Búgin ónerdegi úlken tulǵalardyń biri, teatr tarlany, Qazaqstannyń halyq artısi, Memlekettik syılyqtyń ıegeri Sábıt Orazbaev 80 jasqa tolyp otyr. Qazaq óneriniń qarashańyraǵynda 58 jyldan beri qyzmet etip kele jatqan sahna saıypqyrany júzden artyq rol oınap, sahna sheberi atanyp, jyldarmen birge tulǵalyq tuǵyryn bekite tústi. Ulttyq, klassıkalyq jáne zamanaýı dramatýrgııanyń sahnadaǵy myq shegesi bolyp qalyptasty. Keshegi teatr tarlanbozdarynyń tálimin alyp, spektaklderde seriktesi boldy, endi mine, sol alyptar tobynyń sońǵy tamshy sarqytyndaı ózinen keıingi býynnyń ortasynda minezimen de, ónerimen de alabóten daralanady. Sahnada turyp qazaqtyń tilin, ǵajaıyp sózin kórermeniniń júregine jetkize bildi. Sol qunarly sóz qazaqtyń rýhyn kóterdi, mádenıetin asqaqtatty. Topqa túsip sóılese aǵytylǵan sheshen, qolyna dombyrasyn alsa arqalanǵan ánshi, segiz qyrly, bir syrly tolysqan tulǵanyń bir boıynda budan da basqa óneri jetip artylady. Teatr akterleri arasynda poezııany erekshe súıetin de, qońyr daýsymen óleńdi naqyshyna keltirip, maıyn tamyza oqıtyn da, qulaq quryshyn qandyryp, eski jyr-tolǵaýlardyń eń máıekti shýmaqtaryn taban astynda tógip-tógip salyp, tamsandyryp, tánti etetin de – Sábıt Qońyrbaıuly. Jan-jaǵyna shýaǵyn shashyp, ózin de, ózgeni de jylytyp júretin «Súıeý qarttyń» súıkimdi kelbeti jaıly ónerdegi serikteri men zamandas baýyrlary Ulttyq kitaphanada ótken mereıtoılyq kezdesýde aqtarylyp, keńinen áńgimeledi.
S.Orazbaetyń 80 jyldyq mereıtoıyna oraı ótken kezdesýdi kitaphana dırektory Álibek Asqarov júrgizip, akterdiń azamattyq jáne shyǵarmashylyq qyryna baılanysty jyly estelikter aıtty. Kesh barysynda derekti fılm kórsetilip, ánmen shashý shashyldy. Sábıt aǵamyzdyń sonaý bozbala shaǵynan bastap, birge bilim alyp, ónerge birdeı qanat qaqqan úzeńgiles áriptesteri men zamandastarynyń júrekjardy lebizin ózderińizben bólisýdi jón kórdik.
Asanáli Áshimov, KSRO halyq artısi:
Men, Sábıt jáne Raıymbek – úsheýmiz jubymyz jazylmaıtyn joldas boldyq. Birge oqýǵa tústik, birge júrdik, teatrǵa da birge keldik. Úılengende bir-birimizge kúıeý joldas boldyq, balalarymyz dúnıege kelgende perzenthanadan birge shyǵarysyp aldyq, úı alǵanda ózimiz baspanaly bolǵandaı júregimiz jaryla birge qýandyq. Analarymyzdy Almatyǵa kóshirip ákelip, qolymyzǵa alyp, aq batasyn estidik. Aldymen Sábıt anasyn alyp keldi, ol kisiniń 80-ge jaqyndap qalǵan kezi eken, meniń anam qyryqtyń ústine jańa shyqqan shaǵy, ol kisige qyzyndaı boldy. Sóıtip bizdiń analarymyz da teń qurbydaı bir-birimen aralasyp ketti. Bizdiń basymyzdaǵy bolmashy jaqsylyqqa birge qýanatyn, qateligimizdi estise, birdeı qynjylatyn. Biz osyndaı dostar boldyq. Sahnaǵa shyǵatyn kúni, spektaklge úsh anamyz da qazdaı tizilip kelip, oıynymyzǵa kirpik qaqpaı qarap otyratyn. Kınoǵa túsip júrip, sabaqty molynan jiberip alǵan men, 3-kýrsta oqýdan shyǵyp qaldym. Oqýdan shyqqan stýdent jataqhanadan da, stıpendııadan da aırylady. Sonda men Sábıttiń bir bólmeli jataqhanasynda anasy ekeýimen jarty jyl birge turdym. Anasy qas-qabaǵyma qarap, baryn aýzyma tosty, meni jaqsy kórdi. Mine, sol stýdent kezimizden, 16-17 jasymyzdan birge júrý, ár oınaǵan rolimizdiń kýási bolý ekiniń birine mańdaıyna jazylmaǵan tarıhı jaıt dep bilemin.
Qaljyńym jarasqan, ónerdiń alamanynda tize qosyp qatar shapqan Sábıt týraly aıtarym kóp. Dosym týraly estelikterim jazǵan kitabymda da bar. Áli de jazarmyn. Ónerde tiresetin seriktesiń myqty bolsa ǵana, ósesiń. Ekeýi sonda ǵana ósedi. Sábıt, Raıymbek, Esbolǵan, Ánýar, Ázirbaıjan, bárimiz bir top bolyp, quıysqan túıistirip qatar shaptyq. Bir-birimizdi ósirdik. Biz Ázirbaıjannyń qoıǵan spektaklderi arqyly óstik, bizben birge Ázirbaıjannyń ózi de ósti.
Ómirzaq Aıtbaev, akademık:
Sábıt – meniń zamandasym. Aýyldan qara sıraq-sary sıraq kezimizden kelip, Almaty shaharynda tanysyp, tabystyq. Sábıt pen Asanáli ónerge ketti, men ǵylymǵa kettim, biraq baılanysymyzdy úzbeı, habarlasyp turdyq. Bulardyń ár qadamyna qýanyp, ár tabysyna maqtanyp, ár jetistigine syrtynan súısinip júrdim. Áli kúnge osylaı. Sábıt 80 jasqa ádemi keldi. Qazaqtyń abyzy sııaqty bolyp keldi. Qazaqtyń tilin Sábıtteı meńgergen adam kemde-kem. Boıynda qazaqtyń rýhy bar. Sahnada turyp sańqyldaǵan úninen qanattandyq. Artıst paryzynyń oryndalýy degen – osy.
Núketaı Myshbaeva, Qazaqstannyń halyq artısi:
Biz Sábıt ekeýmiz túıdeı qurdaspyz. Qurdasym ǵana emes, kýrstasym. Sákeńmen 61 jyldan birge kele jatyrmyn. Mańǵaz, salmaqty jigit boldy. Bir ıyǵyna fotoapparatyn, bir ıyǵyna dombyrasyn asyp alyp júretin. «Oıbaı, myna Sábıttiń fotoapparaty bar eken, sumdyq baı jigit shyǵar» dep oılaıtynbyz qyzdar jaǵy. Ol zamanda fotoapparat degenińiz tym qat dúnıe, ekiniń birinde bola bermeıtin qymbat buıym edi. Sóıtsek, qolynda qart anasy bar, ózi páterde turady, fotoapparat onyń kúnkórisiniń bir kózi eken ǵoı. Sodan ınstıtýtty támamdap, Raıymbek Seıtmetov, Farıda Sháripova, Matan Muratalıev, Raýshan Áýezbaeva, Sábıt Orazbaev jáne men, alty kýrstas M.Áýezov teatryna jumysqa qabyldandyq. Kóp spektaklde Sábıt ekeýmiz sahnalas boldyq. Sábıtpen oınaý ońaı emes edi. Óresi de, óneri de bıik ekeni bilinetin. Grım bólmesiniń tusynan qaı ýaqytta ótip bara jatsaq ta, Sábıttiń án aıtyp otyratynyn estıtinbiz. Dombyrasyn qolynan tastamady. Sábıt eńbekqorlyǵynyń arqasynda qadir-qasıetin joǵaltpaı abyroı-bedelge ıe bolǵan jigit. Óz basym osyǵan rıza bolamyn.
Esmuhan Obaev, Qazaqstannyń halyq artısi, professor:
Sábeńe tań qalamyn. Tanymaıtyn adamy joq jáne bul kisini tanymaıtyn adam joq. Halyqtyń azamaty. Baq qonǵan adam. Kásibin tańdaýda da, jar tańdaýda da qatelespegen. Úılesimge qurylǵan otbasysy árkimge úlgi. Balalary ónerge de, ǵylymǵa da qyzmet etip júr, urpaǵynyń aldy shetelde turady. Soǵan qaramastan óte qarapaıym jandar, úıine kirerde tabaldyryqty «bisimillá» dep attaýdy umytpaıdy. Nıetine qaraı tamasha taǵdyr keshti. Mándi, sándi, maǵynaly. Osydan artyq baqyt bar ma adam úshin? Qudaı osy baǵynan aıyrmasyn.
Erlan Bilálov, M.Áýezov teatrynyń dırektory:
Sábıt aǵanyń azamattyǵyn, adamgershiligin, parasat-paıymyn árqashan joǵary baǵalaımyn. Erekshe darynymen, mańdaı terimen, kisilik qadir-qasıetiniń ozyqtyǵymen búgingi bıigine jetip otyrǵany keıingi tolqynǵa úlgi bolsa ıgi. «Balalar osy esterińde bolsyn» dep, nıetti jaqsylyqqa buryp júrýdi, meıirbandyqtan qol úzbeýdi teatrǵa birinshi kelgen kúnnen bastap úıretti. Aǵamyzdyń aıtqan osy bir aýyz jaqsy sózi kúni búginge deıin jadymyzda jańǵyryp turady. Úlkenge izetti, kishige peıildi, aqyl-keńesin bıik parasatpen, asqan mádenıetpen aıta biletin aǵamyzdy nege abyz dep aıtpasqa, bul minezin nege maqtan tutpasqa? Sábıt aǵanyń pikir-paıymy, túr-tulǵasy, ómirge kózqarasy, kirlenbegen júreginiń tazalyǵy árdaıym meni tań qaldyrýmen keledi. Ǵıbrat syılaıdy. Áńgimelessem, rahattanamyn. Oıynyn kórsem, shabyttanamyn. Sábıt aǵanyń búgingi mereıli qýanyshy – alty alashtyń, qazaq óneriniń qýanyshy.
Áshirbek Kópishev, «Óner» baspasynyń dırektory:
Qasıetti Quranda: «Adamzat balasy, seniń taǵdyryń – peıilińnen» degen sóz bar. Demek kúlli adamzattyń da, ony quraıtyn jeke adamnyń da taǵdyry peıilge táýeldi eken. Asan Qaıǵy babamyz:
Eı bóriler, bóriler,
Bórimin dep júrerler.
Árbireýdiń balasy
Altaý bolar, bes bolar
Ishinde abadany bir bolar.
Abadannan aırylsa,
Árbireýdiń balasy
Árbir ıtke jem bolar,– deıdi.
Osy óleńniń órinen tolǵasaq, «Abadan qansha qaldy, tarlandardyń sońǵy tuıaǵynan kim qaldy?» degen suraq týady. Úrker juldyzdyń alǵashqy shamshyraǵy Seraǵańdar, Qallekı, Qapandar kóshkennen keıin alyptar tobynyń irgesi setinep, orta oısyrap qalǵandaı bolǵany ras. Sol shaqtalyp qalǵan shaǵyn ortada júrgen Asanáli aǵa, Sábıt aǵa, Núketaı apaı, Esmuhan aǵalardy baǵalap, qasıetine jetip otyrmyz ba degen oıdyń jáne týatyny bar. Sóz ónerin qýyp Almatyǵa oqý izdep kelgenimizde Alma Qyraýbaeva, Nurlan Orazalın, Ulyqpan Asylov, Aldan Smaıylov, Álibek Taýasarov syndy kýrstas qyz-jigitter stıpendııamyzdan jyrymdap bılet alyp, M.Áýezov atyndaǵy akademteatrǵa spektakl kórýge baramyz. Sahnaǵa jasyn sekildi jarq-jurq etip Asanáli aǵa, Sábıt aǵa, Ydyrys aǵa, Raıymbek aǵalar shyqqan kezde bólek álemge engendeı esten tanyp otyrýshy edik.
Ýnıversıtettegi grammatıkadan bastap, álemdik ádebıettiń teorııasyn oqyp júrgen biz teatrǵa kelip tııanaqtalǵandaı bolýshy edik. Bıyl teatrdyń 90 jyldyǵy, Sábıt Orazbaevtyń 80 jyldyǵy, ekeýiniń de tarıhy men qalyptasý kezeńinen syr shertetin albomyn shyǵarýǵa «Óner» baspasy daıyn. Onyń ishinde Sábeńniń sonaý 1950 jyldardan bergi túsirgen fotosýretteri de toptastyrylady.
Adamzat ómir súrer izgi armannan
Bolmasa, ne izdeıdi bul jalǵannan?
Baılyqtyń, batyrlyqtyń bári opasyz,
Aıyrylma, jalǵyz haqtan úlgi alǵannan.
Sábıt aǵalar – shyn ónerge berilgen sahabalar. Óner, sahna sahabalary. Alla taǵala aǵamyzdy aq peıiline orap, halyqtyń alaqanynda ustap júre bersin!
Daıyndaǵan Aıgúl AHANBAIQYZY
