كۇندەلىك جازۋ ̶ پۋبليتسيستيكالىق شىعارمانىڭ ءبىر ءتۇرى. اۆتوردىڭ كورگەن بىلگەندەرىن جادىندا ءتۇيۋ ماقساتىندا جازىلاتىن دەرەكتەر جيناقتاماسىنان تۋعان ادەبي جانر. الەم ادەبيەتىندە، الىس-جاقىن ەلدەردىڭ رۋحانيات ۇلگىلەرىنە ۇنىلسەك، كۇندەلىك جازۋ تاجىريبەسى ەرتەدەن قالىپتاسقان. كۇندەلىك جازۋ ادەبى قازاق ادەبيەتىندە ءحىح عاسىرلاردا باستاۋ الدى. ماسەلەن، ش. ءۋاليحانوۆتىڭ «قۇلجا كۇندەلىكتەرى»، «قاشقاريا»، «ىستىقكول كۇندەلىكتەرى»، م.اۋەزوۆ «جاپون كۇندەلىگى»، م.دۇيسەنوۆ، ءا.نۇرشايىقوۆتاردىڭ «كۇندەلىك» اتتى جيناقتامالارى بار. بۇدان باسقا، كەيىنگى جىلدارى جارىق كورگەن- ءو. جانىبەكوۆتىڭ «تاعدىر تاعىلىمى»، ق. سارسەكەەۆتىڭ «پورترەتتەر»، س. يماناسوۆتىڭ «قالامداستارىم مەن زامانداستارىم»، م. قوجاحمەتقىزىنىڭ «ساعىنىشىم-ءسابيتىم»، ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «كۇندەلىك» سىندى ەستەلىك كىتاپتارىنىڭ دا ايتارى بار، تاعىلىمى مول.
ماقالاما تيەك بولعالى وتىرعان قازاقتىڭ كەمەل جازۋشىسى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «كۇندەلىگى». جازۋشىنىڭ جۇرەك جازبالارى ءار جىلدارى-«قازاق ادەبيەتى» (1989, 4 تامىز; 1 قىركۇيەك), «سوتسياليستىك قازاقستان» (1990, 24 قازان; 1992, 21 ناۋرىز), «پاراسات» (1991, №1) سەكىلدى ءباسپاسوز بەتتەرىندە، «تۇتقىن قىز» سىندى پوۆەستەر جيناعىنان («بالاۋسا»، 1993), كەيىنىرەك «وي سەزىم ساتتەرى» (الماتى: جالىن، 1996), «كۇندەلىك» كىتابىنان كەڭ ورىن الدى (الماتى: انا ءتىلى، 1997.-288 بەت). جازۋشى كۇندەلىگى ايتار ويعا، بەرەر كەڭەسكە تولى. قويىن داپتەرىندە جازۋشى دانالىق سوزدەرمەن قاتار شىعارمالارىنا كەرەك دەتالداردى، كەيىپكەرلەر حاراكتەريستيكاسىن جادىنان ۇمىتپاس ءۇشىن ۇنەمى جازىپ وتىرعان. عابيت مۇسىرەپوۆ كۇندەلىك جازۋدى 1970-جىلداردان باستاعان. 1970 ̶ 1985 جىلدار ارالىعىندا ەلۋگە جۋىق قويىن داپتەر جيناقتاعان. بۇل قۇندى جادىگەرلەر الماتى قالاسى، تولەباەۆ كوشەسىندە ورنالاسقان عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ مەموريالدىق مۋزەي-ءۇيىنىڭ قورىندا ساقتاۋلى تۇر. قويىن داپتەردى باستاپ جازۋ تۋراسىندا جازۋشى: «ۇمىتشاقتىق مولايىپ كەلەدى. كەيدە ءتىپتى ۇمىتپاستى ۇمىتاسىڭ، تاڭەرتەڭگىنى كەشكە دەيىن ۇمىتىپ كەتەسىڭ. جالعىز ۇمىتپاسىن جازۋ-سىزۋ اينالاسىندا. ءبىر قىزىعى ̶ كەيبىر ۇمىتقاندارىڭ جازۋ ۇستىندە الدەنەلەرگە جاڭعىرىپ كەلىپ قايتا ەسىڭە تۇسەدى. تەگىندە، ءار ونەردىڭ، ءار كاسىپتىڭ «ءوز جاڭعىرىعى» بار سياقتى. سوندىقتان ناعىز قارتايعان دا ءوز كاسىبىن ۇمىتپاۋعا ءتيىس، ياعني «ءوز شەبەرلىگى» قولى قالتىراعانشا ساقتالاتىن بولار. سوندا دا، كەيبىر كورنەكتى نارسەلەر، ويعا كەلگەندەر ۇمىتىلماس ءۇشىن اندا-ساندا قاعازعا ءتۇسىرىپ قويۋدى دۇرىس كوردىم. يانۆار. 1970. ع.م.» (337-داپتەر).
ەڭبەكتەگى جازبالاردى مازمۇن جاعىنان بىرنەشە تاقىرىپشالارعا بولۋگە بولادى. ماسەلەن: كوركەم مىنەز; تاريح; قازاق ادەبيەتى; تەاتر جانە ساحنا; رۋحانيات; دۇنيەجۇزى مادەنيەتى; شىعارما كەيىپكەرلەرى; ماقال-ماتەلدەر; ىشكى وي; تاربيە; ايەل-انا. كۇندەلىكپەن تانىسا وتىرىپ بولاشاقتا كادەگە جارايتىن مارجان سوزدەردى، ساف التىن اسىل اقىل-دانالىق ويلاردى مەن دە ءوز كۇندەلىگىمە ءتۇرتىپ الدىم. وقىرمان قاۋىمعا بىرنەشە تسيتاتالار تىزبەسىمەن بولىسسەم:
«ۇساق ءۇشىن كۇندە قىرقىسقا ءتورت تاعانداسىپ، سىرەسىپ قالۋ ̶ ۇلكەن ىستە تۇككە تۇرمايتىندىقتى دا كورسەتەدى».
«قيسىق تاياقتىڭ كولەڭكەسى ءتۇزۋ بولمايدى».
«كوركەم ادەبيەت دەگەن ەڭ اۋەلى جاندى ءسوز، تەك قانا سىرتقى ەمەس، ىشكى ءسوز. ادام جانىن قوزعاي الار قۇدىرەتى بولماسا، ءتورت اياعىن تەڭ باسقان ولەڭنەن دە، ساعىمداي قۇلپىرعان قارا سوزدەن دە پايدا جوق. كوركەم ءسوزدىڭ سۇلۋلىعى ساعىمداي قۇلپىرماسىن، وزەندەي تولقىسىن».
«اقىل مەن مىنەز ەكى نارسە، جۇرت ەكەۋىنىڭ قايسىسىن ارتىق باعالايتىنى ۋاقىتىنا قاراي».
«ەڭ اۋىر مايدان ̶ ناداندىقپەن كۇرەسۋ مايدانى: ءارى ۇزاق، ءارى ىزاسى كوپ»!
«ۇلكەن باقىتسىزدىقتى، يا بولماسا ۇلكەن اپاتتى كوتەرۋدەن گورى ۇساق ءجابىر، كۇل-كورىنە ادىلەتسىزدىكتى كوتەرۋ قيىن».
«قازاق ەلى ءوز مۇڭىن ءوزى ويلاپ، ءوزى ىزدەنىپ، تىرشىلىك دەگەن كەڭ مايداندا سىنالعان ەل، ءارى باعىنىشتىلىق قاشان دا وسىعان اكەلىپ سوعادى».
كۇندەلىك جازۋ جانرى قازىرگى تاڭدا دا وشپەك ەمەس، كەرىسىنشە تۇرلەنىپ، زاماناۋي سيپاتقا ەنگەن سۇرانىسقا يە، وزەكتى جانر. سەبەبى، قازىر مەكتەپ جاسىنداعى بالادان بەلگىلى ءبىر سالا يەلەرى دە كۇندەلىك جازۋدى ادەتكە اينالدىرعان. بۇل قۋانتاتىن جايت. كەيبىر قولدانۋشىلار ەموتسيالىق كۇيىمەن ءبولىسىپ، شەر تارقاتۋ ماقساتىندا جازسا، كەيبىرى ماڭىزدى دەرەك، فاكت نەمەسە جوسپارىن جازۋ ءۇشىن قولدانادى. قازىرگى تاڭدا پسيحولوگ ماماندارى دا وسى ءادىستى قۇپ كورىپ كەلۋشىلەرىنە ۇسىنىپ جاتادى. ماسەلەن، شۇكىرشىلىك كۇندەلىگى، وكپە-رەنىش كۇندەلىگى، ماقسات كۇندەلىگى، اففيرماتسيا كۇندەلىگى دەپ جىك-جىككە ءبولىپ، پسيحولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن قويىن داپتەر جازۋعا كەڭەس بەرەدى. ال، ادەبي جانر رەتىندە وزىق ورىن العان كۇندەلىك جازۋ ءستيلى دە كۇننەن كۇنگە دامىپ، وزىندىك سيپاتقا يە بولعان. كۇندەلىك جازۋدى ادەتكە اينالدىرا الماي، ۋاقىت تاپشىلىعىن سىلتاۋ ەتەر جان بولسا، قويىن داپتەر جازۋدى ويعا العان ءاربىر وقىرمانعا عابەڭنىڭ «كۇندەلىگىن» وقۋعا كەڭەس بەرەمىز.
ءمولدىر ساعىمباەۆا،
س.مۇقانوۆ پەن ع.مۇسىرەپوۆتىڭ
ادەبي-مەموريالدىق مۋزەي كەشەنىنىڭ قىزمەتكەرى
