ءومىرىم قالىپتى ارناسىمەن اعىپ جاتقان ادەمى ۋاقىتتا الماتىنىڭ مازاسىز تىرشىلىگى شارشاتقاندىقتان با، الدە ۇلكەن شاھاردىڭ قاپىرىق اۋاسىنان تۇنشىققاندىقتان با بىلمەيمىن، كوڭىلىمدى كىر باسقانداي بولىپ، قالانىڭ شاڭ-توزاڭىنان سىلكىنۋ ءۇشىن ارقاعا كەتكىم كەلدى.
سارعايىپ، ءۇمىتتىڭ وتى سونۋگە اينالعان كۇندەرىمنىڭ بىرىندە اياق استىنان ارمانىم ورىندالىپ، جۇمىس بابىمەن استاناعا اۋىستىم. بالاشا قۋانىپ، ىشتەگى قۇيىن-سەزىمىمدى باسا الماي، ءبىر پەريزات كۇي كوڭىلىمدى شالقىتىپ، بوكتەردەن سوققان سامال جەلدەي بويىمدى سەرگىتىپ تاستادى.
ايتپەسە، سوڭعى جىلدارى سايىن دالامنىڭ ديدارىن ساعىنعاندا ءبىر جۇمباق سەزىم جۇرەگىمدى ەلجىرەتىپ، ءتۇن ۇيقىمدى ءتورت ءبولىپ، بەرەكەمدى قاشىرعان ەدى. داۋىل سوققاندا تەكەمەت قىردىڭ شاڭى اسپانعا كوتەرىلىپ، ساباسىنا ءتۇسىپ تىنىشتالعاندا، تەڭىزدەي تولقىپ جاتاتىن ارقانىڭ ساحاراسىن ويلاعانىمدا اباي اتامدى دا ەسىمە الىپ، شىعارمالارىن قايتالاپ وقىپ، جىلدار وتكەن سايىن ونىڭ رۋحىن تانۋعا جاقىنداي تۇسكەنىمدى تۇسىنگەندەي ءحالدى باسىمنان كەشتىم. ويلارى ءبىر-ءبىر قارالىقتاي ۇلى اقىننىڭ كىتابىن قولىما العانىمدا سايىن دالامنىڭ ءبىر جۇتىم تازا اۋاسى بولمەمە كىرىپ كەتىپ، جۋسان ءيىسىن قۋىپ اكەلگەندەي اسەردىڭ بەسىگىنە بولەيتىن. شىعارمالارىن وقىعان سايىن ىلعي دا مەنىڭ كوزىمە اباي – ۇزاققا سوزىلعان قاراڭعىلىقتى مويىنداپ قويعان قازاق ساحاراسىن كەنەتتەن ارايلاندىرىپ جىبەرگەن، قاپاس تۇنەكتى جارىپ شىققان، جارىعى كوز تايدىراتىن نۇرلى كۇندەي بولىپ ەلەستەيتىن.
قىزىق! استاناعا قونىس اۋدارعاننان كەيىن ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ قايتادان الماتىمدى ساعىنىپ، ءتىپتى، باۋىر باسىپ قالعان جەتىسۋدىڭ اسقار تاۋلارى تۇسىمە كىرىپ، تاعى دا سايابىرساعان كوڭىلىمنىڭ تىنىشتىعى بۇزىلدى. ەندى مەن ابايدان گورى ەلەسى الىستاعى جۇلدىزداي جىلتىلداعان مۇقاعاليدى ءجيى-ءجيى ويلاپ، بۇرىن-سوڭدى بولماعان تولقۋلار سانامدى شىرماپ، ساعىنىشتىڭ شىن كاۋسارىن تاتقىزىپ، اقىنعا دەگەن باياعىدان دا كۇشتى ماحاببات بويىمدا بۋىرقانىپ ويانىپ كەتتى. سۇيىكتى اقىنىمنىڭ جىر جيناعىن سۇراتىپ الىپ، ولەڭدەرىمەن قايتا سىرلاسىپ، ماۋقىمدى باسقانىمدا عانا وزەگىمدى ورتەگەن وتتى سوندىرگەندەي بولىپ، ساباما ءتۇستىم. كوڭىلىم بوساپ، مۇقاعالي ولەڭدەرىنىڭ قوڭىر اۋەنى جۇرەگىمنىڭ نازىك تالشىقتارىن دىرىلدەتىپ، شەرىمدى قوزعاپ، تاعى دا جانارىم جاسقا شىلاندى.
ماحاببات پا؟
ماحاببات بولعان مەندە.
ءجيى بارعام اققۋلار قونعان كولگە.
ال، قازىر توڭعان جۇرەك، سولعان كەۋدە.
عاشىقتىق پا؟
عاشىق تا بولا بىلگەم.
ءبىر-اق جانعا عاشىقپىن بالا كۇننەن
جانىممەنەن سۇيەمىن، جانارىممەن.
ساعىنىش پا؟
قالاي ونى تاۋىسا الامىن.
ساعىنعامىن، شولدەگەم، اڭساعامىن،
اقىرى شارشاعامىن، شارشاعامىن.
ارقانىڭ ءاپايتوس دالاسىنداعى سۇلۋ شاھاردا، ەرتەگى ءومىرىن ەسىنە ءتۇسىرىپ وكسىگەن كوڭىلىمدى مۇقاعاليدىڭ جىرلارىمەن جۇباتىپ، كەڭسايدا جاتقان تالاي ارىستاردىڭ ارۋاعى قورعاعان بيىك تاۋلاردىڭ ورتاسىندا قالىپ قويعان كەربەز قالامدى ساعىنعان كۇندەرىم سىناپتاي سىرعاناپ وتە بەردى.
قاراشادا ىسساپارمەن الماتىعا بارۋعا جولىم ءتۇستى. بالا كۇنىمدە اياعىم توپىراعىنا تيگەندە باۋىرىنا باسىپ، انالىق ماحابباتىمەن الديلەگەن مەكەنىمە جەتكەنىمدە كوڭىلىم الىپ-ۇشىپ، وسى قالاعا تۇڭعىش كەلە جاتقان كەزىمدەگىدەي تولقىعانىم-اي! كوزىمدى كىرەۋكە مۇڭنىڭ كىربىڭى شالىپ، قىرىقتىڭ قىرقاسىنان اسقان شاعىمدا ءالى ءسابي كەزىمدە كەتىپ قالعان مەكەنىمە، دانىشپانداي تەرەڭ، ءارى جومارت دالاما، اق كودەلى ادەمى ولكەمە اكەمنىڭ ارۋاعى شاقىرىپ اكەلگەنىمەن، انامنىڭ قۇشاعىنداي ىستىق، ءارى مەيىرىمدى جەتىسۋ جەرىنىڭ قامقور شەشەمدەي بولعانىن سوندا عانا جان-تانىممەن ءتۇسىندىم. كوڭىلىم قايتا قۇلازىپ، جەتىمسىرەگەن جۇرەگىم ابايسىزدا قاقپانعا تۇسكەن قاسقىرداي قينالىپ، ۇلىپ قويا بەردى.
تولقىن-كوڭىل توقىراپ، تاۋسىلۋى-اي،
تاسىپ-تاسىپ باسىلعان تاۋ سۋىنداي.
جەتىم جۇرەك جاستىقتىڭ جۇرتىندا قاپ،
ۇليدى كەپ ءبورىنىڭ قانشىعىنداي.
قىرىق كۇزدىڭ قىرقادا بۇلتى اۋنايدى،
قىرىق كوكتەم كەلسە دە جىلىتا المايدى.
قىلىن شەرتسەڭ كۇمبىرلەپ كۇي توگەتىن،
قىرت كوڭىلدەن بۇل كۇندە دىم تامبايدى.
قىرقاسىنا شىققاندا قىرىق بەلدىڭ،
مويىنىمدى ارتىما بۇرىپ كوردىم.
جاتىر ەكەن جيىرما مەكەنىندە،
مەن نەسىنە قىرىقتى قۋىپ كەلدىم
پوەزدان تۇسكەنىمدە جاڭبىر قۇيىپ، الماتى مەنى جىلاپ قارسى الدى. كۇننىڭ سالقىندىعىنان ەمەس، كوڭىلسىز قارسى العان قالانىڭ سۋىقتىعىنان دەنەم توڭىپ، تۇلا-بويىم قالشىلداپ كەتتى. كوشەدەگى ساپ تۇزەگەن اعاشتار دا، مۇڭايعان ۇيلەر دە، قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي قۇجىناعان حالىق تا، شاباقتاي شورشىعان كولىكتەر دە مەنى تانىماعانداي ءومىر-وزەننىڭ تولقىنىمەن اعىپ بارادى.
و، الماتى-اناشىم! جۇرەگىم قۋانىشتان جارىلا جازداپ، سوناۋ بالالىق شاعىمدا قۇلىنىڭداي قۇراۋلاپ جەتكەنىمدە جازدىڭ جايماشۋاق كۇنىندەي جادىراپ قارسى الىپ، باۋىرىڭا باسقانداعى ىستىق قۇشاعىڭ قايدا كەتتى؟ نەگە سالقىن بولىپ باراسىڭ جىلدان-جىلعا؟ تالشىبىقتاي بۇرالعان قازاقتىڭ ارۋ قىزدارىنىڭ كوركىندەي ءايبات كەلبەتىڭدى كىم ايعىزداعان؟ جۇپار ءيسىڭدى كىم لاستاعان؟ مەنى كورگەندە قىرشىن كەتكەن قوس ۇلى ەسىنە ءتۇسىپ، كوزىنىڭ جاسىنا ەرىك بەرىپ توقتاتا المايتىن بايعۇس اجەمدەي جۇرەگىمدى اۋىرتىپ، نەگە جىلاي بەرەسىڭ، الماتى؟
ساندالعانى-اي سانامنىڭ سان ءبولىنىپ،
تامىرىمدا تۋلايدى قان جەلىگىپ.
بارا جاتىر كولشىكتەر كولگە اينالىپ،
بارا جاتىر توبەلەر تاۋ كورىنىپ.
قۇمدى قۇشقان قۋ تاقىر باققا اينالىپ،
سۋىق اياز كۇيدىرگەن وتتاي قارىپ.
ءالسىز جۇرەك ءال جيىپ الاتىنداي،
اراگىدىك لىپ ەتىپ، توقتاي قالىپ.
تاس كوشەگە تابانمەن سىنا قاعىپ،
قايدا اسىعىپ بارادى مىنا حالىق؟
ابىر-سابىر اعىلعان ادامدارعا
ايعاي سالعىم كەلەدى تۇرا قالىپ.
وتىز جىل وسكەن اسەم قالاما ەمەس، باسقا شاھارعا، ءتىپتى بوتەن ەلگە كەلگەندەي كوڭىلىم قۇلازىپ، جاپىراقتارى تونالعان اعاشتاي قامىعىپ، ۋاقىتتىڭ ۋلى تىكەنەگى جانىمنىڭ جاراسىنا ءتيىپ كەتىپ، سىزداتىپ بارادى. قۇددى باقىتتىڭ كوبەلەگىن قۋعان - بالالىق شاعىم، بوزبالا داۋرەنىمنىڭ ەسىگىن قاققان- تاعدىرلى ماحابباتىم بولماعانداي، زاماننىڭ داۋىلىمەن الىستىرىپ قويعان جاستىق ءومىرىمنىڭ قىزىعى بۇل قالادا وتپەگەندەي الماتى ماعان سالقىندىق تانىتىپ تۇر.
جۇدىرىقتاي جۇرەگىم عانا ارمان قۋعان جىلدارىمنىڭ ءبارىنىڭ دە وسى قالادا ۇيا سالعانىن ۇمىتپاي، سول ادەمى عۇمىرىمدى كورگىسى كەلىپ كەۋدەمنىڭ قاقپاسىن ۇرىپ قويادى. ىستىق قونىسىنا كەلگەنىن سەزگەن قايران جۇرەگىم عانا ول قارلىعاش-داۋرەننىڭ باسىمنان ۇشىپ كەتكەنىنە ءالى سەنبەي، مازامدى الىپ دۇرسىلدەيدى. سالقىن نوسەر كوشەدە ەمەس، ارمان قۋىپ شارشاعان مەنىڭ كۇزگى كوڭىلىمدە قۇيىپ تۇرعانداي بولىپ، ساتىرلاپ جاۋعان مونشاقتارى كوڭىل تەرەزەمنىڭ اينەگىن سىندىردى.
ارمان-اي، اكەتتىڭ-اۋ تىم الىسقا،
اكەتتىڭ-اۋ!
قايعى ما، قۋانىش پا؟!
انشەيىن اۋرە بولىپ ءجۇرمىن بە، الدە
ازىرگى كوڭىل جىقپاس جۇبانىشقا؟!
ارمان-اي!
ورىندالار بولارمىسىڭ،
قولىما قالاي ەتسەڭ قونار قۇسىڭ؟
الدە سەن ءار قيادان ءىز سوقتىرعان
ولجاسىز، وپىعى مول سونارمىسىڭ؟
قۇدايىم-اۋ! سولىعى ءبىر باسىلماي، جۇيرىك تۇلپارداي جەتكىزبەگەن سول ارمان قايدا جوعالىپ كەتتى؟ نەگە جاس كۇنىمدەگىدەي كوڭىلىمدى الداپ، ويناقتاپ شىقپادى الدىمنان؟ بەتىن ءاجىم باسقان الماتىممەن بىرگە ونىڭ دا داۋرەنى ءوتىپ، قارتايعانى ما؟ مۇمكىن كوڭىلىمنىڭ تەڭىزىندە كەربەز اققۋداي قالقىعان ادەمى ارماندارىمنىڭ بولعانى وتىرىك شىعار؟ مۇمكىن ونىڭ ءبارى كورگەن ءتۇس شىعار؟ الدە وسىنىڭ ءبارى بوتەن بىرەۋدىڭ باسىن مۇنارلاعان ساعىم بۇلتى ما ەكەن؟
جو، جو، جوق. بولعانى انىق! ايتپەسە، نەگە دۇنيەنىڭ جالعاندىعىن، قوعامنىڭ قاسىرەتىن، زاماننىڭ زالىمدىعىن، تاعدىردىڭ وپاسىزدىعىن كورە-كورە بارىنەن ءتۇڭىلىپ شارشاعان مەنىڭ عازيز جۇرەگىم سەنى قايتادان كورگەندە بوتاداي بوزداپ، جىلاپ قويا بەردى الماتىم؟ ايتپەسە، نەگە مەن قانشاما جىلدار ءوتىپ، تالاي ءۇمىتىمنىڭ شىراعى سونسە دە ومىرىمە التىن شۋاعىن شاشقان مۇقاعالي ساۋلەسىنىڭ بولعانىن ۇمىتا المايمىن؟ ايتپەسە، نەگە مەن ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا، جارىق ىزدەگەن جىندى كوبەلەكتەي، سول ارماندارىمدى ساعىنىپ ۇلى اقىننىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ الدىنا كەلىپ تۇرمىن؟ ايتپەسە، نەگە مەنىڭ بۇگىنگى كۇننىڭ قارا سۋىعىنان مۇزداعان جانىم، سەنىڭ تاس ءمۇسىنىڭنىڭ الدىنا كەلگەندە عانا جىلىپ سالا بەردى، اقىنىم؟ ايتشى، نەگە؟
دەنەم جاۋراپ، جازدىڭ جىلى شۋاعىن اڭساعان كوڭىل-كۇيمەن مۇقاعالي ەسكەرتكىشىنىڭ الدىندا تاعى دا ءبىر كۇزدى شىعارىپ سالىپ تۇرمىن. كۇننىڭ كەنەتتەن سۋىپ كەتۋى قىستىڭ تاياپ قالعانىن اڭعارتقانداي. تۇلا بويىمدى توڭدىرعان كۇزدىڭ سالقىن تۇنىندە الىسقا كوزىمدى تىگىپ، تاۋدىڭ ارعى جاعىنا باتقان جارىق كۇن عۇمىرىمنىڭ بارلىق قۋانىشىن وزىمەن بىرگە ارقالاپ اكەتكەندەي، كەلمەسكە كەتكەن ەرتەگى ءومىرىمدى ارمانداپ قايتا-قايتا كۇرسىنىپ قويامىن.
جارقىراپ شىعىپ،
قالتىراپ بارىپ باتار كۇن.
قىسقارىپ قالار تاۋلىگى ۇزاق ساپاردىڭ.
كۇن باتقان جەرگە،
قوسىمدى مەن دە اپاردىم،
كۇنمەنەن بىرگە دامىلداپ مەن دە جاتارمىن.
ءومىرىم مەنىڭ!
كۇنمەنەن بىرگە جىلجىعان،
وتە بەر جايلاپ،
نەسىنە ساعان قىنجىلام.
اشىلىپ كۇنمەن،
كۇنمەنەن بىرگە تۇنجىراپ،
كۇنمەنەن كۇلىپ،
جىلاسا بىرگە تۇر جىلاپ.
ارينە، جاسىم ۇلعايا باستاعاندىقتان ءدال بۇگىن ماعان ابايدان ىستىق، ءارى جاقىن كەمەڭگەر جوق. شاماسى پوەزيا پاتشاسى تەك مەنىڭ عانا ەمەس، كەمەلدىككە جەتىپ، جۇرەك سابىرلىلىعىنا، جان تازالىعىنا سۋساعان، اقىلىندا ساۋلەسى بار كەز-كەلگەن قازاقتىڭ ءومىرىنىڭ ءولىاراسىندا ىزدەپ باراتىن - رۋحاني مەشىتى بولسا كەرەك.
دەگەنمەن، اللانىڭ جۇرەگىندەي جارقىراعان سول ۇلى عيباداتحاناعا كىرەرىمنىڭ الدىندا، جاستىعىمدى ارايلاندىرىپ، تاڭعاجايىپ شۋاعىن شاشقان مۇقاعالي ساۋلەسىنىڭ مەنىڭ ومىرىمدە بولعانىن قالايشا ۇمىتا الامىن؟ قالايشا؟ ءتىپتى، الاپات سەزىمنىڭ تاسقىنىمەن تەرەڭدە جاتقان مۇڭىمدى قوپارىپ تاستاعان مۇقاعاليدى، ەلجىرەگەن جاستىق جۇرەگىممەن ابايدان دا ارتىق سۇيگەن كەزدەرىمنىڭ دە بولعانى راس قوي.
مۇقاعاليدى جۇلدىزداردان دا جوعارى كوتەرگەن كوڭىلىم مەن سول جىلدارداعى اقىندى قۇلاي سۇيگەن ماحابباتىم ءۇشىن مەنىڭ بايعۇس جۇرەگىمدى جازعىرۋعا بولا ما؟ نەگە مەن بۇل شىندىقتى جۇرتتان جاسىرۋعا ءتيىسپىن؟ سەزىمىمنىڭ باقشاسىندا قاۋىزىن اشقان ادەمى گۇلدەرىمدى ابايدان بۇرىن رۋحىنىڭ نۇرىمەن ايالاعان دا مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ ساۋلەسى ەمەس پە ەدى؟
ەندى سول ساعىم-باقىتتىڭ اسپانداعى ەلەسى اياۋلى اقىنىمدى ەسىمە تۇسىرتكىزىپ، الىستان قولىن بۇلعاپ، كوڭىلىمدى الداپ مەنى وزىنە شاقىرعانداي بولادى. سول ادەمى ساعىمعا تەلمىرگەن كوڭىلىم، سونىڭ ءبارىنىڭ دە وتىرىك ەلەس ەكەنىن بىلە تۇرا، نەگە الدانا بەرگىسى كەلەدى وعان؟ تۇسىنبەيمىن.
الداما مەنى، اق ساعىم،
ارباما مەنى الىستان،
وزىمشە مەن دە پاتشامىن،
وزىمشە مەن دە دانىشپان.
الداعىن، مەنى ارباعىن،
جالعاندى كەزەر جوق جايىم.
سىباعا سەنەن العانمىن،
ىلەسسەم ەندى وڭبايىن!
الدانىپ ساعان تاۋ اسىپ،
الدانىپ ساعان قۇم باستىم.
حايۋاندارمەنەن ساناسىپ،
ايداھارلارمەن سىرلاستىم.
تۇياعى كۇيگەن قۇلاننىڭ
شولدەردە مەنى قالدىردىڭ،
ىسقىرعان ۋلى جىلاننىڭ
ۋىمەن سۋسىن قاندىردىم!
ارباما ەندى،
الدادىڭ!
الدانىپ ساعان بارامىن.
اداسىپ ساعان بارعامىن.
اداسىپ ولمەي جاپاندا،
قالايشا ءتىرى قالعانمىن؟!
باتىستىڭ دانىشپانى ەمەرسون ءبىر سوزىندە ادامدى تازاراق، ءارى قاھارمان ەتەتىن دۇنيەنى عانا پوەزياعا جاتقىزۋعا بولاتىنىن قاداپ ايتىپتى. اقيقات سولاي بولسا، نەگە ءبىز مۇقاعالي جىرلارىنىڭ – ءسابيدىڭ كوز جاسىنداي شىنايىلىعىمەن تازالىققا تاربيەلەگەن، اقىندىق قۋاتىمەن - بويىمىزداعى قاھارماندىق رۋحتى وياتقان زامانىمىزدىڭ ەڭ ۇلى ساۋلەسى بولعانىن ايتا الماي كەلەمىز؟
اسىرەسە سۇلۋلىقتى ىزدەپ باسى اينالعان ءبىزدىڭ ۇرپاقتىڭ اياۋلى اقىندى باۋىرمالدىق ماحابباتپەن ءسۇيىپ، جاس جۇرەگىمىزدىڭ تالپىنىپ ساۋساعىن جايىپ، ونى ەڭ جاقىن ادامىمىزداي جاقسى كورگەنىمىز وتىرىك ەمەس قوي. ەندى وقىرمانعا، ولەڭدەرىنىڭ سيقىرىمەن جانىمىزدى ارباعان مۇقاعالي پوەزياسىن مەنىڭ جانە مەنىڭ زامانداستارىمنىڭ نەگە ەرەكشە سۇيگەنىنىڭ سەبەبىن، شامام جەتكەنشە ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە تىرىسىپ كورەيىن.
***
ءبىر جالت ەتكەن تۇستەي بولىپ بالالىق شاق تا، بوزبالا داۋرەن دە زىمىراپ وتە شىعىپ، مەكتەپتى ءبىتىرىپ 1985 جىلى ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا ءتۇستىم. ءار ايماقتان اعىلعان جاستارمەن تانىسىپ، باسىمدى شىركوبەلەك اينالدىرعان دۋماندى، قىزىقتى كۇندەر باستالىپ كەتتى. تەك اندا-ساندا ماحاببات ەسىمە تۇسكەندە عانا، جىلاننىڭ ۋلى تىلىندەي اششى وكىنىش جۇرەگىمدى جالاپ، ءبىر وكسىتىپ كەتەتىن. ونداي كەزدەردە مەن سىزداپ كەتكەن جارامدى ەمدەۋ ءۇشىن، ادەبيەتتەن جۇبانىش تابۋعا تىرىساتىنمىن. بىراق ول جىلدارى تەك مەنىڭ عانا ەمەس، الماتىعا كەلگەن جاستاردىڭ ءبارىنىڭ دە ادەبيەتكە دەگەن ىقىلاسى بولەك، قىزىعۋشىلىعى كۇشتى ەدى.
اكەم اقىن بولعاندىقتان مۇقاعالي جونىندە قاتارلاستارىمنان گورى كوپ بىلەتىنىمە سەنىمدى ەدىم. ارمان اۋىلىنىڭ شاڭىن بۇرقىراتىپ الماتىعا جەتكەن ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن جىگىتتەرمەن سويلەسە كەلە، ولەڭدەرىن وقىعانىم عانا بولماسا مۇقاعاليدىڭ ءومىرى تۋرالى تۇك بىلمەيتىنىمە كوزىم جەتتى. اقىندى ەرەكشە سۇيەتىن زامانداستارىمنىڭ اۋزىنان ەستىگەن اڭىز-اڭگىمەلەر اۋزىمدى اشقىزىپ، كوزىمدى جۇمعىزىپ، پوەزيا تورەسىنىڭ شىعارماشىلىعىنا دەگەن قۇشتارلىعىم مەن ىنتىزىرلاعىم بۇرىنعىدان بەتەر ارتا ءتۇستى.
«ەگەر ناعىز اقىن بولعىڭ كەلسە، ءوزىڭ تۋرالى اڭىز تۋعىزا ءبىل» دەگەن ەكەن، ءومىردى بىزدەردەن گورى تەرەڭىرەك بىلەتىن پلاتون اقساقال. شىندىعىندا دا ساعىم-ارماندى قۋعان ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە ول جىلدارى اقىننىڭ پوەزياسىنان گورى، ەڭ الدىمەن ونىڭ اڭىز-بەينەسىنە عاشىق بولدىق.
تاعدىرى قيىن، مىنەزى شاتاق مۇقاعالي حاقىندا ول ۋاقىتتارى ءباسپاسوز بەتىندە اسا كوپ اڭگىمە ايتىلا قويماعانىمەن، ەل سان-ساققا جۇگىرتىپ تاراتقان، كەيدە ءتىپتى، ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى كەلەتىن ءتۇرلى-ءتۇرلى اڭىزدار، سىمسىز تەلەفون ارقىلى جۇرتقا جەتىپ، حالىقتىڭ اقىنعا دەگەن ەرەكشە ماحابباتىن سىلكىپ وياتتى. ال، ەلدىڭ ماحابباتى مۇقاعالي اقىن جونىندە كۇندە ءبىر اڭىز تۋعىزىپ جاتتى.
مۇقاعالي ءبىر كۇنى شالقىپ، جازۋشىلار وداعىندا جۇرەدى. اششى سۋسىننان ۇرتتاڭقىراپ العان ونى كورىپ قالعان بىرەۋ «مىناۋ ماسكۇنەم وداققا قايدان كىرىپ كەتكەن. قۋىپ شىعىڭدار تەز!» دەپ اقىندى قورلاپ، نامىسىنا تيەدى. سوندا مۇقاعالي «ەي، قاقپاس! مىناۋ تاۋداي دەنەممەن توبەڭە كەلىپ تونەيىن بە، سەنىڭ؟ ۇستىڭە الاتاۋ قۇلاعانداي سەزىنەرسىڭ!» دەپ ونىڭ مىسىن باسقان كورىنەدى. ەندى ءبىر اقىننان ەستىگەن اڭگىمەمدە مۇقاعالي اسا سىپايى، بىلاپات ءسوز اۋزىنان شىقپايتىن، وتە مادەنيەتتى ادام رەتىندە سيپاتتالادى. ول مۇقاعاليدى ىزدەپ ۇيىنە بارعاندا ونىڭ ابىر-سابىر بولىپ ساسقالاقتاپ، ولەڭ ولكەسىندە ءالى تانىلىپ تا ۇلگىرمەگەن وزىنە جىر سۇلەيىنىڭ قالاي قۇرمەت كورسەتكەنىن، تاعى ءبىر كەزدەسكەندە كينوعا اپارىپ، ليموناد ساتىپ اپەرگەنىن اڭگىمەسىنىڭ مايىن تامىزىپ تۇرىپ ايتىپ بەرگەن. (اقىن جونىندەگى ايتىلاتىن وسىنداي اڭگىمەلەرگە قۇلاعىمدى تۇرە ءجۇرىپ، كەيدە سولاردى سالىستىرىپ، مۇقاعاليدىڭ ومىردە قانداي ادام بولعانىن تۇسىنە الماي باسىم قاتاتىن. ول كىم؟ قوعامداعى ادىلەتسىزدىكتەرگە نارازى بۇلىكشى-بۋنتار ما، الدە ادامداردىڭ مەيىرىمىن ءزارۋ بولىپ وتكەن بايعۇس اقىن با؟) ونىڭ سىرتىندا مۇقاعالي دۇنيە سالسا دا جىرلارىنا عاشىق بولىپ زيراتىنا بارىپ جۇرگەن ايەلدەر تۋرالى ايتىلىپ جاتقان اڭىز-اڭگىمەلەر قانشاما. ەسەبىن تۇگەندەي المايتىن مۇنداي حيكايالارعا كوڭىلىمىز ەلەڭدەپ، مۇقاعاليعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىز كۇن وتكەن سايىن كۇشەيە بەردى. ءسۇيىنشى سۇراعانداي قۇلاعىمىز شالعان سول اڭگىمەلەردى ءبىر-بىرىمىزگە جەتكىزگەننەن دە ءلاززات تابۋشى ەدىك. سونىڭ ءبارىن كورىپكەلدىكپەن جىرلاپ كەتكەن اقىن ولەڭدەرىن وقىعانىمىزدا مۇقاعاليدىڭ اۋليەلىگىن موينىنداماسقا امالىمىز قالمادى. اقىن ءبىر ولەڭىندە قىرىقتىڭ بەسەۋىندە دۇنيەدەن وتەتىنىنە ساۋەگەيلىك جاساسا، ەندى ءبىر جىرىندا ولگەن سوڭ ءوزى تۋرالى تالاي ەستەلىكتەردىڭ جازىلاتىنىن ايتىپ، تولعانادى.
جازىلار ەستەلىكتەر مەن تۋرالى،
بىرەۋلەر جان ەدى دەر ءور تۇلعالى.
بىرەۋلەر تۇلپار ەدى دەر دە مۇمكىن.
بۇتىندەلمەي كەتكەن ءبىر ەر-تۇرمانى.
انىز عىپ ايتار مۇمكىن قىلىعىمدى،
قىلىعىمدى ۇناتقان جۇلىنۋدى.
جاقسى كورگەن دەر مۇمكىن «جىلىنۋدى»
ايتەۋىر قازباس بىلىق-شىلىعىمدى.
ادەبيەتىمىزدەگى قايتالانبايتىن قۇبىلىس بولعان مۇقاعاليدىڭ باسقا اقىندارمەن سالىستىرعاندا حالىقتىڭ ايرىقشا ماحابباتىنا كوبىرەك بولەنۋىنىڭ ءتۇپ ءمانىسىن تۇسىنبەگەندىكتەن «بيلىك تىم قاتتى كوڭىل بولگەندىكتەن مۇقاعاليدىڭ اقىندىعى دۇركىرەپ كەتتى» دەگەن سىڭايداعى پىكىردى تاراتۋشىلار دا تابىلىپ جاتىر.
اقيقاتىندا رەسمي بيلىكتىڭ اقىنعا شىن كوڭىلمەن بەت بۇرۋى ونىڭ الپىس جىلدىعىنان كەيىن عانا باستالدى. ال ول ۋاقىتقا دەيىنگى ارالىقتا اقىن شىعارماشىلىعى تۋرالى اۋىز تولتىرىپ ماقتانارلىقتاي جۇمىس بيلىك تاراپىنان جاسالا قويعان جوق. تەك سول كەزدەن، ياعني مۇقاعالي دۇنيە سالعاننان كەيىن، ون بەس جىل وتكەن سوڭ عانا جىر سۇلەيىنىڭ كىتابىن دۇرىستاپ شىعارىپ، حالىققا تاراتۋ ءىسى قولعا الىندى. ءتىپتى، اقىننىڭ تالاي زامانداستارى ۋاقىتتىڭ كەڭشىلىگىن مولىنان پايدالانىپ، شىعارماشىلىق كەشتەرىن دۇركىرەتىپ وتكىزىپ، گازەت بەتىندە ءجيى-ءجيى ناسيحاتتالىپ، تەلەۆيدەنيەدەن كورسەتىلىپ، كىتاپتارىن جارقىراتىپ شىعارىپ، دۇركىن-دۇركىن ۋاعىزدالىپ جاتقان مەزگىلدە دە تازالىققا سۋساعان حالىق ماحابباتىنىڭ مۇقاعاليعا اۋعانىن قالاي جوققا شىعارامىز.
ءادىل تارازىلاساق مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنۋىنىڭ سەبەبى مۇلدە باسقادا. ەگەر مۇقاعاليدى مۇقيات وقىعان بولساڭىز ونىڭ ولەڭدەرىندە اقىننىڭ وتتاي جانعان جۇرەگىندەي لاپىلداعان، حالقىن سۇيگەن كەرەمەت ماحاببات بار. قوعامنان تەپەرىش كورىپ، تاعدىرىنان تالاي تاياق جەپ، زاماننىڭ ايالى الاقانىن سەزىنە الماعان اقىننىڭ، ەش ۋاقىتتا دا حالىقتى سۇيگەن ماحابباتىنىڭ ىستىعى باسىلعان ەمەس. ءومىردىڭ ورمانىندا اداسىپ، قاتەلەسكەن كۇندەرى ىلعي دا اقىن كەشىرىم سۇراپ، حالقىنا قايتىپ ورالىپ وتىردى.
تۋعان ەل، كوز جاسى ءۇشىن كەشىر مەنى،
كەشەگى جەتىمدەر مەن جەسىرلەردىڭ.
ورتاسىندا ءوشۋ مەن وسۋلەردىڭ،
تاياعىن تارتتىم تالاي كەسىرلەردىڭ،
تۋعان ەل سول ءۇشىن كەشىر مەنى!
ساناسىن سارى ۋايىم سارىلتىپ، تىنىسىن تۇيىق تۇمان تارىلتقان ازابى اۋىر جىلدارىندا دا مۇقاعالي حالقىنان كۇدەرىن ۇزبەدى. ومىردەن جاپا شەگىپ، تاعدىردىڭ شىلبىرىنان بوسانا الماي قينالىپ، تاۋى شاعىلعاندا اقىن حالقىنا حات جازىپ، مۇڭىن شاعىپ، ەل-جۇرتىنان قولداۋ سۇراپ، زار ەڭىرەدى.
تامۇققا بارادى الىپ مىنا قۇرعىر،
قۇلاۋعا ءپاس-اق قالىپ تۇراعىم تۇر.
قۋانىپ وتەم بە دەپ كەلىپ ەدىم،
ءتۇن سايىن وڭاشادا جىلادىم كىل.
جۇرتىم-اۋ، جىلاۋدىڭ دا سەبەبى بار،
نەگە سونشا الدىمنان كەلەدى جار؟
سەن كەلىپ سەلبەسپەسەڭ، قايران جۇرتىم،
سەندەلىپ ەكى ورتادا ولەدى جان.
اجىراتسام دەپ ەدىم، اق، قارانى،
ىلعي كورەم ەزۋ مەن تاپتاعاندى.
كۇيزەلىپ تاڭ اتقانشا تاڭدى كۇتەم،
ويپىرماي-اي، تاڭنىڭ ءوزى قاپ-قاراڭعى!
البەتتە، زامانعا يىلگىسى كەلمەي، تاۋ قۇلاتقان تاسقىننىڭ اعىسىنا قارسى ءجۇزىپ، دۇنيەنى جۇتىپ قويا جازداعان ايداھار ۋاقىتتىڭ داۋىلىمەن ارپالىسقان ارىستان-اقىنعا وڭاي تيگەن جوق. سونداي قيىن ساتتەردە دە اقىن حالىقتىڭ تاعدىرىنان اجىراماي، ۇياسىن قورعاعان قارلىعاشتاي تۋعان ءتىلىن، سالتىن، حالىقتىق ءداستۇرىن ويلاپ، شىرىلدادى. جۇرتتىڭ ءبارى جاراتۋشىعا سەنبەي، قۇدايعا تاس لاقتىرىپ، يمانسىزدىق سالتانات قۇرعان زاماندا، ونداي قوعامنان جيىركەنگەن اللانىڭ سۇيىكتى قۇلى مۇقاعالي جالىندى جىرلارىمەن جۇرەگىندە ۇلى تاڭىرگە ماڭگى توزبايتىن ەسكەرتكىش تۇرعىزدى.
ساتقان ەمەن.
ساتپايمىن ءدىنىمدى مەن،
ولمەيتۇعىن، وشپەيتىن كۇنىم بىلەم.
اللا ەسىمى – جۇرەگىم جۇدىرىقتاي،
جۇرەگىمنىڭ سوققانىن ءبىلىپ جۇرەم.
مۇحاممەدتىڭ ۇمبەتى – مۇسىلمانمىن،
پايعامبارىم قولدايدى قىسىلعان كۇن.
السىن تاعالام، انت ەتەم، انت ەتەمىن،
اللا ەسىمىن كەۋدەمنەن ۇشىرعان كۇن!
اللا-اقيقات.
اللاعا سەنىپ وتەم.
ادالدىق پەن اقيقات سەرىگى ەكەن.
اداسپايمىن، اللاما سەنىپ وتەم،
ارامدىققا باسپايمىن – جولى بوتەن.
اڭگىمە بارىسىندا ءبىز مۇقاعاليدىڭ جۇرەگىندە پوەزيامەن بىرگە اللانىڭ سۇلۋ ساۋلەسىنىڭ ءومىر سۇرگەنىن ايتقان بولاتىنبىز. وكىنىشە قاراي حالىق سول ادەمى ساۋلەنى - تەك اقىن ولگەن سوڭ عانا كورىپ، قايران قالدى. كوزى تىرىسىندە مۇقاعاليداي جەردىڭ كەرەمەت ساۋلەسىن باعالاي الماعانىن ءتۇسىنىپ، سول ولقىلىقتىڭ ورنىن تەزىرەك تولتىرۋعا جانتالاسا كىرىستى. باسقاشا سوزبەن ايتقاندا مۇقاعاليدىڭ پوەزياسىنا اللا جار بولىپ، ۇلتىن سۇيگەن ادالدىعىنا سۇيسىنگەن حالىقتىڭ ماحابباتى كوتەرىپ اكەتتى.
قۇدايدىڭ قۇدىرەتىنە قالاي تاڭ قالمايسىڭ؟ پەندەشىلىك ىشتارلىقپەن مۇقاعاليعا دەگەن حالىقتىڭ ماحابباتىن قىزعانىپ جاتقانىمىزدا، اللانى سۇيگەن جۇرەگى ءۇشىن ءتاڭىردىڭ ءوزى اقىننىڭ تاۋ ءمۇسىنىن تابيعاتتان قاشاپ شىعاردى.
توقسانىنشى جىلدارى مۇقاعالي شىعارمالارىنىڭ ەر-تۇرمانى تۇگەندەلىپ جارىق كورە باستاۋى، ونىڭ ونەرىمەن جاقىنىراق تانىسقان حالىققا، اسىرەسە ادەبيەتتىڭ ەسىگىن ەندى-ەندى قاققىشتاپ جۇرگەن مىنا ءبىز سياقتى جاستارعا قاتتى اسەر ەتتى. كوكتەمنىڭ نايزاعايىنداي جارقىلداعان اقىن جىرلارى كوڭىلىمىزدىڭ اسپانىن جارقىراتىپ جىبەرىپ، سەزىمىمىزدىڭ تاس قامالىن بۇزىپ كىردى. ءومىردىڭ بيىك اسپانىندا جالت-جۇلت ەتىپ ويناعان مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ ساۋلەسى جانىمىزدىڭ ايناسىنا شاعىلىسىپ، ەرىكسىز كوزىمىزدى جۇمعىزدى. قىزۋى بويىمىزدى بالقىتىپ، كوڭىلىمىز كۇنشۋاققا شىعىپ، سەزىم كۇنىنە جىلىنعانداي بولدىق. جۇرەگىمىزدىڭ قۇپياسىن وقىپ قويعان ونىڭ ولەڭدەرىن ەڭ قۇندى دۇنيەمىزدەي كورىپ، زامانداستارى ەرەكشە قاستەرلەگەن گەتەنىڭ «ۆەرتەرىندەي» باعالاپ، قايدا بارساق تا مۇقاعاليدىڭ جىر جيناقتارىن وزىمىزبەن بىرگە الىپ جۇردىك. سان-الۋان بوياۋىمەن قۇلپىرعان اقىننىڭ سيقىرلى ءسوز ونەرىنەن ەرەكشە قۋات الدىق. جاستىق داۋرەنىمىزدىڭ نايزاعايلى جازىنداي كۇركىرەگەن اقىن مۋزاسى ويلانۋعا دا مۇرشامىزدى كەلتىرمەي، الاپات سەزىمىنىڭ تاسقىنىمەن ءبىزدى وزىمەن بىرگە اعىزىپ اكەتتى.
سوق جۇرەك،
سولقىلدا مي
تاسى، قانىم!
ومىرگە ايتىلعان جوق عاشىق ءانىم،
و، مۋزا!
ءبىر وزىڭە باس ۇرامىن،
تەزدەپ جەت،
مەن ءبىر جاققا اسىعامىن.
عاشىق ءانىم ايتايىن ومىرگە مەن،
قۇلاق ەستىپ، كوزدەرگە كورىنبەگەن.
نوسەرىم تۇر كوگىمدە توگىلمەگەن،
جەمىسىم تۇر باعىما سەبىلمەگەن.
بەرمەي كەتپەن ءبارىن دە تەگىندە مەن.
دۇنيەنىڭ بارىنە بيىكتەن قارايتىن، قارتايىپ، قايعى ويلاعان اباي ول جىلدارى بىزگە ءالى الىس، تۇسىنىكسىز جۇمباق جان بولدى. ال، ءبىز جاس ەدىك. الاسۇرعان جاستىعىمىز ماحابباتتىڭ وتىنا كۇيگىسى، سەزىمنىڭ كۇنىنە قىزدىرىنعىسى، ارماننىڭ وزەنىنە شومىلعىسى، سۇلۋلىقتىڭ باقشاسىندا قىدىرعىسى، وي ورمانىندا اداسقىسى كەلدى. جانىمىز اڭساعان سول كەرەمەتتەردى ءبىز جۇمباقتاماي، سەزىم قاقپاسىنىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ تاستاعان مۇقاعاليدان تاپتىق. جاس بولعاندىقتان ءبىزدىڭ دە مىناۋ كەڭ دۇنيەدەن العىمىز كەلەتىن اقىمىز مول ەدى. مۇقاعالي بىزگە قۇدايسىز قوعامدا اللانى ۇمىتپاۋعا، قارا توبىردىڭ ورتاسىندا دا كۇندەي جارقىراپ جۇرۋگە بولاتىنىن ۇيرەتتى.
ءبىز ول جىلدارى «بيلىك تىم قاتتى كوڭىل بولگەندىكتەن مۇقاعاليدىڭ اقىندىعى دۇركىرەپ كەتتى» دەگەن اڭگىمەنى ايتقان ەمەسپىز. ءبارىمىز دە مۇقاعاليدى بولشەكتەۋگە كەلمەيتىن جانىمىزداي، بولۋگە بولمايتىن قازاقتىڭ ءبىرتۇتاس رۋحىنداي باعالادىق. قايتا كەرىسىنشە بىزگە اقىننىڭ ناسيحاتتى كەمشىن ءتۇسىپ جاتقانداي كورىنىپ، بارلىق جەردە ونىڭ ولەڭدەرىن وقىپ، اقىن مۇراسىن قولىمىزدان كەلگەنشە جارنامالاۋعا تىرىستىق. مۇقاعاليدىڭ مۇراسى باسپاسوزدە جارىق كورە قالسا، ءوزىمىزدىڭ ءبىر جاقسى دۇنيەمىز جاريالانعانداي، جۇرەگىمىز جارىلا جازداپ قۋاندىق، ول تۋرالى ءبىر جاقسى ءسوز ايتىلسا ءوزىمىزدى بىرەۋ ارقامىزدان قاعىپ ماقتاعانداي ورەكپىگەن كوڭىلىمىز شاتتىققا كەنەلدى. اقىننىڭ كەلەر ۇرپاققا، ياعني مىنا بىزگە قاراتىپ ايتقان «ويلى جاس» دەگەن ءسوزى ءبارىمىزدى دە قاتتى تولقىتتى.
ادامدى ادام تۇسىنبەۋ ء–بىر اقىرەت.
ويلى جاس ءتۇسىنىپسىڭ، راحمەت!
راحمەت!
جاسسىڭ عوي جالىنى مول.
جالىنى مول جانە دە قۋاتى كوپ.
ويلى جاس!
ولەڭ – مەنىڭ بار تىنىسىم،
جاقسى ءسوزىم – جانى يگى حالقىم ءۇشىن.
اتاق قۋىپ، باق قۋىپ، داڭق قۋىپ،
بىرەۋلەردەن جۇرگەم جوق ارتۋ ءۇشىن.
زاماننىڭ الاساپىران ۋاقىتىندا ادەبيەتكە كەلگەن مىنا ءبىز مۇقاعاليدان - دۇنيەنىڭ ءبارىن تانىپ-ءبىلىپ قويعان اقىلگويدى، ءپالساپا سوعىپ دىلمارسىعان دانىشپاندى، قۇرىشتاي شىنىققان كۇرەسكەردى ەمەس، قايتا كەرىسىنشە، سۇيگەندە اقىل-ەسىنەن ايىرىلىپ قالاتىن، قۋانعاندا بالاشا ءماز بولاتىن - داراقىنى، قايعىرعاندا ەڭىرەپ جىلاپ جىبەرەتىن، جۇرەگى جارالانعىش - ءدال وزىمىزدەن اۋمايتىن قورعانسىز ادامدى كوردىك. ول ەڭ الدىمەن – ادام ەدى.. سول ءۇشىن ءبىز ونى سۇيدىك. ادامدىق سەزىمى، قايعىسى مەن قۋانىشىن بىزبەن بولىسكەنى ءۇشىن جاقسى كوردىك. ونەرگە بەرىلگەن ادالدىعى، جۇرەگىن كىرلەتپەگەن ومىردەگى تازالىعى ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلەدىك.
ءبىز مۇقاعاليدى كورگەن جوقپىز. بىراق اقىندى بىرگە ءوسىپ، بىتە قايناسقان، ونىڭ كوزىن كورگەن زامانداستارىنان كەم قۇرمەتتەگەن جوقپىز. ويتكەنى ونىڭ اساۋ جىرلارى ەمىن-ەركىن تۋلاعان ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزبەن ۇندەسىپ جاتتى. مۇقاعالي كەلۋىمىزدى كۇتپەي-اق جاۋىندارعا، الاسۇرعان اعىندارعا دا قاراماي جۇرەگىمىزدە داۋىل تۇرعىزىپ جەردىڭ بۇكىل ساعىنىشىن ارقالاپ قاناتىن جازىپ، قۇشاعىن جايىپ، بىزگە قاراي سامعاپ ۇشتى.
مەن سەنى ساعىنعاندا،
قاراماي جاۋىندارعا، داۋىلدارعا.
قارسى قاراپ جۇزەمىن اعىندارعا،
كەۋدەمدە قيمىلداعان جانىم باردا.
مەن سەنى ساعىنعاندا،
ءبىر مينۋت تا قاقىم جوق دامىلدارعا.
مەن سەنى قىزعانامىن،
قىزعانىشتان مۇز شايناپ،
تۇز جالادىم.
شاڭقىلداپ الدىمنان شىق،
انا-قىران،
الىستان كەلەدى ۇشىپ مۇزبالاعىڭ،
اقىننىڭ ليريكالىق تۋىندىلارىمەن تانىسىپ، ونىڭ ماحاببات جىرلارىن وقىعانىمىزدا سول سەزىمدەردى ءوزىمىز باسىمىزدان كەشىپ تۇرعانداي تولقىدىق. مۇقاعالي قۇلاي ءسۇيىپ ولەڭ ارناعان ارۋعا عاشىق بولماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ونىڭ ماحاببات ليريكاسىنان شۋاق بولىپ شاشىلعان سۇلۋلىققا ءبارىمىزدىڭ باسىمىز اينالىپ قالدى. بوياۋى قۇلپىرعان مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ ادەمى گۇلدەرى جاستىق داۋرەنىمىزدىڭ ماحاببات ولكەسىن جايناتىپ تاستادى. ال، ول عازالداردى جاتتاپ الىپ، ونى قۇلاي عاشىق بولعان قىزدارىمىزعا وقىعان كەزدەگى العان اسەرىمىزدىڭ تاتتىلىگىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزە الماسپىن، ءسىرا! .
-قۇس بوپ ۇشىپ جوعالسام نە ەتەر ەدىڭ؟
-سەنى ىزدەۋمەن ماڭگىلىك وتەر ەدىم.
-وتقا ءتۇسىپ ورتەنسەم، نە ەتەر ەدىڭ؟
-كۇل بوپ بىرگە سوڭىڭنان كەتەر ەدىم.
-بۇلدىراسام ساعىمداي نە ەتەر ەدىڭ؟
-جەل بوپ قۋىپ اقىرى جەتەر ەدىم.
-قايعى اكەلسەم باسىڭا نە ەتەر ەدىڭ؟
-قويشى، ساۋلەم، ءبارىن دە كوتەرەمىن.
جازىلۋ فورماسى وتە قاراپايىم بولىپ كورىنگەنىمەن، وسى شاعىن عانا مينياتيۋرادا ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزدىڭ مازاسىز ماحابباتىنىڭ ءدىرىلى سونشالىقتى شىنايى، ءارى تابيعي كەستەلەنگەن. مۋزىكاسى سىڭعىرلاعان ول ادەمى ليريكا ۋاقىت وتە كەلە ءبىزدىڭ رۋحاني قازىنامىزعا اينالدى. اقىننىڭ ۇلبىرەگەن جىرلارىندا - قايتا-قايتا ماحاببات دامەتىپ، ونىڭ قۇشاعىندا تۇنشىعىپ ولگىسى كەلەتىن ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزدى تولقىتقان ەرتەگى ءومىردىڭ دارياسى اعىپ جاتتى. ءبىز مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ ماحاببات شارابىنان قۇمارىمىز قانعانشا ءسىمىرىپ ءىشىپ، ماس بولدىق. ۇلى اقىن بويىنداعى الاپات سەزىمىمەن ماعجاننىڭ رۋحىن ءتىرىلتىپ، ۋاقىتتىڭ داۋىلى سوندىرگەن ونىڭ پوەزياداعى جاندىرعان ماحاببات شىراعىن ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە قايتادان جاقتى. ول شىراق ءبارىمىزدى ماگنيتتەي تارتىپ، تىنىشتىق تاپپاعان جانىمىز جىندى كوبەلەكتەي سول وتقا بارىپ قايتا-قايتا كۇيدى.
سۇيگىسى كەلە بەرەر سۇيگەن ەرىن،
ءسۇي جانىم!
سۇيكىمدى ءبىر كۇيگە ەنەمىن.
جۇرەگىمىز جاقىننان بىرگە سوقسىن،
اعىتشى بەشپەتىڭنىڭ تۇيمەلەرىن.
ءسۇي جانىم!
سۇيە بەرگىن، كىم بىلەدى...
ءبىر كەزدە ەسكە الارسىڭ ءتۇندى، مەنى.
...جالت ەتىپ وتە شىققان باياعىدا،
جاستىقتىڭ تالىقسىعان ءبىر كۇنى ەدى.
ۇيالىپ، بارادى ءوتىپ بۇلاق-بالا،
بۇيىعىپ، ءۇن قاتپايدى جىلاپ قانا.
بالانىڭ ماڭدايىنان سيپالاعان،
دىرىلدەپ ايدان تامعان شۋاق قانا.
ءبىز تەك مۇقاعاليدىڭ ماحابباتىن جىرلارىن عانا ءسۇيىپ وقىعان جوقپىز. ايسىز قارا تۇندەردە اداسىپ، ءومىر كوكتەمىنىڭ جىلۋىن سەزە الماي كەتكەن اقىننىڭ كەز-كەلگەن جىرى ءبىزدىڭ ەڭ جاقىن سىرلاسىمىزداي بولدى. جۇرەگىمىزدى جاۋلاپ قانا قويماي، ونىڭ ولەڭدەرى ءبىر وقىعاننان-اق ءبىزدىڭ باسىمىزدى دۋالاپ الدى. ءبىز ول جىرلاردى اۋىق-اۋىق وقىپ قويماساق تۇرا المايتىن جاعدايعا جەتتىك. لۇپىلدەگەن جۇرەگىمىز ساۋساعىن جايىپ، جاستىعىمىزدىڭ كۇنىندەي جارقىراعان مۇقاعالي پوەزياسىنان توگىلگەن عاجايىپ ساۋلەگە قاراي تالپىندى. ىستىق سەزىمىمەن ىشىمىزدەگى مۇزدى ەرىتىپ، سەڭدى قوزعاپ جىبەرگەن ساۋلەلى جىرلار تازالىقتى، شىنايىلىقتى، تابيعيلىقتى، سۇلۋلىقتى، ادامگەرشىلىكتى اڭساعان جانىمىزدىڭ ءشولىن قاندىرعان - جاستىق داۋرەنىمىزدىڭ سۋاتى بولدى.
ءبىز مۇقاعاليمەن سىرلاسىپ قانا قويعان جوقپىز. اقىننىڭ تارتقان تاۋقىمەتى مەن كورگەن قاسىرەتىن جەكە باسىمىزدىڭ قايعىسىنداي قابىلدادىق، ءومىرىنىڭ سوڭىندا اۋرۋحانانىڭ تەمىر كەرۋەتىنە تاڭىلىپ، ولەتىنىن سەزىپ، جارىق دۇنيەمەن قوشتاسىپ جازعان بازىنالىق جىرلارىن وقىعانىمىزدا، ەڭ جاقىن ادامىمىز دۇنيەدەن ءوتىپ بارا جاتقانداي قينالدىق.
نە پايدا كۇرسىنگەننەن، وكىنگەننەن،
نە پايدا داتكە قۋات بەكىنگەننەن،
الايدا، ەمحانادا كوز جۇمعاننان،
جاقسى ەدى عوي مايداننىڭ وتىندە ولگەن.
قۇربان عىپ جاستىعىمدى، جاس عۇمىردى،
جاۋىمنان جاسىرا الماي قاستىعىمدى.
جانىمدى اياماعان جاۋلارىمنان،
الا جاتار ەدىم عوي جاستىعىمدى.
وكىنبەن، مۇڭايمان دا، وكسىمەيمىن،
ءومىرىم، وسىلاي-اق ءوتشى مەيلىڭ.
الايدا، الاساپىران تىرشىلىكتىڭ،
الدىندا كۇرەسە الماي تەك سىلەيدىم!
كۇنىن كورىپ جۇرگەم جوق جەتىم قۇلدىڭ،
بىراق تا نە ءبىتىردىم، نە تىندىردىم.
ءشوپ جيناعان ىنىنە سۋىردايىن،
ايتەۋىر تىرشىلىككە بەتىم بۇردىم.
قارا ساز، قالا شالعىن ولەڭدە ءوستىم،
قىرعا شىعىپ ىرىسقا كەنەلمەسپىن...
ولسە ولەر مۇقاعالي ماقاتاەۆ،
ولتىرە الماس، الايدا ولەڭدى ەشكىم.
جانىمىزدان پانا ىزدەگەن مۇقاعاليدىڭ ۇلبىرەگەن جىرلارى سەزىمىمىزدىڭ نازىك پەرنەسىن باسىپ، جۇرەگىمىزدى ەلجىرەتتى. ماڭگىلىك مەكەنىنە وزىمەن بىرگە الا كەتكەن اقىننىڭ نازىك جانىن تۇسىنگىمىز كەلىپ، ءبىز قايتا-قايتا ونىڭ پوەزياسىنا ۇڭىلدىك. اتاق-داڭقتى كەرەك قىلماعان مۇقاعالي ءبىزدىڭ كوزىمىزگە ناعىز سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولىنداي بولىپ ەلەستەدى. ءبىز دە مۇقاعالي سياقتى ونەردىڭ ماڭگىلىك ساۋلەسى بولۋدى ارماندادىق. الايدا ۇلى اقىن بولۋدىڭ قانداي اۋىر ازاپ ەكەنىن ءبىز ول جاستىقتىڭ وتى جالىنداعان جىلدارى تارازىلاعان ەمەسپىز.
جيىرما جىل بۇرىن بالاۋسا ۇندەرى ەندى-ەندى ەستىلە باستاعان ءبىزدىڭ بۋىن ادەبيەتكە مۇقاعالي بولۋدى ارمانداپ كەلدى. ءبىزدىڭ ءبارىمىز، ارينە ءار كىم ءوز قيالىمىزدا مۇقاعاليعا جان سىرىمىزدى اقتارىپ، وزىمىزشە سىرلاستىق. بىرەۋىمىز ونىڭ ولەڭىنە ءان شىعارىپ، قالعاندارىمىز ولەڭ ارناپ ءبارىمىز دە ۇلى اقىنعا قۇرمەت كورسەتىپ، جۇرەگىمىزدىڭ تورىنەن وعان ورىن تاۋىپ بەرۋگە اسىعاتىنبىز. ءبارىمىزدىڭ دە جۇرەگىمىزدىڭ ءبىر تۇكپىرىندە مۇقاعاليدىڭ ۇلى مۋزاسى تەبىرەنىپ، ءان سالىپ جاتتى.
ۇلى اقىنعا دەگەن ماحابباتىمىزدىڭ شەكسىز بولعانى سونشاما، ءبىز ءتىپتى ونىڭ پوەزياسىمەن ءشولىمىزدى قاندىرعانعا دا قاناعاتتانبادىق، وعان ەلىكتەپ مۇقاعالي بولىپ ءومىر سۇردىك. ويلى جاس ەكەنىمىزگە سەنىپ، بىزگە امانات ايتىپ كەتكەن اقىننىڭ ءۇمىتىن اقتاعىمىز كەلىپ، ءبىر اۋىز ءسوز ايتساق تا مۇقاعاليدىڭ ءومىرىن مىسالعا كەلتىرىپ سويلەۋدى ادەتكە اينالدىردىق. مەنىڭ زامانداستارىمنىڭ ىشىندە مۇقاعاليعا ولەڭ ارناماعان اقىن جوق شىعار، ءسىرا! ءبىز ونىڭ ولەڭدەرىن ءومىرىمىزدىڭ شىندىعى كورىنگەن شارايناداي باعالادىق. ولەڭگە جان بىتىرگەن اقىن پوەزياسىن وقىعانىمىزدا ءبىزدىڭ جانىمىز جىلاپ قويا بەردى.
جاپىراق-جۇرەك جاس قايىڭ!
جانىمدى ايىرباستايىن.
سەن ادام بولا باستاساڭ،
مەن قايىڭ بولا باستايىن
كەلىسەسىڭ بە، جاس قايىڭ؟
بۇل جىلاپ تۇرعان نە بولدى ەكەن؟ جاس قايىڭ با، الدە ءبىزدىڭ جانىمىز با؟ الدە ەكەۋى دە مە؟ اللا سىيلاعان ءومىرىن ايىرباستاي الاتىن مۇنداي تاۋەكەلگە تەك جۇرەك جۇتقان اقىن عانا بارا السا كەرەك.
بۇل ولەڭدە تابيعات - ادام - ءومىر اتتى ءۇش كەڭىستىكتى بىرىكتىرىپ تۇرعان قۇدىرەت بىرەۋ – اقىننىڭ جانى. ولەڭدى وقىعاندا سول قۇدىرەت سەنىڭ ىشىڭە ەنىپ الىپ، الاپات داۋىلى جان الەمىڭنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارادى. ويتكەنى بۇل ليريكالىق شىعارماداعى شىندىق اقىننىڭ جان ساۋلەسىنىڭ جىبىمەن كەستەلەنگەن.
عاجاپ! ءبىر قاراعاندا قارالى كۇيدەي كۇڭىرەنگەن اقىن جىرلارىن قايعىنىڭ بۇلتى باسقانداي بولىپ كورىنەدى. بىراق سول مۇڭلى جىرلاردى وقي باستاعانىڭىزدا سول قايعى بۇلتىنىڭ ارتىنا جاسىرىنعان كۇن جارقىراپ شىعا كەلىپ، سيقىرلى ساۋلەسىمەن ءسىزدىڭ جانىڭىزدى جايناتىپ تاستايدى. ءتىپتى، اقىننىڭ اجالمەن وڭاشادا سىرلاسقان ولەڭىن وقىساڭىز دا باتىپ بارا جاتقان كۇننىڭ ادەمى ساۋلەسىن كورگەندەي اسەر الاسىڭ.
مەنىڭ دوسىم بولساڭشى كەشىرىمدى،
سابىر ەتشى، تاۋىسايىن نەسىبەمدى.
باستاماعان ءىسىم كوپ، ايالداشى!
قاقپاشى تىم ەرتەرەك ەسىگىمدى.
(الام دەسەڭ، پەندەڭنىڭ جانى دايىن)
توقتاشى، تىرشىلىكتەن جالىعايىن.
راقاتقا بەلشەمنەن باتپاسام دا،
قالتام تولى سورىمنان ارىلايىن.
بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا كەتكەن توقسانىنشى جىلدارداعى قيىنشىلىق، اسىرەسە ادەبيەتكە ەندى كەلگەن ءبىزدىڭ بۋىنعا اۋىر ءتيدى. ەشكىمگە كەرەگىمىز بولماي قالعان ءوزىمىزدى «زايا ۇرپاقتاي» سەزىنىپ، الماتىنىڭ تار كوشەلەرىندە جۇمىس تابا الماي، قالانىڭ قاپىرىق اۋاسىن جۇتىپ، ءۇيسىز-كۇيسىز سەندەلگەنىمىزدە ءجۇز گرامىمىزدى تارتىپ الىپ، مۇقاعاليدىڭ جىرلارىن وقىپ، جۇرەگىمىزدى تالاي جۇباتقانبىز. ەگەر مۇقاعالي جىرلارى بولماسا «ادام قاسقىرعا اينالا جازداعان» سول جىلدارى، نازىك وسىمدىكتەي ەندى باسىن كوتەرىپ كەلە جاتقان تالاي اقىنداردىڭ ءولىپ كەتۋى دە ىقتيمال ەدى. ءبىز مۇقاعاليعا سول جىلدارى ءولىپ كەتپەگەنىمىز ءۇشىن دە قارىزدارمىز.
ۇلى جازۋشى لەۆ تولستويدىڭ «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك» رومانىندا كنياز اندرەي بالكونسكيدىڭ اۋستەرليتستىڭ تۇبىندەگى شايقاستا اۋىر جارالانعاندا عانا بيىك اسپاندى كورىپ، تاڭ قالاتىنى بار ەمەس پە. ال، ءبىزدىڭ وق تيگەن جانىمىز كنياز اندرەيدىكىنەن دە بەتەر اۋىر قينالدى. ويتكەنى وتان-انامىزدىڭ تۇگى قالماي ساتىلىپ كەتكەن، ءولىپ قالساق، دۇنيە سالاردىڭ الدىندا كوڭىلىمىزدى جۇباتىپ قارايتىن بيىك اسپانىمىز دا جوق ەدى. ءبىز سول بيىك اسپاندى مۇقاعاليدىڭ ماڭگى مەكەنىنە اينالعان كەڭساي جاقتان ىزدەدىك.
ۋاقىتتىڭ الاساپىران داۋىلى سوققاندا مۇقاعاليدىڭ پوەزياسى جۇرەگىمىزدە ءوسىپ كەلە جاتقان ادەمى گۇلدەرىمىزدىڭ قالقانى بولدى. ەسەنينگە ارناعان ولەڭىنىڭ ارقاسىندا، ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە ورىستىڭ بۇلىكشىل اقىنى سەرگەيدى، تاعدىر سەرگەلدەڭگە سالعان مۇقاعاليداي جاقسى كورىپ كەتتىك. ءدال سول جىلدارى ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە وسى ولەڭدى وقىعاندا ءوزىمىزدىڭ تاعدىرىمىزدى كورگەندەي سەزىمدى باسىمىزدان وتكەرگەنبىز.
ءاي، سەرگەي!
سەرگەي، سەرگەي، سەرگەي، سەرگەي!
ءتۇستىم-اۋ سەرگەلدەڭگە مەن دە سەندەي،
اۋلاققا، تىم اۋلاققا كەتتىم بىلەم،
جانى اشىپ اقىل بەرگەن ەلگە سەنبەي.
مەن-داعى سول جاقتانمىن،
اۋىلدانمىن.
اۋىلدىڭ اۋرۋىمەن اۋىرعانمىن.
ءوزىڭدى ماسكەۋ قالاي قابىلداسا،
الماتى مەنى سولاي قابىلدادى.
الماتى ءبىزدى دە قۇشاق جايىپ قارسى العان جوق. بىزگە كەلگەندە مۇقاعاليدىڭ تاعدىرىنداي ءبارى تاۋسىلىپ، كىتاپ شىعارماق تۇگىل، كۇنكورىستىڭ ءوزى مۇڭعا اينالعان زامان تۋدى. ۇلى اقىننىڭ كەۋدەسىنەن يتەرگەن كۇنشىلدەردىڭ بىزگە دە جىلى قاباق تانىتا قويعانى شامالى.
مەنىڭ زامانداستارىم قايدا تۇرارىن بىلمەي، جاتىن ورىن تاپپاي قينالىپ، ۇكىمەتتەن باسپانا سۇراپ جالىنعاندا جومارت بيلىكتەن ەكىنشى، ءۇشىنشى پاتەرلەرىن الىپ، ۇيدەن «كوللەكتسيا» جيناپ، جاقسى قىزمەتتىڭ ارقاسىندا مۇرتتارى ابدەن مايلانعان اعالارىمىز ءبىزدىڭ «سۇرامساقتىعىمىزدى» بەتىمىزگە باستى. ەڭ بولماعاندا ولار ءبىزدىڭ مۇڭىمىزدى دا تىڭداعىسى كەلمەدى. سوعان قاراماستان ءبىز ەڭ قيىن ۋاقىتتا دا ادەبيەت مايدانىنداعى ۇرىس الاڭىن تاستاپ كەتكەن جوقپىز. دەگەنمەن اۋىر تۇرمىس ەڭسەمىزدى ەزگەندە ورىس اقىنى سەرگەي نەمەسە قازاقتىڭ جىر سۇلەيى مۇقاعالي سياقتى قالانى تاستاپ، اۋىلعا كەتىپ قالعىمىز كەلگەن كەزدەرىمىز از بولعان جوق.
(مەنىڭ دە وكىندىرەر وتكەنىم كوپ)
اتقا ءمىندىم، الىسىپ، تەپپەدىم دوپ.
مەن-داعى مالدى سۇيەم، ءيتتى سۇيەم،
ءىنىمنىڭ ماڭدايىنان شەرتكەنىم جوق.
شارشاعاندا شيرىعام شاراپ ءىشىپ،
ساعان ۇقساپ مەنىڭ دە جانادى ءىشىم.
قۇلاعىما سىبىرلاپ «قۇران» وقىپ،
يەكتەيدى مەنى دە «قارا كىسى»
وكشەلەپ قۋعان تاعدىرىمىزدان قالاي قۇتىلارىمىزدى بىلمەي دالباسالاپ قاشقانىمىزدا سەرگەي مەن مۇقاعاليدىڭ قۇلاعىنا قۇران سىبىرلاعان سول قارا كىسى كوشەنىڭ بۇرىش-بۇرىشىنان بىزگە دە تالاي جولىققان.
جاسىرىپ قايتەمىز؟ قىر سوڭىمىزدان قالماعان قارا كىسىنىڭ شارابىن ءىشىپ، ماحاببات تابا الماي اداسىپ، تاعدىردىڭ ازابىن تارتقانىمىزدا جانىمىزدى جىلىتا الماعان ىستىق قۇشاقتاردى ايمالاپ، ءبىز دە تالاي كۇناعا باتقانبىز.
مەن دە سەندەي، سەرەگا، كۇنادامىن،
جىر ازابىن تارتامىن، ءتىل ازابىن.
تۋعان اۋىل، تۋعان جۇرت قايدا بارسام،
قايدا بارسام – قاسىمدا ريازانىم...
ءاي، سەرگەي!
سەرگەي، سەرگەي، سەرگەي، سەرگەي!
ءبىر اۋىلدان ەكەنبىز، مەن دە، سەن دە.
باسىم سىنىپ بارادى، باسىم سىنىپ،
جوندەسەم دە بولمايدى، ەمدەسەم دە.
اقيقاتىندا جانىمىزداي جاقسى كورىپ كەتكەن مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ قۇدىرەتىن سوزبەن ءتۇسىندىرىپ بەرۋ مۇمكىن ەمەستەي بولىپ كورىنەدى ماعان. ويتكەنى ۇلى پوەزيا ەش ادام بالاسى ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىن قۇدايدىڭ ۇلى جۇمباعى بولسا كەرەك. مىنە سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ءبارىمىز كەيدە دالباسالاپ مۇقاعاليدىڭ پوەزياسى تۋرالى ءتۇرلى جورامال جاساپ جاتقانىمىزبەن، ونىڭ ەشقايسىسى دا بىزگە ۇلى اقىننىڭ ونەرىن ءتۇسىندىرىپ بەرە المايدى.
كەيدە مەن مۇقاعالي ءوزىنىڭ ويلارىن «انا اقىننان نەمەسە مىنا اقىننان العان»، سونداي-اق «انانداي اقىننىڭ، مىنانداي اقىننىڭ شينەلىنەن شىققان» (وسى «گوگولدىڭ شينەلى» بىزگە بالە بولدى) دەگەن سىڭايداعى پىكىرلەردى دە ەستىپ قالامىن. مەن مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ دانتە، بايرون، لەرمونتوۆ، ەسەنيندەرمەن ۇندەسەتىنىنە داۋلاسپايمىن، جوققا دا شىعارمايمىن. وزگە تۇگىل، مۇنى اقىننىڭ ءوزى دە مويىنداعان.
قالقام،
مەن لەرمونتوۆ، پۋشكين دە ەمەن،
ەسەنينمىن دەمەدىم ەشكىمگە مەن.
قازاقتىڭ قارا ولەڭى – قۇدىرەتىم،
وندا ءبىر سۇمدىق سىر بار ەستىلمەگەن.
جات جەردى جاستانعاندا جازاتايىم،
قانىمەن جازدى، مۇمكىن، اعاتايىم.
...قاسيەتىڭنەن، قارا ولەڭ، اينالايىن،
قازاقتىڭ ءدال وزىندەي قاراپايىم.
ءتۇزۋ-ءتۇزۋ تىلىنگەن تاسپادايىن،
قامشى ورەمىن تاسپادان باسقادايىن.
قالاماساڭ قامشىمدى اۋلاق جۇرگىن،
قاراشا ءۇيدىڭ ەسىگىن اشپا، اعايىن!
ءتۇزۋ-ءتۇزۋ جىرتىلعان اڭىزدايىن.
اڭىزىما نەگە ءنار تامىزبايىن.
قارا ولەڭى قازاقتىڭ قازا بولسا،
قارا كوزدەن نەگە قان اعىزبايىن.
ىزدەمپازدىق مەنىڭ دە بار ونەرىم،
بۋدان جاساپ بيداي مەن تارى ەگەمىن.
قازان-ميىم ءبارىن دە قايناتادى.
دارا قويىپ قازاقتىڭ قارا ولەڭىن.
اقىنمىن دەپ قالاي مەن ايتا الامىن،
حالقىمنىڭ ايتقانىن قايتالادىم.
...كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن،
شەكپەن جاۋىپ، وزىنە قايتارامىن.
ادامزات بالاسى جەر-انانىڭ الىپ بەسىگىندە تەربەتىلگەندىكتەن، ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە دانتە، شەكسپير، اباي سياقتى ونەر اسپانىنداعى جۇلدىزداردىڭ ەرەكشە جارقىراعان ساۋلەلەرىنەن قۋات المايمىز با. ەندەشە ولاردىڭ ونەرىنىڭ، الەمدى نۇرلاندىرعان عاجايىپ بوياۋلارىنىڭ ءبىزدىڭ بويىمىزدا ءوز ءىزىن قالدىرماۋى قالايشا مۇمكىن بولماق؟! قايتا ول بوياۋلار ءبىرىن-ءبىرى تاپقاندا، ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ، ونەر الەمىن ودان سايىن قۇلپىرتا تۇسپەي مە.
فرانتسيانىڭ ايگىلى جازۋشىسى رومەن روللانىڭ ايتۋىنشا، ونەردى شابىتتاندىراتىن يدەيالاردىڭ اۋقىمى وتە شەكتەۋلى. ونەردە ايتىلماعان وي، جازىلماعان وقيعا جوق. ونەردىڭ كۇشى وندا ەمەس - سۋرەتكەردىڭ سول ويدى قالاي جەتكىزىپ، جالعىز وزىنە عانا ءتان ورنەگىمەن ايشىقتاي الاتىن شەبەرلىگىندە. سوندىقتان دا ءبارىمىزدى دە ەسىمىزدەن تاندىرىپ جىبەرە جازداعان، جۇرەگىمىزدى الديلەگەن مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ عاجايىپ مۋزىكاسىنىڭ جۇمباعىن ونىن ىزگىلىكتى جانىنا قانداي ۇلى ساۋلەلەردىڭ شۋاعىن شاشقاننان عانا ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق.
مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ ۇلى جۇمباعىن، ونىڭ ادەبيەتكە قانداي جاڭالىق اكەلگەنىمەن تۇسىندىرۋگە تىرىسىپ جۇرگەن سىنشىلار دا بارشىلىق. بۇل دا اقىننىڭ شىعارماشىلىق ونەرىنىڭ قىرى مەن سىرىن اسا تەرەڭ بىلمەيتىندەردىڭ ايتىپ جۇرگەن ۇشقارى پىكىرى.
بىلمەك پارىز. وقىرمان قانداي دا ءبىر ۇلى اقىننىڭ نەمەسە جازۋشىنىڭ شىعارماسىن ونىڭ پوەزيا مەن پروزامىزعا نە جاڭالىق اكەلگەنىن ءبىلۋ ءۇشىن وقىمايدى. ادەبيەتتەگى جاڭالىق عاسىرلاردىڭ ەنشىسىنە تيەمەلى جۇك. ەگەر جيىرماسىنشى عاسىرداعى قازاقتىڭ ءسوز ونەرىندەگى ءبىرتۋما تالانتتاردىڭ ءبارى ادەبيەتكە جاڭالىق اكەلگەن بولسا، كەشىرىڭىز، وندا ءبىزدىڭ پروزامىز بەن پوەزيامىز تەك جاپپاي جاڭالىقتان تۇرادى.
قاراپايىم وقىرمان رەتىندە مەن ءبىر ءسات شەكسپير نەمەسە پۋشكيننىڭ رۋحىمەن تىنىستاپ، شىعارمالارىنىڭ ساۋلەسىنە شومىلعانىمدا سول كەمەڭگەرلەردىڭ ونەرگە قانداي جاڭالىق اكەلگەنىن ويلانامىن با؟ جوق. مەن ولاردىڭ ۇلى تۋىندىلارىن ءوزىمنىڭ ءومىرىم تۋرالى نە ايتقانىن ءبىلۋ جانە «ادام بولىپ قالعىم كەلگەندىكتەن» (دوستوەۆسكي) وقيمىن.
ادىلىنە جۇگىنسەك، «كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن، شەكپەن جاۋىپ وزىنە قايتارعان» مۇقاعاليدا كەيبىر اقىندارداعىداي ەرەكشە كورىنگىسى كەلىپ، جاڭالىق جاساۋعا تىرىسقان، كۇشەنشەكتىك بولعان ەمەس. «جۇرەگىڭە ءۇڭىل دە جازا بەر» (سەنەكا) دەگەن قاعيدانى بەرىك ۇستانعان ۇلى اقىن - جۇرەگى قالاي سويلەسە، سولاي جىرلادى. جاساندىلىققا ۇرىنبادى.
مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ ەرەكشەلىگىن ونىڭ ءتىل بايلىعىنىڭ مولدىعىنان ىزدەۋشىلەر دە تابىلىپ جاتىر. ءوز باسىم اقىننىڭ ولەڭدەرىندە زامانداستارىنىڭ بارىنەن اسىپ تۇسەتىن عاجايىپ كوركەم ءتىل بولدى دەپ تە ايتا المايمىن. سوندىقتان دا «مۇقاعالي ءتىلى» دەگەن «وتىرىكتى» ويلاپ شىعارىپ، جۇرتتى ابىگەرگە سالۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ مۇقاعالي ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدى ءتىل بايلىعىنىڭ مولدىعىمەن جاۋلاپ العان جوق. ونىڭ جىرلارىندا ماڭدايىمىزدان سيپاپ ەركەلەتەتىن ءومىردىڭ ساۋلەسى مول ەدى. ءومىرىمىزدى ەرەكشە ارايلاندىرعان ول شۋاقتى ساۋلە مەيىرىمدىلىكتى اڭساعان جانىمىزدىڭ ەڭ جاقىن سىرلاسى بولدى. ۇلى اقىن ءومىردى جىرلاعان جوق، ول ءسابيدىڭ كوڭىلىندەي تازا جۇرەگىن جايىپ اشىپ تاستاپ، بىزبەن سىرلاستى. مىنە سوندىقتان دا «مۇقاعاليدىڭ ۇلىلىعى نەدە؟» دەگەن ساۋالعا اقىننىڭ ءوز سوزىمەن جاۋاپ بەرۋگە بولادى.
مەن جىرلامايمىن،
سىرلاسامىن.
سىرى بار زامانداسپەن مۇڭداسامىن.
اسىققان ۋاقىتپەن،
ادىمىمدى
ابايلاپ، اندا-ساندا ءبىر باسامىن.
كوگەندەپ جىر قوساعىن.
كەلمەيدى، جىر جاساعىم.
بوگەندەپ بەتونمەن قويا المايمىن،
وزىنشە ەمىن-ەركىن تۋلاسا اعىن.
عايىپتان پايدا بولعان سايتاندايىن.
جىر تۋسا قايتارمايمىن.
ۋلاتىپ ماي تاڭدايىن،
اششى ءتىل اقيقاتىن ايتار ءدايىم.
جانىڭنان جالىنداعان ءورت كەتپەگەن،
جالىقپاي ءوزىمدى-ءوزىم زەرتتەپ كەلەم.
و، جۇرەگىم!
ورنىڭنان قوبالجىما،
جارامساق جالعاندىققا بەتتەتپەگەن!
تىپتەن دە مەن ەمەس-ءتى،
«مەن» دەگەنىم،
سەندىرمەيمىن،
سەنبەڭدەر سەنبەگەنىڭ.
باسقانىڭ جانى-سىرىن ۇعۋ ءۇشىن
ءوزىمدى زەرتتەگەندى ءجون كورەمىن.
مەندەگى بار،
سەندە بار، وندا دا بار.
دەمەك، سەنىڭ
«مەنىڭ» دە سوندا قالار..
ءوز جانىڭدى الدىمەن جايىپ تاستا،
جاقسىلىقتىڭ كوكەسى سوندا بولار.
نە شىعادى ءبارىن دە سۇيەم دەۋدەن؟
ءبارىن دە سۇيەمىن دەپ، يەمدەنگەن.
ءبارىن دە مەن دە سۇيەم،
ايتپان بىراق،
وتىرىپ وڭاشادا كۇيەر كەۋدەم.
كۇيەر كەۋدەم..
سوندىقتان كۇيىنەمىن.
جاسىرمان، جىرىم دا سول ءجيى مەنىڭ،
جىر جازۋ، كىم بىلەدى، ەرمەك شىعار؟!
اقىن بولۋ –
نەعىلعان قيىن ەدىڭ!!!
ۇلى لەۆ تولستوي فرانتسۋز جازۋشىسى رومەن روللاننىڭ حاتىنا جاۋاپ جازعاندا، ءسوزىنىڭ «ءبىسسىماللاسىن» باۋىرىم دەگەن ۇلى سوزدەن باستاعاندى ءجون كورىپتى. شىندىعىندا ناعىز ۇلىلىق دەگەنىمىز – شەبەرلىكتى مەڭگەرىپ، ونەردىڭ بيىك شىڭىنا كوتەرىلۋ عانا ەمەس، وقىرماننىڭ سەنى وقىپ، سىرلاسپاسا تۇرا المايتىن ەڭ جاقىن باۋىرىنا اينالا ءبىلۋ.
و، مۇقاعالي! سەنىڭ ونەردەگى عاجايىپ ساۋلەڭ مەنىڭ جانىمدى نۇرلاندىرىپ، جۇرەگىمدەگى ىزگىلىكتىڭ شىراعىن جاعىپ، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەپ، قاھارماندىققا باۋلىدى. ۋاقىت وتە كەلە سەن مەنىڭ ونەردەگى ەڭ جاقىن باۋىرىما اينالدىڭ.
قانشاما ۋاقىت سىرلاسىپ، ماۋقىمدى باسا الماسام دا سەنىمەن دە قوشتاساتىن ۋاقىت كەلدى، اقىنىم. ءبىر كەزدەرى سەن دە پۋشكين ەسكەرتكىشىنىڭ الدىندا بارعاندا مەن سياقتى تەبىرەنىپ، ۇلى اقىنمەن قوشتاسقان ەكەنسىڭ.
ال، ەندى قوشتاسايىق، ساردار اعا.
مەن ەرتەڭ كەتەم ۇشىپ ساردالاما.
قىراننىڭ قىرانداعى –كەڭ دالادا،
قىراننىڭ قىراندىعى تاۋدا عانا.
مەن ەرتەڭ كەتەم ۇشىپ ساردالاما.
قوش بوپ تۇر، قوش ەسەن بول، ساردار اعا!
سوكپەي دە وكپەلەمەي قال بالاڭا.
..اقىننىڭ اقىندىعى – اتاقتا ەمەس،
اقىننىڭ اقىندىعى – اردا عانا.
و، ماڭگىلىك ساۋلە! مەن دە ەرتەڭ ساردالاما ۇشىپ كەتەمىن. ەگەر سەن جارتى عاسىر بۇرىن، جان سىرىڭدى اقتارىپ پۋشكين ەسكەرتكىشىمەن رۋحاني ءىزباسارى رەتىندە قوشتاسساڭ، مەن سەنىڭ ەسكەرتكىشىڭمەن ۇلى تولستويدىڭ فرانتسۋز جازۋشىسى رومەن روللانعا جازعان حاتىنداعى قيماستىقپەن ايتقان، ادامنىڭ ەڭ جاقىنىنا عانا ارنايتىن، دۇنيەدەگى ەڭ ارداقتى، ەڭ جىلى ءسوزىن قايتالاپ، وزىڭمەن قوشتاسقىم كەلەدى.
قوش بول، باۋىرىم!
