بۇگىن ونەردەگى ۇلكەن تۇلعالاردىڭ ءبىرى، تەاتر تارلانى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ءسابيت ورازباەۆ 80 جاسقا تولىپ وتىر. قازاق ونەرىنىڭ قاراشاڭىراعىندا 58 جىلدان بەرى قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ساحنا سايىپقىرانى جۇزدەن ارتىق رول ويناپ، ساحنا شەبەرى اتانىپ، جىلدارمەن بىرگە تۇلعالىق تۇعىرىن بەكىتە ءتۇستى. ۇلتتىق، كلاسسيكالىق جانە زاماناۋي دراماتۋرگيانىڭ ساحناداعى مىق شەگەسى بولىپ قالىپتاستى. كەشەگى تەاتر تارلانبوزدارىنىڭ ءتالىمىن الىپ، سپەكتاكلدەردە سەرىكتەسى بولدى، ەندى مىنە، سول الىپتار توبىنىڭ سوڭعى تامشى سارقىتىنداي وزىنەن كەيىنگى بۋىننىڭ ورتاسىندا مىنەزىمەن دە، ونەرىمەن دە الابوتەن دارالانادى. ساحنادا تۇرىپ قازاقتىڭ ءتىلىن، عاجايىپ ءسوزىن كورەرمەنىنىڭ جۇرەگىنە جەتكىزە ءبىلدى. سول قۇنارلى ءسوز قازاقتىڭ رۋحىن كوتەردى، مادەنيەتىن اسقاقتاتتى. توپقا ءتۇسىپ سويلەسە اعىتىلعان شەشەن، قولىنا دومبىراسىن السا ارقالانعان ءانشى، سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى تولىسقان تۇلعانىڭ ءبىر بويىندا بۇدان دا باسقا ونەرى جەتىپ ارتىلادى. تەاتر اكتەرلەرى اراسىندا پوەزيانى ەرەكشە سۇيەتىن دە، قوڭىر داۋسىمەن ولەڭدى ناقىشىنا كەلتىرىپ، مايىن تامىزا وقيتىن دا، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ، ەسكى جىر-تولعاۋلاردىڭ ەڭ مايەكتى شۋماقتارىن تابان استىندا توگىپ-توگىپ سالىپ، تامساندىرىپ، ءتانتى ەتەتىن دە – ءسابيت قوڭىربايۇلى. جان-جاعىنا شۋاعىن شاشىپ، ءوزىن دە، وزگەنى دە جىلىتىپ جۇرەتىن «سۇيەۋ قارتتىڭ» سۇيكىمدى كەلبەتى جايلى ونەردەگى سەرىكتەرى مەن زامانداس باۋىرلارى ۇلتتىق كىتاپحانادا وتكەن مەرەيتويلىق كەزدەسۋدە اقتارىلىپ، كەڭىنەن اڭگىمەلەدى.
س.ورازباەتىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي وتكەن كەزدەسۋدى كىتاپحانا ديرەكتورى الىبەك اسقاروۆ جۇرگىزىپ، اكتەردىڭ ازاماتتىق جانە شىعارماشىلىق قىرىنا بايلانىستى جىلى ەستەلىكتەر ايتتى. كەش بارىسىندا دەرەكتى فيلم كورسەتىلىپ، انمەن شاشۋ شاشىلدى. ءسابيت اعامىزدىڭ سوناۋ بوزبالا شاعىنان باستاپ، بىرگە ءبىلىم الىپ، ونەرگە بىردەي قانات قاققان ۇزەڭگىلەس ارىپتەستەرى مەن زامانداستارىنىڭ جۇرەكجاردى لەبىزىن وزدەرىڭىزبەن ءبولىسۋدى ءجون كوردىك.
ءاسانالى ءاشىموۆ، كسرو حالىق ءارتيسى:
مەن، ءسابيت جانە رايىمبەك – ۇشەۋمىز جۇبىمىز جازىلمايتىن جولداس بولدىق. بىرگە وقۋعا تۇستىك، بىرگە جۇردىك، تەاترعا دا بىرگە كەلدىك. ۇيلەنگەندە ءبىر-بىرىمىزگە كۇيەۋ جولداس بولدىق، بالالارىمىز دۇنيەگە كەلگەندە پەرزەنتحانادان بىرگە شىعارىسىپ الدىق، ءۇي العاندا ءوزىمىز باسپانالى بولعانداي جۇرەگىمىز جارىلا بىرگە قۋاندىق. انالارىمىزدى الماتىعا كوشىرىپ اكەلىپ، قولىمىزعا الىپ، اق باتاسىن ەستىدىك. الدىمەن ءسابيت اناسىن الىپ كەلدى، ول كىسىنىڭ 80-گە جاقىنداپ قالعان كەزى ەكەن، مەنىڭ انام قىرىقتىڭ ۇستىنە جاڭا شىققان شاعى، ول كىسىگە قىزىنداي بولدى. ءسويتىپ ءبىزدىڭ انالارىمىز دا تەڭ قۇربىداي ءبىر-بىرىمەن ارالاسىپ كەتتى. ءبىزدىڭ باسىمىزداعى بولماشى جاقسىلىققا بىرگە قۋاناتىن، قاتەلىگىمىزدى ەستىسە، بىردەي قىنجىلاتىن. ءبىز وسىنداي دوستار بولدىق. ساحناعا شىعاتىن كۇنى، سپەكتاكلگە ءۇش انامىز دا قازداي ءتىزىلىپ كەلىپ، ويىنىمىزعا كىرپىك قاقپاي قاراپ وتىراتىن. كينوعا ءتۇسىپ ءجۇرىپ، ساباقتى مولىنان جىبەرىپ العان مەن، 3-كۋرستا وقۋدان شىعىپ قالدىم. وقۋدان شىققان ستۋدەنت جاتاقحانادان دا، ستيپەنديادان دا ايرىلادى. سوندا مەن ءسابيتتىڭ ءبىر بولمەلى جاتاقحاناسىندا اناسى ەكەۋىمەن جارتى جىل بىرگە تۇردىم. اناسى قاس-قاباعىما قاراپ، بارىن اۋزىما توستى، مەنى جاقسى كوردى. مىنە، سول ستۋدەنت كەزىمىزدەن، 16-17 جاسىمىزدان بىرگە ءجۇرۋ، ءار ويناعان ءرولىمىزدىڭ كۋاسى بولۋ ەكىنىڭ بىرىنە ماڭدايىنا جازىلماعان تاريحي جايت دەپ بىلەمىن.
قالجىڭىم جاراسقان، ونەردىڭ الامانىندا تىزە قوسىپ قاتار شاپقان ءسابيت تۋرالى ايتارىم كوپ. دوسىم تۋرالى ەستەلىكتەرىم جازعان كىتابىمدا دا بار. ءالى دە جازارمىن. ونەردە تىرەسەتىن سەرىكتەسىڭ مىقتى بولسا عانا، وسەسىڭ. ەكەۋى سوندا عانا وسەدى. ءسابيت، رايىمبەك، ەسبولعان، ءانۋار، ءازىربايجان، ءبارىمىز ءبىر توپ بولىپ، قۇيىسقان ءتۇيىستىرىپ قاتار شاپتىق. ءبىر-ءبىرىمىزدى وسىردىك. ءبىز ءازىربايجاننىڭ قويعان سپەكتاكلدەرى ارقىلى وستىك، بىزبەن بىرگە ءازىربايجاننىڭ ءوزى دە ءوستى.
ومىرزاق ايتباەۆ، اكادەميك:
ءسابيت – مەنىڭ زامانداسىم. اۋىلدان قارا سيراق-سارى سيراق كەزىمىزدەن كەلىپ، الماتى شاھارىندا تانىسىپ، تابىستىق. ءسابيت پەن ءاسانالى ونەرگە كەتتى، مەن عىلىمعا كەتتىم، بىراق بايلانىسىمىزدى ۇزبەي، حابارلاسىپ تۇردىق. بۇلاردىڭ ءار قادامىنا قۋانىپ، ءار تابىسىنا ماقتانىپ، ءار جەتىستىگىنە سىرتىنان ءسۇيسىنىپ ءجۇردىم. ءالى كۇنگە وسىلاي. ءسابيت 80 جاسقا ادەمى كەلدى. قازاقتىڭ ابىزى سياقتى بولىپ كەلدى. قازاقتىڭ ءتىلىن سابيتتەي مەڭگەرگەن ادام كەمدە-كەم. بويىندا قازاقتىڭ رۋحى بار. ساحنادا تۇرىپ ساڭقىلداعان ۇنىنەن قاناتتاندىق. ارتيست پارىزىنىڭ ورىندالۋى دەگەن – وسى.
نۇكەتاي مىشباەۆا، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى:
ء بىز ءسابيت ەكەۋمىز تۇيدەي قۇرداسپىز. قۇرداسىم عانا ەمەس، كۋرستاسىم. ساكەڭمەن 61 جىلدان بىرگە كەلە جاتىرمىن. ماڭعاز، سالماقتى جىگىت بولدى. ءبىر يىعىنا فوتواپپاراتىن، ءبىر يىعىنا دومبىراسىن اسىپ الىپ جۇرەتىن. «ويباي، مىنا ءسابيتتىڭ فوتواپپاراتى بار ەكەن، سۇمدىق باي جىگىت شىعار» دەپ ويلايتىنبىز قىزدار جاعى. ول زاماندا فوتواپپارات دەگەنىڭىز تىم قات دۇنيە، ەكىنىڭ بىرىندە بولا بەرمەيتىن قىمبات بۇيىم ەدى. سويتسەك، قولىندا قارت اناسى بار، ءوزى پاتەردە تۇرادى، فوتواپپارات ونىڭ كۇنكورىسىنىڭ ءبىر كوزى ەكەن عوي. سودان ينستيتۋتتى ءتامامداپ، رايىمبەك سەيتمەتوۆ، فاريدا ءشارىپوۆا، ماتان مۇراتاليەۆ، راۋشان اۋەزباەۆا، ءسابيت ورازباەۆ جانە مەن، التى كۋرستاس م.اۋەزوۆ تەاترىنا جۇمىسقا قابىلداندىق. كوپ سپەكتاكلدە ءسابيت ەكەۋمىز ساحنالاس بولدىق. سابيتپەن ويناۋ وڭاي ەمەس ەدى. ورەسى دە، ونەرى دە بيىك ەكەنى بىلىنەتىن. گريم بولمەسىنىڭ تۇسىنان قاي ۋاقىتتا ءوتىپ بارا جاتساق تا، ءسابيتتىڭ ءان ايتىپ وتىراتىنىن ەستيتىنبىز. دومبىراسىن قولىنان تاستامادى. ءسابيت ەڭبەكقورلىعىنىڭ ارقاسىندا قادىر-قاسيەتىن جوعالتپاي ابىروي-بەدەلگە يە بولعان جىگىت. ءوز باسىم وسىعان ريزا بولامىن.
ەسمۇحان وباەۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، پروفەسسور:
سابەڭە تاڭ قالامىن. تانىمايتىن ادامى جوق جانە بۇل كىسىنى تانىمايتىن ادام جوق. حالىقتىڭ ازاماتى. باق قونعان ادام. كاسىبىن تاڭداۋدا دا، جار تاڭداۋدا دا قاتەلەسپەگەن. ۇيلەسىمگە قۇرىلعان وتباسىسى اركىمگە ۇلگى. بالالارى ونەرگە دە، عىلىمعا دا قىزمەت ەتىپ ءجۇر، ۇرپاعىنىڭ الدى شەتەلدە تۇرادى. سوعان قاراماستان وتە قاراپايىم جاندار، ۇيىنە كىرەردە تابالدىرىقتى «ءبىسىمىللا» دەپ اتتاۋدى ۇمىتپايدى. نيەتىنە قاراي تاماشا تاعدىر كەشتى. ءماندى، ءساندى، ماعىنالى. وسىدان ارتىق باقىت بار ما ادام ءۇشىن؟ قۇداي وسى باعىنان ايىرماسىن.
ەرلان ءبىلالوۆ، م.اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ديرەكتورى:
ءسابيت اعانىڭ ازاماتتىعىن، ادامگەرشىلىگىن، پاراسات-پايىمىن ارقاشان جوعارى باعالايمىن. ەرەكشە دارىنىمەن، ماڭداي تەرىمەن، كىسىلىك قادىر-قاسيەتىنىڭ وزىقتىعىمەن بۇگىنگى بيىگىنە جەتىپ وتىرعانى كەيىنگى تولقىنعا ۇلگى بولسا يگى. «بالالار وسى ەستەرىڭدە بولسىن» دەپ، نيەتتى جاقسىلىققا بۇرىپ ءجۇرۋدى، مەيىرباندىقتان قول ۇزبەۋدى تەاترعا ءبىرىنشى كەلگەن كۇننەن باستاپ ۇيرەتتى. اعامىزدىڭ ايتقان وسى ءبىر اۋىز جاقسى ءسوزى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جادىمىزدا جاڭعىرىپ تۇرادى. ۇلكەنگە ىزەتتى، كىشىگە پەيىلدى، اقىل-كەڭەسىن بيىك پاراساتپەن، اسقان مادەنيەتپەن ايتا بىلەتىن اعامىزدى نەگە ابىز دەپ ايتپاسقا، بۇل مىنەزىن نەگە ماقتان تۇتپاسقا؟ ءسابيت اعانىڭ پىكىر-پايىمى، ءتۇر-تۇلعاسى، ومىرگە كوزقاراسى، كىرلەنبەگەن جۇرەگىنىڭ تازالىعى ءاردايىم مەنى تاڭ قالدىرۋمەن كەلەدى. عيبرات سىيلايدى. اڭگىمەلەسسەم، راحاتتانامىن. ويىنىن كورسەم، شابىتتانامىن. ءسابيت اعانىڭ بۇگىنگى مەرەيلى قۋانىشى – التى الاشتىڭ، قازاق ونەرىنىڭ قۋانىشى.
اشىربەك كوپىشەۆ، «ونەر» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى:
قاسيەتتى قۇراندا: «ادامزات بالاسى، سەنىڭ تاعدىرىڭ – پەيىلىڭنەن» دەگەن ءسوز بار. دەمەك كۇللى ادامزاتتىڭ دا، ونى قۇرايتىن جەكە ادامنىڭ دا تاعدىرى پەيىلگە تاۋەلدى ەكەن. اسان قايعى بابامىز:
ەي بورىلەر، بورىلەر،
ءبورىمىن دەپ جۇرەرلەر.
اربىرەۋدىڭ بالاسى
التاۋ بولار، بەس بولار
ىشىندە ابادانى ءبىر بولار.
اباداننان ايرىلسا،
اربىرەۋدىڭ بالاسى
ءاربىر يتكە جەم بولار،– دەيدى.
وسى ولەڭنىڭ ورىنەن تولعاساق، «ابادان قانشا قالدى، تارلانداردىڭ سوڭعى تۇياعىنان كىم قالدى؟» دەگەن سۇراق تۋادى. ۇركەر جۇلدىزدىڭ العاشقى شامشىراعى سەراعاڭدار، قاللەكي، قاپاندار كوشكەننەن كەيىن الىپتار توبىنىڭ ىرگەسى سەتىنەپ، ورتا ويسىراپ قالعانداي بولعانى راس. سول شاقتالىپ قالعان شاعىن ورتادا جۇرگەن ءاسانالى اعا، ءسابيت اعا، نۇكەتاي اپاي، ەسمۇحان اعالاردى باعالاپ، قاسيەتىنە جەتىپ وتىرمىز با دەگەن ويدىڭ جانە تۋاتىنى بار. ءسوز ونەرىن قۋىپ الماتىعا وقۋ ىزدەپ كەلگەنىمىزدە الما قىراۋباەۆا، نۇرلان ورازالين، ۇلىقپان اسىلوۆ، الدان سمايىلوۆ، الىبەك تاۋاساروۆ سىندى كۋرستاس قىز-جىگىتتەر ستيپەنديامىزدان جىرىمداپ بيلەت الىپ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەمتەاترعا سپەكتاكل كورۋگە بارامىز. ساحناعا جاسىن سەكىلدى جارق-جۇرق ەتىپ ءاسانالى اعا، ءسابيت اعا، ىدىرىس اعا، رايىمبەك اعالار شىققان كەزدە بولەك الەمگە ەنگەندەي ەستەن تانىپ وتىرۋشى ەدىك.
ۋنيۆەرسيتەتتەگى گرامماتيكادان باستاپ، الەمدىك ادەبيەتتىڭ تەورياسىن وقىپ جۇرگەن ءبىز تەاترعا كەلىپ تياناقتالعانداي بولۋشى ەدىك. بيىل تەاتردىڭ 90 جىلدىعى، ءسابيت ورازباەۆتىڭ 80 جىلدىعى، ەكەۋىنىڭ دە تاريحى مەن قالىپتاسۋ كەزەڭىنەن سىر شەرتەتىن البومىن شىعارۋعا «ونەر» باسپاسى دايىن. ونىڭ ىشىندە سابەڭنىڭ سوناۋ 1950 جىلداردان بەرگى تۇسىرگەن فوتوسۋرەتتەرى دە توپتاستىرىلادى.
ادامزات ءومىر سۇرەر ىزگى ارماننان
بولماسا، نە ىزدەيدى بۇل جالعاننان؟
بايلىقتىڭ، باتىرلىقتىڭ ءبارى وپاسىز،
ايىرىلما، جالعىز حاقتان ۇلگى العاننان.
ءسابيت اعالار – شىن ونەرگە بەرىلگەن ساحابالار. ونەر، ساحنا ساحابالارى. اللا تاعالا اعامىزدى اق پەيىلىنە وراپ، حالىقتىڭ الاقانىندا ۇستاپ جۇرە بەرسىن!
دايىنداعان ايگۇل احانبايقىزى
