولادى. سول ۇيلەستىرۋشى كەزدەيسوق اجال قۇشاتىن شىعار دەگەن ارمانمەن ءىلدالداپ ءومىر سۇرەدى. ارەكەت جوق. جاڭاعى جارعاناتتىڭ جارالۋى تۋرالى اڭىز دا ىزدەنبەيتىن، كۇرەسپەيتىن، حارەكەتسىز، كەزدەيسوق قۇبىلىسقا عانا سەنەتىن ادام بولمىسىن تۇسپالداعان دۇنيە، مەنىڭشە. قايبىر جىلى مەملەكەتتىك ارنانىڭ ءبىرى اۋىلدا «اللا» دەپ شاقىرعان قارعانى جاڭالىقتاردان الاقايلاپ كورسەتتى. ءبىزدىڭ سەنىمنىڭ كەپىلى قارعا ما سوندا؟ كىشكەنتاي كەزدەيسوقتىقتان ۇلكەن ءمان تاپقىمىز كەلەدى. سولاي. جارعانات جارىقتىق بولماسا، سەندەردى دە كورمەيدى ەكەنبىز.
– ءوزىم دە كەلەيىن دەپ جۇرگەم.
– شىركىن، جارعانات ۇيا سالاتىن بوپ، ونىڭ قاسيەتىن سەنىمەن بىرگە تالقىلاپ، تاڭدى تاڭعا جالعاپ اڭگىمە ايتاتىن بولساق، قاتىپ كەتەر ەدى. وعان جاعداي وسىلاي ەكەن، – دەپ مارعۇلان بەرىككە قاراپ جىميدى. – ايتپاقشى، قىتايلار ۇيا-پۇيا ەمەس، جارعاناتتىڭ ءوزىن جەيتىن كورىنەدى. جاڭاعى انا تەلەفونىڭداعى «جاسارتادى، قارتايتپايدى» دەگەن اڭگىمە سەكىلدى ولاردىكى دە. رەستوراندارىنداعى قىمبات استىڭ ءبىرى ەكەن.
سىرتقى ەسىكتىڭ اشىلىپ-جابىلعان دىبىسى ەستىلدى. مارعۇلان جيرەن شاشىن ارتىنا قايىرىپ:
– جەڭگەڭ كەلدى عوي دەيمىن، ەندى دۇرىستاپ شايىڭدى بەرەدى. الدە بالالار ما ەكەن؟ – دەدى.
***
جەل ازىناپ تۇر. تاستوبەنىڭ كۇدىر جولى، بيىك اسۋى بەرىكتىڭ دىمىن قۇرتتى. سىلەسى قاتىپ، ىرسىلداپ، القىنىپ كەتكەن ول ۇڭگىر اۋزىنداعى الاڭقايعا جەتە بەرە شالقالاپ جاتا كەتتى. كوپ جىلدان بەرى كەلمەگەن جەرى جاتسىنىپ، جولدىڭ بەلى جازىلعانداي. تاڭەرتەڭ شىقسا دا قاراۇڭگىرگە جەتكەنشە ءتۇس بولىپ ۇلگەردى. ول قىبىر ەتپەستەن جاتىر. اسپان شايداي اشىق، كوكپەڭبەك. جان-جاق ىزىڭ-ىزىڭ، گۋ-گۋ. ارەدىك ۇلىعان ءيتتىڭ داۋىسى ەستىلگەندەي بولادى. ەنتىگى باسىلىپ، دەمىن العان بەرىك باسىن كوتەرىپ، كوسىلىپ وتىردى. اياعىنداعى استاۋداي ساپتاما ەتىگىنىڭ تۇمسىعىن ءبىر-بىرىنە ۇرىپ، ەتەككە كوز سالدى. سونادايدا الاباجاق قىرقالاردان كەيىن قار قىمتاعان جالپاق دالانىڭ وڭىرىنە شاشىلعان ءبىر ۋىس قۇمالاقتاي بولىپ اۋىل جاتىر.
بەرىك ورنىنان تۇرىپ، جەردە جاتقان تاياعىن الىپ، ۇڭگىرگە بەتتەدى. ۇڭگىر اۋزى كىسى بويىنان بيىك، كەڭ-مول. ىشكە كىرگەن سايىن زورايىپ، ۇلكەن قويماداي كورىنەتىن ۇڭگىردىڭ تۇپكى جاعى قىسى-جازى قاپ-قاراڭعى بولىپ تۇرادى. ول سمارتفونىنىڭ جارىعىن جاعىپ، قاراڭعى قالتارىسقا قاراي ءجۇردى. بويىن ۇرەي بيلەپ، جان-جاعىنا ساقسىنا قارادى. قۇستىڭ ساڭعىرىعى ايعىزداعان جارتاستار مەلشيەدى. بەرىك تۇكپىرگە تاياپ بارىپ توقتادى. ءارى قاراي جۇرۋگە جۇرەگى داۋالاماي، جارىق ءتۇسىرىپ، ماڭايىن شولدى. ءسال ارىرەكتە ءتوبنىڭ ءار تۇسىنان وسىمدىك تامىرى ىسپەتتى سالبىراعان قاراڭ-قۇراڭ كوڭىلىن جەلپىنتىپ، اتتاپ-بۇتتاپ جەتىپ باردى دا، تاياعىن سەرمەدى. قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن الدەنە زۋ ەتىپ ۇشىپ ءوتتى. ونىڭ ۇرەيى ۇشىپ، جىعىلا-سۇرىنە ۇڭگىردەن اتىپ شىقتى.
الاڭقايدا از-كەم وتىرعان ول ۇڭگىردىڭ اۋزىنا قايتا كەلىپ، ىشكە قۇلاعىن ءتۇردى. جەلدىڭ گۋىلىنەن باسقا ەشتەڭە ەستىلمەيدى. تاۋى شاعىلىپ، تاۋانى قايتقان بەرىك كەنەت ءۇش-ءتورت قادام الدىندا جاتقان جارعاناتتى كوردى. قارالتقىم قاناتى جايىلىپ، شالقاسىنان قۇلاپتى. «شىنىمەن بۇلاردىڭ دا سالبىراعان ەمشەگى بولا ما ەكەن؟» دەپ كورۋگە قانشا اۋەستەنسە دە، ونىڭ ولگەن جارعاناتتىڭ جانىنا بارۋعا ءداتى جەتپەدى. كەرى بۇرىلىپ، كەلگەن ىزىمەن اۋىلعا قايتتى.
– قايدا قۇرىپ كەتتىڭ؟ كۇنى بويى سەنى ىزدەپ، تەلەفونعا مازا بەرمەدى، – دەدى بەرىككە ەسىك الدىندا جولىققان اكەسى.
– كىم؟
– كىم بولۋشى ەدى، پوليتسيا.
– پوليتسيانىڭ مەندە نەسى بار ەكەن؟
– ءتورت كۇننىڭ الدىندا سەن تۇرعان جاتاقحانادا ءبىر ايەلدى ۇرعان دەي مە، زورلاعان دەي مە؟ ءبىراز كۇن ەس-ءتۇسسىز جاتقان سول ايەل بۇگىن تۇستە قايتىس بوپتى. «اۋىلدا سوتكا ۇستامايدى، كەلگەن سوڭ ءوزى حابارلاسسىن» دەپ تەلەفوندارىن جازىپ الدىم. ءالى كەش باتا قويعان جوق، جۇمىستارىندا شىعار، زۆوندا! شەشەڭنىڭ ۇرەيى ۇشىپ ولەتىن بولدى.
بەرىك باسىن يزەكتەپ، ۇيگە كىردى.
