رۋشىلدىق قازاقتىڭ قانىنا ءسىڭىپ العاندىعى سونشالىق، ءتىپتى كەيدە «ءبىز وسى ۇلت بولىپ قالىپتاسقانبىز با ءوزى» دەگەن كۇماندى ساۋال وزدىگىنەن تۋىندايدى.كەزىندە ابىلاي حاننىڭ ءوزى «ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسا المادىم-اۋ» دەپ تەككە ارماندا كەتپەگەن-اۋ شاماسى… قانشا عاسىر بويى قازاق بولىپ، تۇتاسا الماي جاتقاندا، باسقا ەمەس، كوپ الدىندا جۇرگەن ونەر جۇلدىزدارىنىڭ ءوز اتىنا رۋىن جالعاپ الىپ جۇرگەنىنە نە دەرسىز؟ مىسالى ما؟ ايتالىق، نۇرلان البان، اشا ماتاي، سارا نايمان، اقىلبەك جەمەنەي، مايرا كەرەي… ءا دەگەندە ءتىلىمىزدىڭ ۇشىنا كەلە قالعاندارىنىڭ ءوزى وسىنشا…
بارلىعى دا — ەل ءسۇيىپ تىڭدايتىن، ونەردە وزىندىك ورنىن قالىپتاستىرىپ ۇلگەرگەن بەلگىلى انشىلەر. بۇلاردىڭ ىشىندە باستاپقىدا باسقا اتپەن، ياعني ءوزىنىڭ تەگىمەن شىققاندارى دا بار. مىسالى، تاڭدايىنا بۇلبۇل ۇيالاعان مايرا ءانشى العاشىندا مۇحامەدقىزى بولىپ شىققاندىقتان، جۇرت ونى ءالى كۇنگە سولاي اتاۋدان جاڭىلار ەمەس. تەگىن كەنەت كەرەي دەپ اۋىستىرعاندا، شىنى كەرەك، بارشا قازاق مايراعا ءبىر ءتۇرلى توسىرقاي قارادى. ونىڭ ءمانىن ءانشىنىڭ ءوزى «ەۋروپا جۇرتىنىڭ مۇحامەدقىزى دەگەن ۇزىن تەكتى ايتۋعا ءتىلى كەلمەيتىندىگىمەن» تۇسىندىرۋگە تىرىستى. سونداي-اق سول تۇستاعى يسلامعا دەگەن تەرىس كوزقاراس «مۇحاممەد» اتاۋىنا ۇركە قاراپ، قاسيەتتى ەسىمدى كوزگە شىققان سۇيەلدەي كورسە كەرەك. سول سەبەپتى مۇحامەدقىزى كەرەيگە اينالدى.
رۋعا-جۇزگە ءبولىنۋ، ءتىپتى ءوز رۋىن ۇلتىنان جوعارى قويۋ دەگەن ماسەلە توڭىرەگىندە وزگە ەمەس، انشىلەردىڭ ءوزى نە ويلايدى؟
ماسەلەن، ءانشى ساكەن مايعازيەۆ ءباسپاسوز بەتىندەگى سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە: «ماعان شىمكەنت، اتىراۋ دەپ بولەتىندەر ۇنامايدى. سوسىن قازىر اۆتوكولىكتەردىڭ ارتىنا رۋلارىنىڭ اتىن جازىپ الۋ سانگە اينالىپتى. قاتارلاسىپ كەلىپ، بەتىنە «نە دەگەن بەيشارا، نە دەگەن قاراڭعى ەدىڭ» دەپ ايانىشپەن قارايمىن. دەڭگەيى، نامىسى رۋىنان اسپايدى. ولاردى حالىق، ەل، قازاق، الاش، تاريح دەگەن قىزىقتىرمايدى. ونداي ادامداردى رۋحاني مۇگەدەكتەر دەپ سانايمىن. ماقتانسام، مەنىڭ دە رۋىمنان نەبىر باتىرلار، شەشەندەر، كوسەمدەر شىققان. اتا-بابامىز بىزگە رۋ سۇراسۋدى ءبولىنسىن دەپ جاتتاتقىزباعان، قان تازالىعىن ساقتاي ءبىلسىن دەپ ۇيرەتكەن. بىزگە قازىر رۋعا ءبولىنۋ ەمەس، ۇلت بولىپ ۇيىسۋ قاجەت»، – دەپتى.
بۇل – ۇلتتىق دەڭگەيدە ويلاي الاتىن ناعىز سانالى ازاماتتىڭ كوزقاراسى.
انشىلەردىڭ اراسىنان رۋىن نىسپىعا اينالدىرعانداردى بولەك قاراستىرىپ جاتقانداعى ويىمىز – الا قويدى بولە قىرىققاندىق ەمەس، تەك جالپى ماسەلەنى جالقى ادامدار تۇرعىسىنان قاراۋدى ءجون كورگەندىك. جالقى ادامدار بولعاندا دا، انشىلەردىڭ ءاربىر ءىسى، ءار ءسوزى، ءار قادامى جۇرتشىلىق نازارىندا. ولار قالاي ءجۇرىپ-تۇرادى، قالاي كيىنەدى، قاي جەردە ءوزىن قالاي ۇستايدى – كورەرمەن ەشبىرىن قالت جىبەرمەيدى. «سەنگەن قويىم سەن بولساڭ…» دەگەندەي، ساحنا تورىندە جۇرگەن انشىلەرىمىز ۇلتتىق رۋحتىڭ بيىگىنەن كورىنۋدىڭ ورنىنا ءوز رۋىنىڭ اتىن «ايعايلاتىپ» جاتسا، وندا وزگەلەرگە نە وكپە؟ امالسىز تاريحتان تاعىلىم ىزدەيمىز. بۇگىنگى ءححى عاسىر تۇرماق، بۇدان ەكى عاسىرداي بۇرىن ءومىر سۇرسە دە، داۋىسى التى قىردىڭ ار جاعىنان ەستىلەتىن ءبىرجان سال، اقان سەرى، كەنەن، ءمادي، مۇحيت، ۇكىلى ىبىراي، ءيمانجۇسىپ، قاپەز سياقتى تالاي انشىلەر ءوز رۋىن تەگىنە جالعاپ بولىنگەن جوق قوي؟ ال بۇگىنگى بىزگە نە جورىق؟
مامبەت قويگەلدى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
– ءبىز – قازىر مەملەكەت قۇرىپ جاتقان حالىقپىز. مەملەكەت قۇرۋ دەگەن – بۇل ۇلت بولىپ ۇيىپ، بىرىگۋ دەگەن ءسوز. ال ەندى وسى تۇستا ءوزىمىز ءبىرتۇتاس ۇلتتىق يدەولوگيا قالىپتاستىرا الماي وتىرعاندا ونەردەگى ازاماتتارىمىزدىڭ مۇنداي قىلىق تانىتۋى جاقسى ءۇردىس ەمەس. مەنىڭشە، رۋىنىڭ اتىن تۋ قىلىپ ساحنا تورىنە الىپ شىعىپ جاتقان انشىلەرىمىز وزدەرىنىڭ نەگە بوي الدىرىپ، نەندەي قاۋىپكە جول اشىپ بەرىپ جاتقاندىعىن تۇسىنبەيتىن سەكىلدى. سوندىقتان مەن ولاردى «اينالايىندار» دەپ تۇرىپ، ءوز قاتەلىكتەرىن كەشىكپەي تۇسىنۋگە شاقىرار ەدىم. مەيلى، كىم بولسىن، رۋعا بولشەكتەۋ، رۋلىق سانانى قوزدىرۋ ارقىلى ابىرويعا كەنەلمەسى انىق. ويتكەنى ونەر دەگەننىڭ ءوزى – ۇلتتىق قۇندىلىق، سوندىقتان ۇلى ونەر تەك ۇلتتىق دەڭگەيدە كورىنىس تابادى. سوندىقتان رۋلىق سانا دەڭگەيىنەن ءوسۋىمىز كەرەك!
ءتۇيىن
وسى تۇستا ءبىر عانا ەربولاتتىڭ «مەن – قازاقپىن!» ءانى كوپكە قانداي سەرپىلىس بەرگەنىن ەسكە الساق. ءتىپتى ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ءوزى ءتىلىن يكەمگە كوندىرىپ، قوسىلا شىرقاعانى وتىرىك ەمەس. بۇل دا – ءاننىڭ كوپكە ىقپال ەتە ءبىلۋ قۇدىرەتىنە مىسال. ال كەرىسىنشە ۇلتتىق بيىكتەن رۋلىق دەڭگەيگە ءتۇسىپ جۇرگەن انشىلەر ەڭ قۇرىعاندا «كوشپەندىلەردەگى» كىشكەنتاي ءابىلمانسۇر، ياعني بولاشاق ابىلاي حاننىڭ دوسى ەرالىنىڭ «ءبىز مانسۇر ەكەۋمىز – قازاقپىز!» دەگەن ءسوزىن ەسكە تۇسىرسە! سول ايتقانداي، ءبىز قاشان كەۋدەمىزدى كەرىپ تۇرىپ، «ءبىز قازاقپىز» دەيتىن شىنايى ۇلتتىق سانا-سەزىم بيىگىنەن كورىنەر ەكەنبىز؟
اۆتور:
ءماريام ءابساتتار
